Pentaceratops: Różnice pomiędzy wersjami
m |
m |
||
| (Nie pokazano 9 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{DISPLAYTITLE:''Pentaceratops''}} | {{DISPLAYTITLE:''Pentaceratops''}} | ||
| − | + | {{Opis | |
| − | { | + | |Autor = [[Maciej Ziegler]], [[Kamil Kamiński]], [[Paweł Konarzewski]] |
| − | | Autor | + | |Korekta = [[Krzysztof Lichota]], [[Marcin Szermański]], [[Tomasz Sokołowski]], [[Łukasz Czepiński]] |
| − | + | |nazwa = ''Pentaceratops'' (pentaceratops) | |
| − | + | |długość = ok. 6 m | |
| − | + | |wysokość = | |
| − | | [[Krzysztof Lichota]], [[Marcin Szermański]], [[Tomasz Sokołowski]], [[Łukasz Czepiński]], [[ | + | |masa = ok. 2,5 t |
| − | |} | + | |dieta = roślinożerny |
| − | </ | + | |miejsce = zobacz tekst |
| + | |czas = {{Występowanie|76|73}} | ||
| + | 76<ref name="Fowler i Freeman Fowler, 2020">Fowler i Freeman Fowler, 2020 </ref>-73<ref>Sertich i in., 2023. Wiek dla okazu z formacji Williams Fork</ref>[[Ma]]<br> | ||
| + | <small>[[późna kreda]] ([[kampan]])</small> | ||
| + | |systematyka = | ||
| + | [[Dinosauria]] | ||
| + | |||
| + | [[Ornithischia]] | ||
| + | |||
| + | [[Ceratopsia]] | ||
| + | |||
| + | [[Ceratopsoidea]] | ||
| + | |||
| + | [[Ceratopsidae]] | ||
| + | |||
| + | [[Chasmosaurinae]] | ||
| + | |grafika = Pentaceratops by ABelov2014.jpg | ||
| + | |podpis = Rekonstrukcja ''Pentaceratops'' w towarzystwie ''[[Parksosaurus]]'', który występował w innym miejscu oraz w późniejszym czasie. Autor: ABelov2014 [https://www.deviantart.com/abelov2014/art/Pentaceratops-Parksosaurus-523353234] | ||
| + | |PorównanieGrupa = | ||
| + | |PorównanieDługość = | ||
| + | |mapa = | ||
| + | }} | ||
| + | ==Wstęp== | ||
| + | ''Pentaceratops'' to duży [[ceratops]] znaleziony (podobnie jak zdecydowana większość członków rodziny [[Ceratopsidae]]) w późnokredowych osadach z Ameryki Północnej. Budową przypomina swoich krewnych - miał dwa długie rogi nad oczami i jeden krótki nad nosem. Jego kryza miała dwa duże otwory (okna) zmniejszające ciężar tej olbrzymiej ozdoby. Nazwa rodzajowa dosłownie oznacza "pięcioroga twarz". | ||
| + | |||
| + | ==Gatunki== | ||
| + | Opisano trzy gatunki z rodzaju ''Pentacertops'' z czego tylko jeden jest ważny: | ||
| + | |||
| + | ===''P. sternbergi''=== | ||
| + | [[Plik:Pentaceratops sternbergii holotype AMNH6325.jpg|thumb|Czaszka okazu typowego ''P. sternbergi''. Źródło: Osborn, 1923]] | ||
| + | '''Miejsce:''' USA - Nowy Meksyk ([[formacja]] [[Fruitland]]) | ||
| + | |||
| + | '''Czas:''' 76-75,1 [[Ma]]<ref name="Fowler i Freeman Fowler, 2020">Fowler i Freeman Fowler, 2020 </ref> | ||
| − | -- | + | '''Materiał kopalny i taksonomia:''' [[Holotyp]] (AMNH 6325) to czaszka bez żuchwy i tylnej części kryzy. Początkowo do rodzaju ''Pentaceratops'' przypisywano wiele skamieniałości ceratopsydów pochodzących z Nowego Meksyku. Część z nich okazała się należeć do niezidentyfikowanych chasmozaurynów lub nowych taksonów. Wielki i znany okaz zaliczony do ''Pentaceratops'' (OMNH 10165) został w 2011 roku [[holotyp]]em nowego ceratopsyda - ''[[Titanoceratops]]''. Fry (2015) stwierdził, że okaz NMMNH P-21098 nie należy do ''Pentaceratops''. |
