Centrosaurus: Różnice pomiędzy wersjami
m (poprawki) |
|||
| Linia 49: | Linia 49: | ||
[[Centrosaurinae]] | [[Centrosaurinae]] | ||
| − | |||
|- | |- | ||
| colspan=2 |[[Plik:Centrosaurus_apertus2.jpg|400px|]] | | colspan=2 |[[Plik:Centrosaurus_apertus2.jpg|400px|]] | ||
| Linia 56: | Linia 55: | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
| − | ''Centrosaurus'' to średniej wielkości [[rodzaj]] ceratopsa z [[klad]]u [[Centrosaurinae]], której przedstawiciele – w przeciwieństwie do siostrzanej grupy [[Chasmosaurinae]] – charakteryzują się m.in. krótszą czaszką. Składa się na niego wiele gatunków, z których zazwyczaj jedynie [[gatunek typowy]] – ''C. apertus'' – uważa się za ważny. Reszta jest albo nieważna, albo jest [[synonim]]ami innych gatunków. | + | ''Centrosaurus'' to średniej wielkości [[rodzaj]] ceratopsa z [[klad]]u [[Centrosaurinae]], której przedstawiciele – w przeciwieństwie do siostrzanej grupy [[Chasmosaurinae]] – charakteryzują się m.in. krótszą czaszką. Składa się na niego wiele gatunków, z których zazwyczaj jedynie [[gatunek typowy]] – ''C. apertus'' – uważa się za ważny. Reszta jest albo nieważna, albo jest [[synonim]]ami innych gatunków.. |
| − | ''Centrosaurus apertus'' żył w dzisiejszej Albercie, zachodnio-południowej prowincji Kanady. Jego głównym wrogiem | + | ''Centrosaurus apertus'' żył w dzisiejszej Albercie, zachodnio-południowej prowincji Kanady. Jego głównym wrogiem były [[tyranozauryd]]y, przed którym bronił się tworząc najprawdopodobniej ogromne stada, liczące tysiące osobników ([[Michael Ryan|Ryan]] i in., [[2001]]). |
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
| Linia 67: | Linia 66: | ||
==Anatomia== | ==Anatomia== | ||
[[Plik:Centrosaurus_apertus.png|300px|thumb|right|Rekonstrukcja szkieletowa ''C. apertus''. Źródło: Paul, 2010.]] | [[Plik:Centrosaurus_apertus.png|300px|thumb|right|Rekonstrukcja szkieletowa ''C. apertus''. Źródło: Paul, 2010.]] | ||
| − | ''C. apertus'' charakteryzował duży róg nosowy. Cała czaszka była zwieńczona mniejszymi różkami nadoczodołowymi oraz wzdłuż zewnętrznej krawędzi kryzy. Sama kryza była stosunkowo krótka. Jego kość ciemieniowa była ozdobiona krótkimi różkami, a kość szczękowa zaopatrzona była w 28-31 zębów | + | ''C. apertus'' charakteryzował duży róg nosowy. Cała czaszka była zwieńczona mniejszymi różkami nadoczodołowymi (które były redukowane w trakcie ontogenezy - zob. [[Zmniejszanie ozdób w ontogenezie dinozaurów]]) oraz wzdłuż zewnętrznej krawędzi kryzy. Sama kryza była stosunkowo krótka. Jego kość ciemieniowa była ozdobiona krótkimi różkami, a kość szczękowa zaopatrzona była w 28-31 zębów. Przednia część jego kręgosłupa składała się z 6-7 kręgów szyjnych i 7-8 grzbietowych (Dodson, 1990b). Kręgi krzyżowe I-III są szerokie, z kolei IV-VII wąskie, a kolejne ponownie się rozszerzają (Dodson i in., [[2004]]). Ogólna budowa ciała była typowa dla centrozaurynów. |
[[Peter Dodson]] (1990a) rozróżnia płeć centrozaura. Wg niego samcem jest "''Centrosaurus''" ''flexus'' (= ''[[Monoclonius]] flexus''), a samicami okazy znane jako ''C. apertus'' (przynajmniej okaz typowy), a także ''C. longirostris'' i "''C''". ''dawsoni''. | [[Peter Dodson]] (1990a) rozróżnia płeć centrozaura. Wg niego samcem jest "''Centrosaurus''" ''flexus'' (= ''[[Monoclonius]] flexus''), a samicami okazy znane jako ''C. apertus'' (przynajmniej okaz typowy), a także ''C. longirostris'' i "''C''". ''dawsoni''. | ||
| Linia 78: | Linia 77: | ||
