Scansoriopteryx
| Autor: | Korekta: |
| Maciej Ziegler | Tomasz Sokołowski |
| Scansoriopteryx (skansoriopteryks) | |
|---|---|
| Długość: | >12-18 cm |
| Masa: | >6-60 g |
| Miejsce występowania: | Chiny - Mongolia Wewnętrzna
(formacja Tiaojishan =Lanqi) |
| Czas występowania | 165-152 Ma
środkowa-późna jura |
| Systematyka | Dinosauria
Paraves[1] (??? Oviraptorosauria[2]) ? Avialae[3] / ??? Alvarezsauroidea[4]) ??? Ornithurae[5] |
Rekonstrukcja przyżyciowa. Autor: Matt Martyniuk [3]. | |
Wstęp
Skansoriopteryks to rodzaj niezwykłego, ptakopodobnego maniraptora znanego z Chin.
Etymologia
Scansoriopteryx znaczy "skrzydło do wspinaczki" (łac. scandere = "wspinać się" + greckie pteryx = "pióro, skrzydło"). Nazwę gatunkową nadano na cześć Gerharda Heilmanna, pioniera badań wymarłych ptaków, z których wynikało, że pochodzą one od nadrzewnych przodków.
Taksonomia
Najprawdopodobniej znany z tej samej formacji Epidendrosaurus to młodszy synonim skansoriopteryksa, który zgodnie z zasadami nazywania gatunków miałby przed nim pierwszeństwo - jego opis został bowiem opublikowany trochę wcześniej.
Budowa i interpretacja
W przeciwieństwie do piskląt współczesnych ptaków, u skansoriopteryksa kończyny tylne są krótsze od przednich, przypuszcza się więc, że przednie odgrywały ważną rolę w poruszaniu się zwierzęcia, nawet na wczesnym stadium rozwoju osobniczego. Niezwykła jest budowa kończyn przednich, które wskazują na przystosowanie do nadrzewnego trybu życia - trzeci palec jest bardzo wydłużony i stanowi dwukrotność długości drugiego. Również inne szczegóły anatomiczne sugerują nadrzewność. W jego stopie paluch był odwrócony, a ogon był usztywniony, służył prawdopodobnie jako oparcie podczas wspinaczki, jak u współczesnych dzięciołów. Przypuszcza się, że pisklęta skansoriopteryksa były lepiej przystosowane do wdrapywania się po gałęziach niż współczesnego hoacyna.
Według innej hipotezy, dinozaur ten mógł wydłubywać owady z trudno dostępnych miejsc, np. spod kory. Scansoriopteryx miał drobne odciski dookoła niektórych części ciała, tworzące wzór w kształcie litery "V", podobne do współczesnych piór. Najbardziej widoczne były wyrastające z kończyn przednich. Czerkas i Yuan wysunęli hipotezę, że u dorosłych osobników pióra były dobrze rozwinięte i służyły do lotu ślizgowego. Wykluczyli oni możliwość aktywnego lotu. Cau spekulował, że między palcami znajdowała się błona niczym u nietoperzy, jednak nie znaleziono jej odcisków. Odkrycie Yi wzmocniło tę hipotezę (Xu i in., 2015). Jak inne maniraptory, skansoriopteryks ma półksiężycowego kształtu kość w nadgarstku, która umożliwiała "ptasie" ruchy kończyny. W okolicy podstawy ogona widoczne są łuski.
Materiał kopalny
Holotyp Scansoriopteryx to dość kompletny szkielet młodego osobnika (CAGS02-IG-gausa-1/DM 607) niewiele większego od wróbla, z zachowanymi piórami (zob. rys.). Czaszka ma 2 cm długości.
Także jego młodszy synonim (Epidendrosaurus) znany jest tylko z holotypu (IVPP V12653). Składają się na niego: prawie kompletne kości kończyn, fragmenty czaszki, kilka kręgów szyjnych, piersiowych wraz z żebrami, ogonowych a także odciski kości i piór (zob. rys.).
Wiek Scansoriopteryx
Datowanie warstw w których znaleziono skansoriopteryka jest niepewne - w każdym razie mieścił się w przedziale od 168 Ma do 125 Ma, a więc od końca środkowej jury do wczesnej kredy. Na podstawie datowania radiometrycznego ustalono wiek warstw Daohugou na środkową jurę (od 168 Ma) do późnej jury (164-152 Ma). W badaniach biostratygraficznych (uwzględniających płazy ogoniaste jako skamieniałości przewodnie) stwierdzono wiek pokładów na około 164-158 Ma. Badania innych skamieniałości z tego obszaru wskazują na nieco późniejszy okres - przełom jury i kredy (około 150-140 Ma), a więc czas w którym występował Archaeopteryx. Jednak inne badania ustalają wiek skał na tylko nieznacznie wcześniejszy od formacji Yixian (datowanej na ok. 130-120 Ma). Nowe dane (Liu i in., 2012) potwierdzają wiek środkowo-późnojurajski, prawdopodobnie oksford. W tabeli powyżej przyjęto wiek za Liu i in. i tam cytowanymi pracami; zob. też Anchiornis - Czas występowania.
Spis gatunków
| Scansoriopteryx | Czerkas i Yuan, 2002 |
|---|---|
| = Epidendrosaurus | Zhang, Zhou, Xu i Wang, 2002 |
| S. heilmanni | Czerkas i Yuan, 2002 |
| = Epidendrosaurus nighchengensis | Zhang, Zhou, Xu i Wang, 2002 |
Wybrana bibliografia
Liu, Y.-Q., Kuang, H.W., Jiang, X.-J., Peng, N., Xu, H. & Sun, H.-Y. (2012) "Timing of the earliest known feathered dinosaurs and transitional pterosaurs older than the Jehol Biota" Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 323-325, 1-12. doi:10.1016/j.palaeo.2012.01.017
Xu, X., Zheng, X., Sullivan, C., Wang, X., Xing, L., Wang, Y., Zhang, X., O'Connor, J.K., Zhang, F., Pan, Y. (2015) "A bizarre Jurassic maniraptoran theropod with preserved evidence of membranous wings" Nature, 521, 70-73. doi:10.1038/nature14423