| − | + | Fowler i Freedman Fowler (2020) uważają, że do ''Pentaceratops sternbergi'', oprócz holotypu można przypisać jedynie dwie inne czaszki: AMNH 1624 i AMNH 1625. Co więcej, holotyp, mimo że obejmuje większość czaszki, nie wykazuje cech diagnostycznych umożliwiających porównanie z ''[[Navajoceratops]]'' i ''[[Terminocavus]]''. Dlatego, aby utrzymać ważność rodzaju ''Pentaceratops'' i gatunku typowego, autorzy ci proponują "przeniesienie holotypu" na AMNH 1625 (chodzi o wyznaczenie przez Komisję [[neotyp]]u na podstawie art. 75.5 ICZN). Bez tego ''Pentaceratops'' sternbergi powinien być uznany za ''[[nomen dubium]]'', a dla okazów AMNH 1624 i AMNH 1625 powinno się utworzyć nowy takson. Fowler i Freedman Fowler uznali również, że okazy poprzednio zaliczane do ''Pentaceratops'' MNA Pl.1747, KUVP 16100 i NMMNH P-37880 reprezentują nowy, nienazwany gatunek. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | W 2022 roku Dalman i wspólnicy dla okazu NMMNH P-50000 utworzyli nowy takson - ''[[Bisticeratops]]''. Sertich, Loewen i Lund (2023) w krótkim abstrakcie przedstawili nową, niemalże kompletną czaszkę należącą do ''P. sternbergi''. Wygląd i układ różków ciemieniowych różni się od dotychczas przedstawianych na rekonstrukcjach. | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | '''Etymologia:''' Epitet gatunkowy nadano na cześć Charlesa Hazeliusa Sternberga, amerykańskiego paleontologa, który odnalazł szczątki pentaceratopsa rok przed opisaniem ich przez Henry'ego Fairfielda Osborna. | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | '''Charakterystyka:''' Typowy gatunek rodzaju ''Pentaceratops''. Charakteryzował się dość dużą kryzą, która była długa i wąska, a szersza z przodu niż z tyłu. Różki ciemieniowe miały kształt podobny do trójkąta. Okna w kryzie miały delikatnie kanciasty kształt. Rogi nadoczne były stosunkowo smukłe i lekko zakrzywione do przodu. Różek znajdujący się na kości jarzmowej miał kolczasty kształt i był bardziej wydłużony niż u innych przedstawicieli [[Chasmosaurinae]] (Fowler i Freedman Fowler, 2020). | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | ===''P. fenestratus''=== | |
| − | + | [[Plik:Pentaceratops fenestratus holotype skull.png|thumb|Diagram przedstawiający czaszkę ''P. fenestratus''. Autor: Clumsystiggy [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pentaceratops_fenestratus_holotype_skull.png]]] | |
| − | + | '''Miejsce:''' USA - Nowy Meksyk ([[formacja]] [[Kirtland]]) | |
| − | |||
| − | [[ | + | '''Czas:''' ok. 75-74 [[Ma]] |
| − | + | '''Materiał kopalny:''' Holotyp o numerze katalogowym PMU 24923 to niemalże kompletna, lecz zgnieciona czaszka. Materiał przypisany obejmuje kości czaszki, kość ramienną, żebra grzbietowe oraz kości kończyn tylnych oraz świetnie zachowaną kość krzyżową (Ford, online). | |
| − | + | '''Etymologia:''' Epitet gatunkowy ''fenestratus'' pochodzi z łaciny i oznacza okno | |
| − | [[ | + | '''Charakterystyka:''' W 1930 roku Wiman opisał drugi gatunek - ''Pentaceratops fenestratus'', który obecnie uznawany jest za młodszy synonim gatunku typowego - ''Pentaceratops sternbergi''. Jednak Fowler i Freedman Fowler (2020) uznali go za takson odrębny od ''Pentaceratops sternbergi''. Może on być tożsamy z ''[[Navajoceratops]]'' lub ''[[Terminocavus]]'', jednak stan zachowania szczątków uniemożliwia precyzyjne ustalenie systematyki ich właściciela. Cechą charakterystyczną dla tego gatunku jest dodatkowa dziura znajdująca się w kości łuskowej. Zdaniem Lulla (1933) dziura ta mogła być patologią. |
