Khaan

Do aktualizacji oraz doilustrowania.

Autor:	Korekta:
Dawid Mika	Maciej Ziegler Krzysztof Lichota Marcin Szermański

---

Khaan
Długość:	ok. 2 m
Masa:	ok. 30 kg ?
Miejsce występowania:	Mongolia - Ajmak południowogobijski (formacja Djadokhta)
Czas występowania	73,6-70,6 Ma późna kreda (późny kampan)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Tetanurae Coelurosauria Oviraptorosauria Caenagnathoidea Oviraptoridae (?Caenagnathidae) ? "Ingeniinae"
Autor: Scott Hartman [1]

Wstęp

Khaan to niewielki teropod, który żył w późnej kredzie na terenach Azji.

Etymologia

Nazwa rodzajowa Khaan pochodzi od mongolskiego słowa khaan - władca. Epitet gatunkowy zaś tego teropoda (mckennai) honoruje Malcolma McKenna, który gorąco interesował się eksploatacją i badaniami kredowych osadów Mongolii oraz wspierał je.

Materiał kopalny

Holotyp Khaan to prawie kompletny szkielet z lekko nieartykułowaną klatką piersiową (IGM 100/1127). Został on odkryty w Mark's Second Egg (Ukhaa Tolgod, Gurvan Tes Somon, Ajmak południowogobijski).

Ponadto do tego teropoda przypisuje się dwa inne niemal kompletne szkielety (IGM 100/973 i IGM 100/1002) odkryte w pobliżu Mark's Second Egg (Ukhaa Tolgod). Drugi z nich nie ma tylnej części ogona. Wszystkie skamieliny Khaan pochodzą z datowanych na późny kampan osadów formacji Djadokhta. Holotyp i IGM 100/1002 zostały pieszczotliwie określone jako "Romeo i Julia"; odkryto je bardzo blisko siebie.

Historia odkryć

Jeden z przypisanych do Khaan okazów, konkretnie IGM 100/973 wyszedł po raz pierwszy na światło dzienne w 1994 r., kiedy Novacek i współpracownicy umieścili jego zdjęcie w swojej pracy. Kolejne jego zdjęcie pojawiło się w pracy Dashzeveg i innych (1995), którzy oznaczyli go jako cf. "Ingenia". Następnego roku Webster napisał, że IGM 100/973 należy do "Ingenia" yashini. Kolejny okaz Khaan – IGM 100/1002 został przedstawiany światu po raz pierwszy na fotografii w pracy Morella wydanej w 1997 jako Oviraptor. W 2001 r. James Clark, Mark Norell i Rinchen Barsbold wydali pracę pt. "Two new oviraptorids (Theropoda: Oviraptorosauria) from the Late Cretaceous Djadokta Formation, Ukhaa Tolgod". Opisali w niej owiraptorozaury Citipati osmolkae oraz Khaan mckennai. Wymienione wyżej okazy zaklasyfikowali w niej jako należące do tego drugiego. Opisali go jednak pobieżnie i zamieścili niewiele zdjęć. Na szczęście jednak matryce z prac Lu (2004), Osmólskiej i innych (2004) oraz Sentera (2007) zawierają wiele danych na jego temat. Gatesy i Middleton (1997) opublikowali wymiary kości kończyn tylnych "nieopisanego owiraptoryda". Są one niemal identyczne z podanymi przez Dyke i Norella (2005), które jednak dotyczą Khaan. Może świadczyć to, że wymieniony przez pierwszych wymienionych tu badaczy teropod to naprawdę Khaan.

Budowa

Khaan jako jedyny z zaawansowanych owiraptorozaurów ma nierozszerzoną proksymalnie i nie dotykającą pozostałych kości śródręcza trzecią jego kość. Nie miał grzebienia na kościach czołowych. W odróżnieniu od "ingenii" nie posiada on mocno rozszerzonej pierwszej kości śródręcza. Od konchoraptora odróżnia go długa otworu nosowego skierowana bardziej horyzontalnie, a od Citipati: wyrostek na kości kierowany tylnogórnie, a nie pionowo przedszczękowej; potylica raczej pionowa niż zwróconą ku tyłowi-górze; zrośnięte kośćmi nosowe nie tak głębokie patrząc od tyłu z mniej rozległą pneumatyzacją przedniej części; kość jarzmowa rozszerzającą się ku tyłowi; przednia wewnętrzna część kości zębowej leżącą raczej w pobliżu wewnętrznej podstawy kości kątowej niż zachodzącą na nią bocznie oraz wyniosłą części dziobatej żuchwy. Ogólnie rzecz biorąc czaszka Khaan jest mniej wyspecjalizowana niż Citipati i najbardziej przypomina tę znaną u konchoraptora.

Spis gatunków

Khaan	Clark, Norell i Barsbold, 2001
K. mckennai	Clark, Norell i Barsbold, 2001

Bibliografia

Clark, J.M., Norell, M.A. i Barsbold, R. (2001) "Two new oviraptorids (Theropoda: Oviraptorosauria), Upper Cretaceous Djadokhta Formation, Ukhaa Tolgod, Mongolia" Journal of Vertebrate Paleontology, 21(2), 209-213.

Longrich, N.R., Currie, P.J. i Dong, Z.-M. (2010) "A new oviraptorid (Dinosauria: Theropoda) from the Upper Cretaceous of Bayan Mandahu, Inner Mongolia" Palaeontology, 53 (5), 945–960. DOI:10.1111/j.1475-4983.2010.00968.x

Senter, P. (2007) "A new look at the phylogeny of Coelurosauria (Dinosauria: Theropoda)" Journal of Systematic Palaeontology, 5, 429-463.

http://home.comcast.net/~eoraptor/Oviraptorosauria.htm#Khaanmckennai

http://www.nhm.ac.uk/nature-online/life/dinosaurs-other-extinct-creatures/dino-directory/detail.dsml?Genus=Khaan