Vespersaurus
| Autor: | Kamil Kamiński |
| Vespersaurus (wesperzaur) | |
|---|---|
| Długość | 1-1,5 m |
| Masa | ok. 11 kg |
| Dieta | mięsożerny |
| Miejsce | Brazylia
Paraná (formacja Rio Paraná) |
| Czas |
wczesna późna kreda |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja. Autor: Hypnoflow | |
Wstęp
Vespersaurus to rodzaj małego teropoda z zagadkowej rodziny Noasauridae żyjącego na początku późnej kredy na terenie dzisiejszej Brazylii. Został on nazwany w 2019 r. przez Maxa Cardoso Langera i współpracowników. Ciekawą cechą tego zwierzęcia była specyficzna budowa stopy, sprawiająca, że zwierzę to prawdopodobnie opierało ciężar swojego ciała na jednym palcu.
Etymologia
Nazwa Vespersaurus pochodzi od łacińskiego słowa vesper („wieczór”, „zachód”) oraz greckiego sauros („gad”, „jaszczur”). Nawiązuje ona do miasta Cruzeiro do Oeste („Zachodni Krzyż”), gdzie znaleziono szczątki tego małego teropoda. Epitet gatunkowy paranaensis wywodzi się od nazwy stanu Paraná w Brazylii.
Materiał kopalny
Holotyp (MPCO.V 0065d) to niekompletny szkielet pozaczaszkowy, prawdopodobnie reprezentowany przez szczątki jednego osobnika: trzy kręgi grzbietowe, trzy krzyżowe, tyle samo kręgów ogonowych, fragmentaryczna miednica oraz prawa stopa.
Materiał przypisany obejmuje kość czołową, ząb, kości obręczy barkowej, miednicy oraz kończyn przednich i tylnych. Szczątki te znaleziono wymieszane z kośćmi pterozaurów na obszarze 500 m2. Ich przypisanie do Vespersaurus opiera się na podobieństwie rozmiarów i wskaźnikach filogenetycznych.
Budowa, paleobiologia i filogeneza
Vespersaurus był małym, lekko zbudowanym, dwunożnym zwierzęciem. Niestety niewiele można powiedzieć o wyglądzie jego czaszki, jako że znamy jedynie częściową kość czołową. Pojedynczy ząb, mogący należeć do omawianego teropoda, był krótki i miał kształt litery „D”. Z obu stron korony znajdowały się piłkowane krawędzie. Wierzchołek zęba nosi ślady zużycia. Analiza zębów za pomocą metody elementów skończonych wskazuje, że zęby nie były przystosowane do walki ani gryzienia twardszych pokarmów. Vespersaurus prawdopodobnie był generalistą pokarmowym żywił się bezkręgowcami, małymi kręgowcami i padliną, nie polował natomiast na większe ofiary (Barbosa i in., 2023).
W kręgach szyjnych znajdowały się otwory pneumatyczne, zmniejszające ich ciężar. Kończyny przednie wesperzaura miały zredukowane przedramiona i dłonie, co jest typowe dla abelizauroidów. Ciekawa była budowa tylnych kończyn tego małego dinozaura. II i IV kość śródstopia były silnie bocznie spłaszczone, przez co ciężar ciała opierał się w większości na centralnym elemencie – III palcu stopy. Podobny stan (tzw. antarctometatarsus) zaobserwowano u wielu innych ceratozaurów, ale u Vespersaurus jest on rozwinięty w stopniu ekstremalnym. Uważa się, że taka budowa stóp stanowi przystosowanie do szybszego poruszania się, ale Langer i in. (2019) spekulują, że mogło to być związane również z innymi funkcjami. Pazury na II i IV palcu stopy Vespersaurus (a więc na palcach prawdopodobnie niedotykających podłoża) miały ostrą, prostą brzuszną krawędź. Wg Barbosy i in. (2023) pazury wesperzaura nie wykazywały żadnej konkretnej specjalizacji i mogły służyć do drapania, przekłuwania, kopania czy przyciągania.
Oprócz specyficznej budowy stóp, Vespersaurus różnił się od swoich krewniaków cechami kości biodrowej i kulszowej. Inne potencjalne cechy diagnostyczne dotyczą budowy kości czołowej, łopatki, kończyn przednich i kręgów.
Środowisko
Vespersaurus żył w środowisku pustynnym, w którym jednak występowały zbiorniki wodne. Jest on pierwszym znanym dinozaurem z osadów grupy skalnej Caiuá. Oprócz niego znaleziono tm pterozaura i jaszczurkę.
Tropy
Co ciekawe, w Ameryce Południowej od dawna znajdowano skamieniałe jednopalczaste ślady stóp niewielkich teropodów. Niektóre z nich mogły nawet należeć do wesperzaura i jego krewniaków. Jeden z takich tropów tworzą trzy odciski stóp o długości ok. 8 cm. Obliczono, że pozostawiło je zwierzę nieprzekraczające pół metra wysokości w biodrach, co byłoby zgodne z rozmiarami szacowanymi dla Vespersaurus.
Spis gatunków
| Vespersaurus | Langer, de Oliveira Martins, Manzig, de Souza Ferreira, Marsola, Fortes, Lima, Sant’ana, da Silva Vidal, da Silva Lorencato i Ezcurra, 2019 |
| V. paranaensis | Langer, de Oliveira Martins, Manzig, de Souza Ferreira, Marsola, Fortes, Lima, Sant’ana, da Silva Vidal, da Silva Lorencato i Ezcurra, 2019 |
Bibliografia
Barbosa, G.G., Langer, M.C., Martins, N. & Montefeltro, F.C. (2023). "Assessing the palaeobiology of Vespersaurus paranaensis (Theropoda, Noasauridae), Cretaceous, Bauru Basin – Brazil, using Finite Element Analysis." Cretaceous Research, 105594 [[2]].
Langer, M.C., de Oliveira Martins, N., Manzig, P.C., de Souza Ferreira, G., de Almeida Marsola, J.C., Fortes, E., Lima, R., Sant’ana, L.C.F., da Silva Vidal, L., da Silva Lorençato, R.H., Ezcurra, M.D.E. (2019). "A new desert-dwelling dinosaur (Theropoda, Noasaurinae) from the Cretaceous of south Brazil". Scientific Reports. 9. doi:10.1038/s41598-019-45306-9.