| − | [[ | + | ===''P. aquilonius''=== |
| + | [[Plik:Pentaceratops aquilonius by Nick Longrich.jpg|thumb|left|Rekonstrukcja ''P. aquilonius''. Autor: Nick Longrich [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pentaceratops_aquilonius_by_Nick_Longrich.jpg]]] | ||
| + | '''Miejsce:''' Kanada - Alberta (formacja Dinosaur Park) | ||
| + | ? USA - Kolorado (formacja Williams Fork) | ||
| − | + | '''Czas:''' ok. 75,8-75,5 Ma | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | '''Historia taksonu:''' Okaz typowy wraz z [[paratyp]]em zostały zebrane w 1937 roku. Sternberg (1949) przypisał szczątki te do rodzaju ''[[Anchiceratops]]'', następnie klasyfikację tą potwierdzili Langston (1959) oraz Ryan i Evans (2005). W 2014 roku Nicolas Longrich dla powyższych skamieniałość utworzył nowy takson, który nazwał ''Pentaceratops aquilonius''. | |
| − | '' | ||
| − | + | '''Materiał kopalny''': [[Holotyp]] o numerze katalogowym CMN 9813 to fragmentaryczna prawa kość ciemieniowa i łuskowa wraz z znajdującymi się na nich różkami. [[Paratyp]] CMN 9814 to kawałek górnej części prawej kości ciemieniowej oraz dwa [[epoccipitales]] z lewej górnej części kości ciemieniowej. Longrich (2014) sądzi, że to tego taksonu może również należeć niekompletna czaszka dojrzewającego chasmozauryna (SDMNH 43470) z formacji Williams Fork. | |
| − | [[Holotyp]] | ||
| − | + | Chasmozauryn z formacji Williams Fork (SDNHM 43470) został odnaleziony przez Dawna Hammonda w 1985 roku na terenie hrabstwia Rio Blanco znajdującego się w północno-zachodniej części stanu Kolorado. Po raz pierwszy został opisany w 2005 roku przez Diema i Archibalda, lecz nie otrzymał nazwy. W 2006 roku stwierdzono, że należy on do rodzaju ''Pentaceratops'' (Sullivan i Lucas, 2006; Lucas i in., 2006) | |
| − | + | '''Etymologia:''' Epitet gatunkowy ''aquilonius'' pochodzi z łaciny i oznacza północny (Ford, online) | |
| − | + | '''Charakterystyka:''' Jest to trzeci opisany gatunek należący do rodzaju ''Pentaceratops''. Longrich (2014) mimo skąpego materiału wyróżnił unikatowe cechy dla nowego gatunku. Jednak Mallon i wspólnicy (2016) podważają diagnozę przestawioną przez Longricha. Jak zauważyli ornamentacja różków ciemieniowych okazu [[paratyp]]owego jest bardzo podobna jak u Spiclypeus. Po reinterpretacji układu [[epiparietales]] u okazu [[paratyp]]owego stwierdzi, że różni się on od okazu [[holotyp]]owego. Dodatkowo zauważyli, że okaz typowy jest młodocianym osobnikiem. W związku z dużymi wątpliwościami oraz przez słabo zachowany materiał kopalny Mallon i in. (2016) uznali ''Pentaceratops aquilonius'' za ''[[nomen dubium]]''. Wątpliwość taksonu podtrzymują również Fowler i Freedman Fowler (2020). | |
| − | |||
| − | + | Chasmozauryn z formacji Williams Fork według Longricha (2014) oraz Dalmana i in. (2022) jest bliskim kuzynem ''Pentaceratops aquilonius''. Żył on ok. 73,5-73 mln lat temu (Sertich i in., 2023). | |
==Środowisko życia== | ==Środowisko życia== | ||
| + | [[Plik:Bistahieversor hunting Pentaceratops.jpg|thumb|''[[Bistahieversor]]'' polujący na ''Pentaceratops''. Autor: ABelov2014 [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bistahieversor_hunting_Pentaceratops.jpg].]] | ||
