Deltadromeus
| Autor: | Korekta: |
| Maciej Ziegler | Marcin Szermański |
| Deltadromeus (deltadrom) | |
|---|---|
| Długość: | <14,8 m |
| Masa: | ? t |
| Miejsce występowania: | Egipt (formacja Baharije) i Maroko (warstwy Kem Kem) |
| Czas występowania | 100-96 Ma |
| Systematyka | Dinosauria
?? Noasauridae |
| Plik:Deltadromeus.gif | |
Wstęp
Deltadromeus był bardzo dużym i szybkim teropodem żyjącym w późnej kredzie na terytorium dzisiejszej Afryki. Pozostaje wciąż bardzo tajemniczy.
Prawdopodobnie Bahariasaurus znany z tych samych osadów to starszy synonim deltadroma - więcej o tym w jego opisie.
Etymologia
Deltadromeus agilis znaczy "szybki biegacz z delty" (z gr. delta - "delta", gr. dromeus - "biegacz" i łac. agilis - "szybki"). Nazwa odnosi się do facji deltowych, w których znaleziono holotyp i do proporcji kończyn tylnych, wskazujących na zdolność do szybkiego biegu.
Materiał kopalny
Holotyp (SGM Din-2) mierzący około 9 m został odkryty w 1995 roku w osadach formacji Baharije przez Gabrielle Lyon - członkinię ekspedycji, której kierownikiem był Paul Sereno z Uniwersytetu Chicago. Okaz typowy to bardzo niekompletny szkielet osiowy (fragment żebra szyjnego, dwa łuki neuralne z przednich kręgów grzbietowych, dwa niekompletne żebra, dwa żebra brzuszne, niekompletne (3-17) i kompletne (20-27), osiem szewronów) oraz w miarę kompletne kończyny (niekompletne: łopatka, kość krucza, ramieniowa, promieniowa, łokciowa, kości kulszowe [wcześniej uznawane za łonowe], kość strzałkowa, piszczelowa, skokowa oraz stopa; kompletne: kość udowa, piętowa).
Materiał przypisany to: - obecnie zniszczony szkielet opisany w 1934 roku przez Stormera (BSP 1912 VIII 60, 69, 70 i 81) zawierający kość kruczą, udową, kości łonowe i niekompletną piszczel. Wcześniej były to kości uznawane za pochodzące od Bahariasaurus. Szacowana długość to 14,8 m, lecz może być to trochę zawyżone - wartość tę obliczono porównując długość kości udowej, która u wielu większych teropodów jest proporcjonalnie dłuższa.
- obecnie zniszczona kość strzałkowa (BSP 1912 VIII 78) wcześniej uznawana za aff. Erectopus sauvagei.
Pozycja systematyczna i budowa
Fragmentaryczna natura i mieszanina cech różnych kladów powoduje, że Deltadromeus to rodzaj dość problematyczny. Przypomina celurozaury i był uznawany za ich bazalnego przedstawiciela (Sereno et al. 1996; Holtz et al. 2004) albo za ornitomimozaura (Rauhut 2000, 2003). Później stwierdzono, że chodzi o ceratozaura (Carrano i Sampson 2002, 2004 i 2008; Yates, 2005) - często noazauryda (Wilson et al. 2003; Sereno et al. 2004), z którymi wiążą go dwie synapomorfie. Jednak w tych badaniach zaszeregowania deltadroma do Ceratosauria dokonywano a priori i nie testowano drugiej możliwości. Dopiero obszerna, zawierająca zarówno ceratozaury, jak i celurozaury analiza kladystyczna z 2009 roku (Xu et al.) pozwoliła przetestować obie hipotezy. Okazało się, że Deltadromeus to bazalny ceratozaur, co wcześniej sugerowało najobszerniejsze dotąd badania filogenezy ceratozaurów (Carrano i Sampson, 2008), które w dużej części wykorzystano w publikacji Xu i współpracowników. Niepublikowana analiza Cau (online) wskazuje, że deltadrom to noazauryd blisko spokrewniony z Limusaurus. Zob. też artykuł o Ceratosauria.
