Scelidosaurus

Autor:	Korekta:
Maciej Ziegler	Tomasz Sokołowski

---

Scelidosaurus (scelidozaur)
Długość:	4 m
Masa:	0,5 t
Miejsce występowania:	Wielka Brytania, ?USA Lower Lias
Czas występowania	193-189 Ma wczesna jura (późny synemur)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Thyreophora ?? Ankylosauria
Autor: John Sibbick [2].

Wstęp

Scelidosaurus to bazalny tyreofor lub ankylozaur żyjący podczas wczesnej jury. Jego nazwa znaczy "nożny jaszczur", z gr. skelos znaczącego "noga" i saurus znaczącego tyle co "jaszczurka". Szczątki tego zwierzęcia znaleziono w Wielkiej Brytanii. Doniesiono też o osobniku z USA i Tybetu, co jednak wydaje się wątpliwe.

Budowa

Scelidosaurus nie był dużym dinozaurem, jego długość oszacowano na około 4 metry. Ogólną budową przypominał smukłego nodozauryda. Jego głowa była niewielka, niska i długa, jak u prymitywnych dinozaurów ptasiomiednicznych. Szyja była dłuższa, niż u późniejszych opancerzonych dinozaurów. Budowa szczęk wskazuje na roślinożerność tego gada. Cechą prymitywną była obecność pięciu par otworów w czaszce.

Kończyny przednie były krótsze od tylnych. Porównywalna wielkość stóp z przednich i tylnych kończyn wskazuje na to, że scelidozaur poruszał się głównie na czterech kończynach. Nie jest wykluczone, że aby dosięgnąć wyżej rosnących roślin dinozaur ten stawał na tylnych łapach. Jego stopy były czteropalczaste, a ogon dość długi.

Najbardziej charakterystyczne było jego opancerzenie. Składało się z szeregów płytek kostnych ciągnących się od szyi do końca ogona. Skostnienia różniły się kształtem i wielkością. Większość była niewielka i płaska. Boczne płytki były stożkowate, w przeciwieństwie do ostrzopodobnych płytek Scutellosaurus. Miał też parę płytek, każda z trzema różkami za głową. W porównaniu do późniejszych tyreoforów, był dość lekko opancerzony.

Cennym znaleziskiem są odciski skóry tego zwierzęcia, pochodzące od młodego osobnika. Między płytkami kostnymi znajdowały się okrągłe łuski. Między dużymi tarczkami znajdowały się małe (5-10 mm) "granulki" kostne. U dorosłych osobników mogły być one większe a u ankylozaurów zrosły się w większe tarczki.

Skamieniałość odnaleziona w 2000 r. Źródło: [1]

Niektóre osobniki były lepiej opancerzone. W 2000 roku poszukiwacz skamieniałości David Sole odnalazł wspaniale zachowany okaz scelidozaura w Black Ven niedaleko Charmouth, Dorset. Miał on bardzo duże kolce na szyi, bokach ciała oraz kończynach. Jest jednym z najlepiej zachowanych dinozaurów znalezionych w Wielkiej Brytanii. Miejsce, gdzie znaleziono szczątki, było w czasach scelidozaura przykryte przez morze. Prawdopodobnie dinozaur zginął podczas powodzi, a jego ciało spłynęło razem z falą powodziową do morza. Znaleziono nawet pozostałości jego ostatniego posiłku.

Opancerzenie scelidozaura zapewne pełniło funkcję obronną. Zagrażać mu mogły takie drapieżniki, jak Sarcosaurus.

Funkcje pancerza

Tradycyjnie uważa się, że opancerzenie ankylozaurów pełniło funkcje obronne. Jak pisze Kenneth Carpenter, kolce zwrócone do tyłu nie mogły służyć jako broń. Uważa on, że pancerz pełnił funkcję pokazową. Skierowane na boki kolce sprawiały, że zwierzę wydawało się szersze, a więc większe, niż w rzeczywistości. Różnice w wielkości kolców u nodozauryda Edmontonia, zinterpretowane przez Carpentera w 1990 roku jako związane z płcią, także sugerują funkcję pokazową. Należy jednak pamiętać, że mniejsze kolce i tarczki, a także kolce, rozmieszczone u zauropelty na całej górnej powierzchni ciała z pewnością uniemożliwiały lub znacznie utrudniały drapieżnikom dostęp do miękkich części ciała zwierzęcia.