Możliwe, że pentaceratops bronił się rogami przed takimi drapieżnikami, jak ''[[Bistahieversor]]''. Inne dinozaury żyjące w środowisku pentaceratopsa to kaczodzioby lambeozauryn ''[[Parasaurolophus]]'', grubogłowy ''[[Sphaerotholus]]'' i pancerny ''[[Nodocephalosaurus]]''. Jak wszystkie ceratopsy, także pentaceratops był roślinożerny. | Możliwe, że pentaceratops bronił się rogami przed takimi drapieżnikami, jak ''[[Bistahieversor]]''. Inne dinozaury żyjące w środowisku pentaceratopsa to kaczodzioby lambeozauryn ''[[Parasaurolophus]]'', grubogłowy ''[[Sphaerotholus]]'' i pancerny ''[[Nodocephalosaurus]]''. Jak wszystkie ceratopsy, także pentaceratops był roślinożerny. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
| Linia 77: | Linia 91: | ||
| {{V|''Pentaceratops''}} | | {{V|''Pentaceratops''}} | ||
| {{Kpt|[[Henry Osborn|Osborn]]}}, [[1923]] | | {{Kpt|[[Henry Osborn|Osborn]]}}, [[1923]] | ||
| − | + | | ?''[[nomen dubium]]'' | |
| − | |? | ||
| − | |||
|- | |- | ||
| {{V|''P. sternbergi''}} | | {{V|''P. sternbergi''}} | ||
| {{Kpt|Osborn}}, 1923 | | {{Kpt|Osborn}}, 1923 | ||
| + | | ?''nomen dubium'' | ||
|- | |- | ||
| = ???''P. fenestratus'' | | = ???''P. fenestratus'' | ||
| {{Kpt|Wiman}}, [[1930]] | | {{Kpt|Wiman}}, [[1930]] | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
|- | |- | ||
| ''P. aquilonius'' | | ''P. aquilonius'' | ||
| {{Kpt|Longrich}}, [[2014]] | | {{Kpt|Longrich}}, [[2014]] | ||
| − | | | + | | ''[[nomen dubium]]'' |
|} | |} | ||
| − | == | + | ==Bibliografia== |
| − | <small> Fowler, D.W. | + | <small>Dalman, S., Jasinski, S., & Lucas, S. (2022). "A New Chasmosaurine Ceratopsid from the Upper Cretaceous (Campanian) Farmington Member of the Kirtland Formation, New Mexico". New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin. 90: 127–153 [https://www.researchgate.net/publication/362680358_A_NEW_CHASMOSAURINE_CERATOPSID_FROM_THE_UPPER_CRETACEOUS_CAMPANIAN_FARMINGTON_MEMBER_OF_THE_KIRTLAND_FORMATION_NEW_MEXICO] |
| + | |||
| + | Diem, S., & Archibald, J. D. (2005). "Range extension of southern chasmosaurine ceratopsian dinosaurs into northwestern Colorado". Journal of Paleontology, 79(2), 251-258. | ||
| + | |||
| + | Ford, T, (online) [http://www.paleofile.com/Dinosaurs/Ornithopods/Pentaceratops.asp] | ||
| + | |||
| + | Fowler, D.W. & Freedman Fowler, E.A. (2020) "Transitional evolutionary forms in chasmosaurine ceratopsid dinosaurs: evidence from the Campanian of New Mexico" PeerJ, 8, e9251. [[doi:10.7717/peerj.9251]]. | ||
| + | |||
| + | Fry, J. J. (2015). "Redescription Of A Specimen Of ''Pentaceratops'' (Ornithischia: Ceratopsidae) And Phylogenetic Evaluation Of Five Referred Specimens From The Upper Cretaceous Of New Mexico". Fort Hays State University [[doi:10.58809/SBNH7726]] (dysertacja doktorancka) | ||
| + | |||
| + | Lehman T.M. (1998) "A gigantic skull and skeleton of the horned dinosaur Pentaceratops sternbergi from New Mexico" Journal of Paleontology, 72(5), 894-906. | ||
| + | |||
| + | Longrich N.R. (2011) "''Titanoceratops ouranos'', a giant horned dinosaur from the Late Campanian of New Mexico" Cretaceous Research, 32 (3), 264-276. [[doi:10.1016/j.cretres.2010.12.007]] | ||
| + | |||
