Avisaurus

Autor:

Paweł Konarzewski

---

Avisaurus (awizaur)
Długość	72 cm
Wysokość	31,5 cm (w biodrach)
Masa	5,1 kg
Dieta	mięsożerny
Miejsce	USA - Montana (formacja Hell Creek)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 68-66 Ma późna kreda (mastrycht)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Avialae Pygostylia Ornithothoraces Enantiornithes Avisauridae
Holotyp A. archibaldi. Źródło: [3] Zdjęcia oraz schemat przestawiający holotyp A. darwini. Źródło: Clark i in., 2024 [4]

Wstęp

Avisaurus to duży ptak z kladu Enantiornithes zamieszkujący tereny dzisiejszej Ameryki Północnej pod koniec ery mezozicznej.

Materiał kopalny i taksonomia

Porównanie wielkości tarsometatarsus awizaurydów i ich bliskich kuzynów: A) Avisaurus darwini, B) Avisaurus sp.(MOR 3070), C) Avisaurus archibaldi, D) Gettyia, E) Soroavisaurus, F) Mirarce, G) Intiornis. Źródło: Clark i in., 2024 [1].

Holotyp (UCMP 117600) to lewy tarsometatarsus. Okaz ten został odnaleziony w 1975 roku.

Brett-Surman i Paul (1985) za paratyp uznali mniejszą prawą kość skokową pochodzącą z Argentyny. W 1993 roku Chiappe utworzył dla tego okazu nowy rodzaj Soroavisaurus.

W 1995 roku Varrichio i Chiappe opisali drugi gatunek Avisaurus gloriae, jednak 23 lata później został on uznany za nowy rodzaj i otrzymał nazwę Gettyia gloriae. Według Atterholt i współpracowników (2018) najbliższymi kuzynami Avisaurus są Gettyia i Mirarce.

Do omawianego rodzaju może należeć również niekompletna kość krucza (RAM 14306), która jest większa niż okaz typowy.

Mortimer (online) uważa, że do omawianego rodzaju mogą również następujące okazy:

• PU 17324 (kość skokowa)
• UCMP 171634 (kość śródstopia III należąca do młodocianego osobnika)
• UCMP 174717 (paliczek)
• YPM 57235 (proksymalna część kości kruczej)
• (duża) dystalna część tibiotarsus (zrośnięta kość strzałkowa, piszczelowa oraz niektóre stępu)

Clark i in. (2024) opisali nowy gatunek Avisaurus darwini pochodzący z najwyższych osadów formacji Hell Creek. Holotyp (DDM1577.730) to kompletny prawy tarsometatarsus odnaleziony w lipcu 2022. Badacze ci wspominaną również o nieokreślonym gatunku Avisaurus (MOR 3070) znanego z częściowego prawego tarsometatarsus.

Budowa i paleobiologia

Rekonstrukcja A. darwini z upolowaną ofiarą w szponach. Autor: Ville Sinkkonen. Źródło: Clark i in., 2024 [2]

Avisaurus był dużym przedstawicielem Enantiornithes różniącym się od swoich kuzynów szczegółami budowy stopy. Clark i współpracownicy (2024) zauważyli, że morfologia tarsometatarsus awizaurydów była podobna do tej u współczesnych ptaków drapieżnych np. sowy czy jastrzębie. Dzięki takiej adaptacji przedstawiciele Avisauridae mogli chwytać swoje ofiary szponami.

Etymologia

Nazwa rodzajowa Avisaurus dosłownie oznacza "ptasi jaszczur". Autorzy opisu celowo połączyli łacińskie i greckie słowo, aby podkreślić pochodzenie ptaków od teropodów. Epitet gatunkowy archibaldi honoruje odkrywcę holotypu Davida Archibalda, zaś darwini - słynnego brytyjskiego przyrodnika Karola Darwina.

Spis gatunków

Avisaurus	Brett-Surman i Paul, 1985
A. archibaldi	Brett-Surman i Paul, 1985
Avisaurus gloriae	Varricchio i Chiappe, 1995	= Gettyia gloriae
A. darwini	Clark, Atterholt, Scannella, Carroll i O'Connor, 2024

Bibliografia

Atterholt, J., Hutchison, J. H., & O’Connor, J. K. (2018). "The most complete enantiornithine from North America and a phylogenetic analysis of the Avisauridae'. PeerJ, 6, e5910. doi:10.7717/peerj.5910

Brett-Surman, M. K., & Paul, G. S. (1985). "A new family of bird-like dinosaurs linking Laurasia and Gondwanaland". Journal of Vertebrate Paleontology, 5(2), 133-138. doi:10.1080/02724634.1985.10011851

Chiappe, L. M. (1992). "Enantiornithine (Aves) tarsometatarsi and the avian affinities of the Late Cretaceous Avisauridae". Journal of Vertebrate Paleontology, 12(3), 344-350. doi:10.1080/02724634.1992.10011464

Chiappe, L. M. (1993). "Enantiornithine (Aves) Tarsometatarsi from the Cretaceous Lecho Formation of Northwestern Argentina." "American Museum Novitates" December 27, 1993 Number 3083, 27pp.

Clark, A. D., Atterholt, J., Scannella, J.B., Carroll, N., & O’Connor, J. K. (2024). "New enantiornithine diversity in the Hell Creek Formation and the functional morphology of the avisaurid tarsometatarsus". PLoS ONE 19(10): e0310686. doi:10.1371/journal.pone.0310686

Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press.

Mortimer, M. (online) [5]

Varricchio, D. J., & Chiappe, L. M. (1995). "A new enantiornithine bird from the Upper Cretaceous Two Medicine Formation of Montana". Journal of Vertebrate Paleontology, 15(1), 201-204. doi:10.1080/02724634.1995.10011219