Pozycja filogenetyczna

W przeszłości scelidozaur był klasyfikowany jako prymitywny stegozaur lub ankylozaur albo nawet wczesny ornitopod. Obecnie uważa się go za przedstawiciela tyreoforów bliższego ankylozaurom lub - co wydaje się bardziej prawdopodobne - za bazalnego tyreofora, czyli zwierzę, które wyewoluowało, zanim opancerzone dinozaury rozdzieliły się na Stegosauria i Ankylosauria. Te dwie duże grupy dinozaurów łączy się w jednostkę zwaną Eurypoda, do której zalicza się czasem scelidozaura (Sereno i Dong 1992). Jak zauważają Maidment i in. (2008) eurypody mają 9 cech wspólnych, których brak u Scelidosaurus, więc nie mógł należeć do tego kladu. Także badania Coopera (1985), Sereno (1999) i Normana i in. (2004) wskazują, że scelidozaur nie był eurypodem. Na ankylozaurzą naturę scelidozaura wskazują natomiast prace Normana z 1984 i 2001 roku, Carpentera z 2001, Butlera (2005), Butlera i in. (2008 i modyfikacje np. Butler i in., 2011) oraz Parisha (2005). Maidment i in. (2006) wykazali jednak, że cechy łączące Scelidosaurus z ankylozaurami użyte przez Carpentera są szerzej rozprzestrzenione wśród tyreoforów.

Zwierzętami blisko spokrewnionymi ze scelidozaurem są inne bazalne tyreofory: Scutellosaurus i Emausaurus. Wśród nich najbardziej zaawansowany jest Scelidosaurus, a najbardziej bazalny Scutellosaurus. W tej okolicy drzewa filogenetycznego ptasiomiednicznych mieszczą się także Lusitanosaurus, Tatisaurus i Bienosaurus. Tatisaurus został w 1996 roku zsynonimizowany z Scelidosaurus, co zaowocowało utworzeniem kombinacji Scelidosaurus oehleri. Później przywrócono odrębność rodzajową Tatisaurus oehleri.

Spis gatunków

Scelidosaurus	Owen, 1861
="Scelidosaurus"	Owen, 1859	nomen nudum
="Scelidosaurus"	Owen, 1860	nomen nudum
S. harrisonii	Owen, 1861
S. oehleri	(Simmons, 1965) Lucas, 1996	=Tatisaurus oehleri

Bibliografia

Butler, R.J., Upchurch, P. & Norman, D.B. (2008) "The phylogeny of the ornithischian dinosaurs" Journal of Systematic Palaeontology, 6(1), 1–40. doi:10.1017/S1477201907002271

Butler, R.J., Liyong, J., Jun, C. & Godefroit, P. (2011) "The postcranial osteology and phylogenetic position of the small ornithischian dinosaur Changchunsaurus parvus from the Quantou Formation (Cretaceous: Aptian-Cenomanian) of Jilin Province, north-eastern China" Palaeontology, 54(3), 667-683. doi: 10.1111/j.1475-4983.2011.01046.x

Maidment, S.C.R., Norman, D.B., Barrett, P.M., & Upchurch, P. (2008) "Systematics and phylogeny of Stegosauria (Dinosauria: Ornithischia)" Journal of Systematic Palaeontology, 6(4), 367-407. doi:10.1017/S1477201908002459

Martill, D.M., Batten, D.J., & Loydell, D.K. (2000) "A new specimen of the thyreophoran dinosaur cf. Scelidosaurus with soft tssue preservation" Palaeontology, 43(3), 549-559. DOI: 10.1111/j.0031-0239.2000.00139.x

Norman, D.B., Witmer, L.M., & Weishampel, D.B. (2004) "Basal Thyreophora" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P., and Osmólska, H. (eds.). The Dinosauria, 2nd Edition. University of Californian Press. pp. 335–342.

http://en.wikipedia.org/wiki/Scelidosaurus

http://www.bbc.co.uk/radio4/today/reports/science/Scelidosaurus_20080529.shtml

http://www.dinodata.org