| + | Longrich, N. R. (2014). "The horned dinosaurs ''Pentaceratops'' and ''Kosmoceratops'' from the upper Campanian of Alberta and implications for dinosaur biogeography". Cretaceous Research, 51, 292-308. [[doi:10.1016/j.cretres.2014.06.011]] | ||
| + | |||
| + | Lucas, S. G., Sullivan, R. M., & Hunt, A. P. (2006). "Re-evaluation of ''Pentaceratops'' and ''Chasmosaurus'' (Ornithischia: Ceratopsidae) in the Upper Cretaceous of the Western Interior". New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin, 35, 367-370. | ||
| + | |||
| + | Lull, R.S. (1933). "A revision of the Ceratopsia or horned dinosaurs". Memoirs of the Peabody Museum of Natural History 3(3): 1–175. | ||
| + | |||
| + | Mallon J.,C., Ott, C.,J., Larson, P., L., Iuliano, E., M., Evans, D., C., (2016) "''Spiclypeus shipporum'' gen. et sp. nov., a Boldly Audacious New Chasmosaurine Ceratopsid (Dinosauria: Ornithischia) from the Judith River Formation (Upper Cretaceous: Campanian) of Montana, USA". PLoS ONE 11(5): e0154218. [[doi:10.1371/journal.pone.0154218]]. | ||
| − | + | Osborn, H.F. (1923) "A new genus and species of Ceratopsia from New Mexico, Pentaceratops sternbergii, American Museum Novitates 93: 1-3 | |
| − | + | Sertich, J. J, Loewen, M., & Lund, E.K (2023). "New specimens from the upper Campanian od "southen" Laramidia reveal unexpected complexity in "Pentaceratops-like" Chasmosaurinae richness" [w]: "14th Symposium on Mesozoic Terrestrial Ecosystems and Biota", pp. 225-227. The Anatomical Record [[doi:10.1002/ar.25219]] (abstrakt) | |
| − | + | Sullivan, R. M., & Lucas, S. G. (2006). "The Kirtlandian land-vertebrate “age”–faunal composition, temporal position and biostratigraphic correlation in the nonmarine Upper Cretaceous of western North America". New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin, 35, 7-29. | |
| − | + | Wiman, C. (1930), "Über Ceratopsia aus der Oberen Kreide in New Mexico", Nova Acta Regiae Societatis Scientiarum Upsaliensis, Series 4 7(2): 1-19 | |
| − | |||
<references/></small> | <references/></small> | ||
| Linia 115: | Linia 144: | ||
[[Kategoria:Ameryka Północna]] | [[Kategoria:Ameryka Północna]] | ||
[[Kategoria:USA]] | [[Kategoria:USA]] | ||
| + | [[Kategoria:Kanada]] | ||
[[Kategoria:Mezozoik]] | [[Kategoria:Mezozoik]] | ||
[[Kategoria:Kreda]] | [[Kategoria:Kreda]] | ||
[[Kategoria:Kampan]] | [[Kategoria:Kampan]] | ||
| + | [[Kategoria:Rodzaj wielogatunkowy]] | ||
Aktualna wersja na dzień 16:34, 17 sie 2023
| Autor: | Maciej Ziegler, Kamil Kamiński, Paweł Konarzewski |
| Korekta: | Krzysztof Lichota, Marcin Szermański, Tomasz Sokołowski, Łukasz Czepiński |
| Pentaceratops (pentaceratops) | |
|---|---|
| Długość | ok. 6 m |
| Masa | ok. 2,5 t |
| Dieta | roślinożerny |
| Miejsce | zobacz tekst |
| Czas |
76[1]-73[2]Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja Pentaceratops w towarzystwie Parksosaurus, który występował w innym miejscu oraz w późniejszym czasie. Autor: ABelov2014 [4] | |
Wstęp
Pentaceratops to duży ceratops znaleziony (podobnie jak zdecydowana większość członków rodziny Ceratopsidae) w późnokredowych osadach z Ameryki Północnej. Budową przypomina swoich krewnych - miał dwa długie rogi nad oczami i jeden krótki nad nosem. Jego kryza miała dwa duże otwory (okna) zmniejszające ciężar tej olbrzymiej ozdoby. Nazwa rodzajowa dosłownie oznacza "pięcioroga twarz".