Budowa, diagnoza i paleoekologia
Deltadromeus charakteryzuje się szerokimi, czworokątnymi łukami neuralnymi przednich kręgów grzbietowych, płytkim rowkiem na przedniej krawędzi kości kruczej, grzbietowobrzusznie ściśniętą kością kulszową w połowie jej długości oraz zredukowanymi kłykciami IV kości śródstopia (diagnoza na podstawie Sereno et al., 1996 i Rauhut, 2003, zmodyfikowana przez Carrano i Sampsona, 2008). Deltadrom miał bardzo duże, szerokie i głębokie kości krucze i wyrostki barkowe łopatki.
Deltadromeus tradycyjnie jest przedstawiany jako jeden z wielu dużych drapieżników z cenomanu Afryki, obok Spinosaurus, Carcharodontosaurus i prawdopodobnie ich synonimów - Bahariasaurus, Sigilmassasaurus i "Spinosaurus B". Jednocześnie w tych osadach nie odnaleziono wielu roślinożerców. Deltadromeus jest zbudowany odmiennie od innych wielkich drapieżnych teropodów - żaden inny nie miał tak smukłych kończyn. Nie znaleziono jego czaszki (choć można się natknąć na wiele bardzo podobnych do siebie i wyjątkowo charakterystycznych jej wizerunków; bardziej prawdopodobny wygląd czaszki można zobaczyć na blogu włoskiego paleontologa A. Cau - online) ani "dłoni" - nie wiemy więc, czy miał w ogóle zęby lub ostre pazury. Potencjalne bliskie pokrewieństwo z przynajmniej częściowo roślinożernym Limusaurus (Cau, online) wskazuje na interesującą możliwość - być może deltadrom sięgał po dość nietypowy dla nieptasich teropodów pokarm roślinny.
Spis gatunków
| Deltadromeus | Sereno, Dutheil, Iarochene, Larsson, Lyon, Magwene, Sidor, Varricchio i Wilson, 1996 | ?= Bahariasaurus |
|---|---|---|
| D. agilis | Sereno, Dutheil, Iarochene, Larsson, Lyon, Magwene, Sidor, Varricchio i Wilson, 1996 | ?= Bahariasaurus ingens |
Bibliografia
Carrano, M. T. & Sampson, S. D. (2008). "The Phylogeny of Ceratosauria (Dinosauria: Theropoda)". Journal of Systematic Palaeontology. 6, 183-236.
Sereno, P. C., D. B. Dutheil, M. Iarochene, H. C. E. Larsson, G. H. Lyon, P. M. Magwene, C. A. Sidor, D. J. Varricchio & J. A. Wilson. (1996). "Predatory dinosaurs from the Sahara and Late Cretaceous faunal differentiation". Science 272(5264):986-991.
Xu X., Clark J. M., Mo J., Choiniere J., Forster C. A., Erickson G. M., Hone D. W. E, Sullivan C., Eberth D. A., Nesbitt S., Zhao Q., Hernandez R., Jia C-k., Han F.-l, Guo Y., 2009 - A Jurassic ceratosaur from China helps clarify avian digit homologies. Nature 459(18):940-944.
Yates, A.M. (2005) "A new theropod dinosaur from the Early Jurassic of South Africa and its implications for the early evolution of theropods" Palaeontologia Africana, 41, 105-122. http://home.comcast.net/~eoraptor/Ceratosauria.htm#Bahariasaurusingens
http://www.projectexploration.org/m_1995.htm
http://theropoda.blogspot.com/2009/06/limusaurus-inextricabilis-xu-et-al-2009.html
http://theropoda.blogspot.com/2009/02/il-cranio-di-deltadromeus-ipotesi-di.html
