Ulughbegsaurus
| Autor: | Kamil Kamiński |
| Korekta: | Paweł Konarzewski, Michał Siedlecki |
| Ulughbegsaurus | |
|---|---|
| Długość | ok. 7,5-8 m |
| Masa | > 1 t |
| Dieta | mięsożerny |
| Miejsce | Uzbekistan |
| Czas |
ok. 92-90 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja czaszki z zaznaczoną kością holotypu. Źródło: Tanaka i in., 2021. [1]. | |
Wstęp
Ulughbegsaurus to rodzaj późnego karcharodontozaura, który żył w późnej kredzie na terenach dzisiejszego Uzbekistanu.
Materiał kopalny
Holotypem jest okaz UzSGM – 11-01-02 – lewa kość szczękowa.
Materiał przypisany to okaz CCMGE 600/12457 (fragment lewej kości szczękowej) oraz ZIN PH 357/16 (tylny koniec prawej kości szczękowej). Ten ostatni fragment pierwotnie przypisywano do Itemirus. Możliwe, że do Ulughbegsaurus należą też pojedyncze zęby i inne kości, znane z osadów formacji Bissekta.
Etymologia
Nazwa rodzajowa Ulughbegsaurus pochodzi od sułtana Ulugha Bega, XV-wiecznego astronoma i matematyka z Azji Centralnej oraz greckiego sauros („gad”, „jaszczur”). Epitet gatunkowy nawiązuje do Uzbekistanu.
Budowa
Ulughbegsaurus jak na karcharodontozaura był teropodem średniej wielkości i zdecydowanie ustępował największym przedstawicielom swojej grupy. Mimo to był zapewne dominującym drapieżnikiem w swoim środowisku. Zob. też Timurlengia#Środowisko. Znaleziony materiał kopalny jest dość ubogi, wystarcza jednak na wskazanie kilku unikatowych cech, pozwalających na zdiagnozowanie Ulughbegsaurus. Prawie na pewno był on dwunożnym mięsożercą krótkich kończynach przednich i szczękach uzbrojonych w ostre, sztyletowate zęby.
Klasyfikacja i ważność taksonu
W analizach filogenetycznych przeprowadzonych przez autorów Ulughbegsaurus okazywał się neowenatorydem lub bazalnym przedstawicielem szerszego kladu Carcharodontosauria.
Sues i in. (2022) uważają, że szczęka okazu typowego Ulughbegsaurus ma zarówno cechy karcharodontozaurów i dromeozaurydów. Niestety fragmentaryczność holotypu utrudnia określenie jego dokłanej pozycji systematycznej. Ich zdaniem obecność karcharodontozaurów w formacji Bissekty jest wątpliwa. W związku z brakiem autapomorfii lub diagnostycznej kombinacji cech charakterystycznych autorzy tej publikacji uznali ten takson za wątpliwy (nomen dubium). Averianov i Sues (2024) zauważyli, że ulugbezaur wykazuje podobnieństwa w budowie do nieopisanej częściowej kości szczękowej nowego karcharodontozauryda z cenomańskiej formacji Khodzhakul (Kazachstan). Na tej podstawie badacze zrewidowali swoją hipotezę i stwierdzili, iż omawiany rodzaj jest diagnostycznym taksonem.
Spis gatunków
| Ulughbegsaurus | Tanaka, Anvarov, Zelenitsky, Ahmedshaev i Kobayashi, 2021 |
| U. uzbekistanensis | Tanaka, Anvarov, Zelenitsky, Ahmedshaev i Kobayashi, 2021 |
Bibliografia
Averianov, A.O., Sues, H.-D. (2024). "New evidence for the presence of carcharodontosaurid theropod dinosaurs in the Late Cretaceous of Uzbekistan". Historical Biology: An International Journal of Paleobiology: 1–7. [2]
Sues, H., Averianov, A., & Britt, B. (2022). "A giant dromaeosaurid theropod from the Upper Cretaceous (Turonian) Bissekty Formation of Uzbekistan and the status of Ulughbegsaurus uzbekistanensis". Geological Magazine, 1-6. doi:10.1017/S0016756822000954
Tanaka, K., Anvarov, O.U., Zelenitsky, D.K., Ahmedshaev, A.S., Kobayashi, Y. (2021). "A new carcharodontosaurian theropod dinosaur occupies apex predator niche in the early Late Cretaceous of Uzbekistan". Royal Society Open Science. 8: 210923. doi:10.1098/rsos.210923.