Gatunki
Opisano trzy gatunki z rodzaju Pentacertops z czego tylko jeden jest ważny:
P. sternbergi
Miejsce: USA - Nowy Meksyk (formacja Fruitland)
Materiał kopalny i taksonomia: Holotyp (AMNH 6325) to czaszka bez żuchwy i tylnej części kryzy. Początkowo do rodzaju Pentaceratops przypisywano wiele skamieniałości ceratopsydów pochodzących z Nowego Meksyku. Część z nich okazała się należeć do niezidentyfikowanych chasmozaurynów lub nowych taksonów. Wielki i znany okaz zaliczony do Pentaceratops (OMNH 10165) został w 2011 roku holotypem nowego ceratopsyda - Titanoceratops. Fry (2015) stwierdził, że okaz NMMNH P-21098 nie należy do Pentaceratops.
Fowler i Freedman Fowler (2020) uważają, że do Pentaceratops sternbergi, oprócz holotypu można przypisać jedynie dwie inne czaszki: AMNH 1624 i AMNH 1625. Co więcej, holotyp, mimo że obejmuje większość czaszki, nie wykazuje cech diagnostycznych umożliwiających porównanie z Navajoceratops i Terminocavus. Dlatego, aby utrzymać ważność rodzaju Pentaceratops i gatunku typowego, autorzy ci proponują "przeniesienie holotypu" na AMNH 1625 (chodzi o wyznaczenie przez Komisję neotypu na podstawie art. 75.5 ICZN). Bez tego Pentaceratops sternbergi powinien być uznany za nomen dubium, a dla okazów AMNH 1624 i AMNH 1625 powinno się utworzyć nowy takson. Fowler i Freedman Fowler uznali również, że okazy poprzednio zaliczane do Pentaceratops MNA Pl.1747, KUVP 16100 i NMMNH P-37880 reprezentują nowy, nienazwany gatunek.
W 2022 roku Dalman i wspólnicy dla okazu NMMNH P-50000 utworzyli nowy takson - Bisticeratops. Sertich, Loewen i Lund (2023) w krótkim abstrakcie przedstawili nową, niemalże kompletną czaszkę należącą do P. sternbergi. Wygląd i układ różków ciemieniowych różni się od dotychczas przedstawianych na rekonstrukcjach.
Etymologia: Epitet gatunkowy nadano na cześć Charlesa Hazeliusa Sternberga, amerykańskiego paleontologa, który odnalazł szczątki pentaceratopsa rok przed opisaniem ich przez Henry'ego Fairfielda Osborna.
Charakterystyka: Typowy gatunek rodzaju Pentaceratops. Charakteryzował się dość dużą kryzą, która była długa i wąska, a szersza z przodu niż z tyłu. Różki ciemieniowe miały kształt podobny do trójkąta. Okna w kryzie miały delikatnie kanciasty kształt. Rogi nadoczne były stosunkowo smukłe i lekko zakrzywione do przodu. Różek znajdujący się na kości jarzmowej miał kolczasty kształt i był bardziej wydłużony niż u innych przedstawicieli Chasmosaurinae (Fowler i Freedman Fowler, 2020).
P. fenestratus
Miejsce: USA - Nowy Meksyk (formacja Kirtland)
Czas: ok. 75-74 Ma
Materiał kopalny: Holotyp o numerze katalogowym PMU 24923 to niemalże kompletna, lecz zgnieciona czaszka. Materiał przypisany obejmuje kości czaszki, kość ramienną, żebra grzbietowe oraz kości kończyn tylnych oraz świetnie zachowaną kość krzyżową (Ford, online).