[[Barnum Brown]] ([[1917]]) uznał, że cechy wyróżniające ''C. apertus'' od gatunku typowego monokloniusa – ''M. crassus'' – występuje także u tego ostatniego, tyle, że jego [[holotyp]] nie wykazuje ich wyraźnie wskutek erozji. Następstwem tego było uznanie centrozaura za [[młodszy synonim]] monokloniusa, z którego Brown za ważny uważał jedynie typowego ''[[Monoclonius]] crassus''. W swojej pracy z [[1940]] roku [[Charles M. Sternberg]] – w której zebrał dane na temat ceratopsów z Alberty i nazwał nowy [[gatunek]] monokloniusa, ''M. lowei'' – nie zgadza się z Brownem, twierdząc, że [[holotyp]] ''M. crassus'' nie uległ erozji, a jego kość ciemieniowa wyraźnie różni się od kości ciemieniowej ''C. apertus'', zatem są to różne [[takson]]y. Parę lat wcześniej [[Richard Lull]] ([[1933]]) w swojej rewizji ceratopsów uznał centrozaura za podrodzaj w obrębie ''[[Monoclonius]]''. | [[Barnum Brown]] ([[1917]]) uznał, że cechy wyróżniające ''C. apertus'' od gatunku typowego monokloniusa – ''M. crassus'' – występuje także u tego ostatniego, tyle, że jego [[holotyp]] nie wykazuje ich wyraźnie wskutek erozji. Następstwem tego było uznanie centrozaura za [[młodszy synonim]] monokloniusa, z którego Brown za ważny uważał jedynie typowego ''[[Monoclonius]] crassus''. W swojej pracy z [[1940]] roku [[Charles M. Sternberg]] – w której zebrał dane na temat ceratopsów z Alberty i nazwał nowy [[gatunek]] monokloniusa, ''M. lowei'' – nie zgadza się z Brownem, twierdząc, że [[holotyp]] ''M. crassus'' nie uległ erozji, a jego kość ciemieniowa wyraźnie różni się od kości ciemieniowej ''C. apertus'', zatem są to różne [[takson]]y. Parę lat wcześniej [[Richard Lull]] ([[1933]]) w swojej rewizji ceratopsów uznał centrozaura za podrodzaj w obrębie ''[[Monoclonius]]''. | ||
| − | [[Peter Dodson]] (1990a; [[1996]]) wykazał, że oba dinozaury są ważne i odrębne na poziomie [[rodzaj]]owym. Ważność [[rodzaj]]u ''Centrosaurus'' wydaje się być obecnie konsensusem, skoro np. utworzono jego nowy [[gatunek]] ''C. brinkmani'' w [[2005]] roku (obecnie ''[[Coronosaurus]] brinkmani''). Co więcej, to ''[[Monoclonius]]'' dziś wydaje się być nieważny (''[[nomen dubium]]'') | + | [[Peter Dodson]] (1990a; [[1996]]) wykazał, że oba dinozaury są ważne i odrębne na poziomie [[rodzaj]]owym. Ważność [[rodzaj]]u ''Centrosaurus'' wydaje się być obecnie konsensusem, skoro np. utworzono jego nowy [[gatunek]] ''C. brinkmani'' w [[2005]] roku (obecnie ''[[Coronosaurus]] brinkmani''). Co więcej, to ''[[Monoclonius]]'' dziś wydaje się być nieważny (''[[nomen dubium]]'') z powodu braku cech diagnostycznych ([[Scott Sampson|Sampson]] i in., [[1997]]; [[Michael Ryan|Ryan]] i [[Anthony Russell|Russell]], [[2006]]). |
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
Wersja z 12:58, 12 sty 2014
Hasło w trakcie rozbudowy (paleobiologia)
| Autor: | Korekta: |
| Marcin Szermański |
| Centrosaurus (centrozaur) | |
|---|---|
| Długość: | 5,5 m |
| Masa: | 2,3 t |
| Miejsce występowania: | Kanada - Alberta
(formacja Dinosaur Park) |
| Czas występowania | ok. 75-74,5 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
| Plik:Centrosaurus apertus2.jpg
Rekonstrukcja przyżyciowa C. apertus. Autor: Sergey Krasovsky [1] | |
Wstęp
Centrosaurus to średniej wielkości rodzaj ceratopsa z kladu Centrosaurinae, której przedstawiciele – w przeciwieństwie do siostrzanej grupy Chasmosaurinae – charakteryzują się m.in. krótszą czaszką. Składa się na niego wiele gatunków, z których zazwyczaj jedynie gatunek typowy – C. apertus – uważa się za ważny. Reszta jest albo nieważna, albo jest synonimami innych gatunków..
Centrosaurus apertus żył w dzisiejszej Albercie, zachodnio-południowej prowincji Kanady. Jego głównym wrogiem były tyranozaurydy, przed którym bronił się tworząc najprawdopodobniej ogromne stada, liczące tysiące osobników (Ryan i in., 2001).