Etymologia: Epitet gatunkowy fenestratus pochodzi z łaciny i oznacza okno
Charakterystyka: W 1930 roku Wiman opisał drugi gatunek - Pentaceratops fenestratus, który obecnie uznawany jest za młodszy synonim gatunku typowego - Pentaceratops sternbergi. Jednak Fowler i Freedman Fowler (2020) uznali go za takson odrębny od Pentaceratops sternbergi. Może on być tożsamy z Navajoceratops lub Terminocavus, jednak stan zachowania szczątków uniemożliwia precyzyjne ustalenie systematyki ich właściciela. Cechą charakterystyczną dla tego gatunku jest dodatkowa dziura znajdująca się w kości łuskowej. Zdaniem Lulla (1933) dziura ta mogła być patologią.
P. aquilonius
Miejsce: Kanada - Alberta (formacja Dinosaur Park) ? USA - Kolorado (formacja Williams Fork)
Czas: ok. 75,8-75,5 Ma
Historia taksonu: Okaz typowy wraz z paratypem zostały zebrane w 1937 roku. Sternberg (1949) przypisał szczątki te do rodzaju Anchiceratops, następnie klasyfikację tą potwierdzili Langston (1959) oraz Ryan i Evans (2005). W 2014 roku Nicolas Longrich dla powyższych skamieniałość utworzył nowy takson, który nazwał Pentaceratops aquilonius.
Materiał kopalny: Holotyp o numerze katalogowym CMN 9813 to fragmentaryczna prawa kość ciemieniowa i łuskowa wraz z znajdującymi się na nich różkami. Paratyp CMN 9814 to kawałek górnej części prawej kości ciemieniowej oraz dwa epoccipitales z lewej górnej części kości ciemieniowej. Longrich (2014) sądzi, że to tego taksonu może również należeć niekompletna czaszka dojrzewającego chasmozauryna (SDMNH 43470) z formacji Williams Fork.
Chasmozauryn z formacji Williams Fork (SDNHM 43470) został odnaleziony przez Dawna Hammonda w 1985 roku na terenie hrabstwia Rio Blanco znajdującego się w północno-zachodniej części stanu Kolorado. Po raz pierwszy został opisany w 2005 roku przez Diema i Archibalda, lecz nie otrzymał nazwy. W 2006 roku stwierdzono, że należy on do rodzaju Pentaceratops (Sullivan i Lucas, 2006; Lucas i in., 2006)
Etymologia: Epitet gatunkowy aquilonius pochodzi z łaciny i oznacza północny (Ford, online)
Charakterystyka: Jest to trzeci opisany gatunek należący do rodzaju Pentaceratops. Longrich (2014) mimo skąpego materiału wyróżnił unikatowe cechy dla nowego gatunku. Jednak Mallon i wspólnicy (2016) podważają diagnozę przestawioną przez Longricha. Jak zauważyli ornamentacja różków ciemieniowych okazu paratypowego jest bardzo podobna jak u Spiclypeus. Po reinterpretacji układu epiparietales u okazu paratypowego stwierdzi, że różni się on od okazu holotypowego. Dodatkowo zauważyli, że okaz typowy jest młodocianym osobnikiem. W związku z dużymi wątpliwościami oraz przez słabo zachowany materiał kopalny Mallon i in. (2016) uznali Pentaceratops aquilonius za nomen dubium. Wątpliwość taksonu podtrzymują również Fowler i Freedman Fowler (2020).
Chasmozauryn z formacji Williams Fork według Longricha (2014) oraz Dalmana i in. (2022) jest bliskim kuzynem Pentaceratops aquilonius. Żył on ok. 73,5-73 mln lat temu (Sertich i in., 2023).
Środowisko życia
Możliwe, że pentaceratops bronił się rogami przed takimi drapieżnikami, jak Bistahieversor. Inne dinozaury żyjące w środowisku pentaceratopsa to kaczodzioby lambeozauryn Parasaurolophus, grubogłowy Sphaerotholus i pancerny Nodocephalosaurus. Jak wszystkie ceratopsy, także pentaceratops był roślinożerny.
Spis gatunków
| Pentaceratops | Osborn, 1923 | ?nomen dubium |
| P. sternbergi | Osborn, 1923 | ?nomen dubium |
| = ???P. fenestratus | Wiman, 1930 | |
| P. aquilonius | Longrich, 2014 | nomen dubium |
Bibliografia
Dalman, S., Jasinski, S., & Lucas, S. (2022). "A New Chasmosaurine Ceratopsid from the Upper Cretaceous (Campanian) Farmington Member of the Kirtland Formation, New Mexico". New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin. 90: 127–153 [5]
Diem, S., & Archibald, J. D. (2005). "Range extension of southern chasmosaurine ceratopsian dinosaurs into northwestern Colorado". Journal of Paleontology, 79(2), 251-258.
Ford, T, (online) [6]
Fowler, D.W. & Freedman Fowler, E.A. (2020) "Transitional evolutionary forms in chasmosaurine ceratopsid dinosaurs: evidence from the Campanian of New Mexico" PeerJ, 8, e9251. doi:10.7717/peerj.9251.
Fry, J. J. (2015). "Redescription Of A Specimen Of Pentaceratops (Ornithischia: Ceratopsidae) And Phylogenetic Evaluation Of Five Referred Specimens From The Upper Cretaceous Of New Mexico". Fort Hays State University doi:10.58809/SBNH7726 (dysertacja doktorancka)
Lehman T.M. (1998) "A gigantic skull and skeleton of the horned dinosaur Pentaceratops sternbergi from New Mexico" Journal of Paleontology, 72(5), 894-906.
Longrich N.R. (2011) "Titanoceratops ouranos, a giant horned dinosaur from the Late Campanian of New Mexico" Cretaceous Research, 32 (3), 264-276. doi:10.1016/j.cretres.2010.12.007
Longrich, N. R. (2014). "The horned dinosaurs Pentaceratops and Kosmoceratops from the upper Campanian of Alberta and implications for dinosaur biogeography". Cretaceous Research, 51, 292-308. doi:10.1016/j.cretres.2014.06.011
Lucas, S. G., Sullivan, R. M., & Hunt, A. P. (2006). "Re-evaluation of Pentaceratops and Chasmosaurus (Ornithischia: Ceratopsidae) in the Upper Cretaceous of the Western Interior". New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin, 35, 367-370.
Lull, R.S. (1933). "A revision of the Ceratopsia or horned dinosaurs". Memoirs of the Peabody Museum of Natural History 3(3): 1–175.
Mallon J.,C., Ott, C.,J., Larson, P., L., Iuliano, E., M., Evans, D., C., (2016) "Spiclypeus shipporum gen. et sp. nov., a Boldly Audacious New Chasmosaurine Ceratopsid (Dinosauria: Ornithischia) from the Judith River Formation (Upper Cretaceous: Campanian) of Montana, USA". PLoS ONE 11(5): e0154218. doi:10.1371/journal.pone.0154218.
Osborn, H.F. (1923) "A new genus and species of Ceratopsia from New Mexico, Pentaceratops sternbergii, American Museum Novitates 93: 1-3
Sertich, J. J, Loewen, M., & Lund, E.K (2023). "New specimens from the upper Campanian od "southen" Laramidia reveal unexpected complexity in "Pentaceratops-like" Chasmosaurinae richness" [w]: "14th Symposium on Mesozoic Terrestrial Ecosystems and Biota", pp. 225-227. The Anatomical Record doi:10.1002/ar.25219 (abstrakt)
Sullivan, R. M., & Lucas, S. G. (2006). "The Kirtlandian land-vertebrate “age”–faunal composition, temporal position and biostratigraphic correlation in the nonmarine Upper Cretaceous of western North America". New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin, 35, 7-29.
Wiman, C. (1930), "Über Ceratopsia aus der Oberen Kreide in New Mexico", Nova Acta Regiae Societatis Scientiarum Upsaliensis, Series 4 7(2): 1-19
![[1]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pentaceratops_fenestratus_holotype_skull.png){kind=link}
![[2]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pentaceratops_aquilonius_by_Nick_Longrich.jpg){kind=link}
![[3]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bistahieversor_hunting_Pentaceratops.jpg){kind=link}