Materiał kopalny
Osobnik typowy o numerze katalogowym NMC 971 to niekompletna czaszka (niekompletna kość ciemieniowa).
Prócz powyższego materiału istnieją niezliczone kości osobników młodych i dorosłych, odnalezione m.in. w złożu 43 (Centrosaurus Bone Bed 43, znane także jako lokalizacja 143) w Albercie. Dzięki temu naukowcy mogą dokładnie prześledzić ontogenezę (zmiany zachodzące wraz z wiekiem) tego gatunku. Takich cmentarzysk Centrosaurus apertus znanych naukowcom jest co najmniej 8 (Ryan i in., 2001), a bodaj najsłynniejszym jest złoże zajmujące powierzchnię 280 boisk piłkarskich, zlokalizowane niedaleko miasta Hilda. Składa się na niego tysiące pozostałości stada tego ceratopsa, które najprawdopodobniej zginęło w wyniku powodzi.
Anatomia
C. apertus charakteryzował duży róg nosowy. Cała czaszka była zwieńczona mniejszymi różkami nadoczodołowymi (które były redukowane w trakcie ontogenezy - zob. Zmniejszanie ozdób w ontogenezie dinozaurów) oraz wzdłuż zewnętrznej krawędzi kryzy. Sama kryza była stosunkowo krótka. Jego kość ciemieniowa była ozdobiona krótkimi różkami, a kość szczękowa zaopatrzona była w 28-31 zębów. Przednia część jego kręgosłupa składała się z 6-7 kręgów szyjnych i 7-8 grzbietowych (Dodson, 1990b). Kręgi krzyżowe I-III są szerokie, z kolei IV-VII wąskie, a kolejne ponownie się rozszerzają (Dodson i in., 2004). Ogólna budowa ciała była typowa dla centrozaurynów.
Peter Dodson (1990a) rozróżnia płeć centrozaura. Wg niego samcem jest "Centrosaurus" flexus (= Monoclonius flexus), a samicami okazy znane jako C. apertus (przynajmniej okaz typowy), a także C. longirostris i "C". dawsoni.
Centrosaurus a Monoclonius
Na przestrzeni lat zmieniał się konsensus w sprawie ważności centrozaura, którzy często był uważany za nieważny synonim monokloniusa. Po opisaniu Monoclonius crassus nastąpiła tendencja do zaliczania nowo poznanych ceratopsów jako nowe gatunki w obrębie rodzaju Monoclonius. Lawrence Lambe, kanadyjski znakomity paleontolog, również uległ tej "presji", nazywając jego parę gatunków.
Sytuacja ta dotknęła również C. apertus, gdyż jego okaz typowy był wcześniej uznany przez Lambe’a za drugi osobnik Monoclonius dawsoni. Po dwóch latach od ustanowienia tego gatunku Lambe zdecydował się na uznanie tego osobnika za nowy gatunek w obrębie nowego rodzaju – tak właśnie "narodził się" Centrosaurus apertus. Nielogicznie w literaturze (np. Dodson, 1990b; Dodson i in., 2004) uznają osobnika typowego M. dawsoni za synonim C. apertus, gdy Lawrence Lambe wyraźnie oddzielił te taksony od siebie. Co więcej, M. dawsoni uważany jest za młodszy, a nie starszy synonim, mimo że jest opisany o 2 lata wcześniej. Właściwe byłoby więc nazwać gatunek typowy centrozaura nie Centrosaurus apertus, a Centrosaurus dawsoni, natomiast C. apertus uznać za młodszy synonim. Niestety, materiał kostny należący do M. dawsoni jest słabo zachowany, więc przez to być może niediagnostyczny, zatem powinien być uznany oficjalnie nie za synonim C. apertus, a za nomen dubium.
Barnum Brown (1917) uznał, że cechy wyróżniające C. apertus od gatunku typowego monokloniusa – M. crassus – występuje także u tego ostatniego, tyle, że jego holotyp nie wykazuje ich wyraźnie wskutek erozji. Następstwem tego było uznanie centrozaura za młodszy synonim monokloniusa, z którego Brown za ważny uważał jedynie typowego Monoclonius crassus. W swojej pracy z 1940 roku Charles M. Sternberg – w której zebrał dane na temat ceratopsów z Alberty i nazwał nowy gatunek monokloniusa, M. lowei – nie zgadza się z Brownem, twierdząc, że holotyp M. crassus nie uległ erozji, a jego kość ciemieniowa wyraźnie różni się od kości ciemieniowej C. apertus, zatem są to różne taksony. Parę lat wcześniej Richard Lull (1933) w swojej rewizji ceratopsów uznał centrozaura za podrodzaj w obrębie Monoclonius.
Peter Dodson (1990a; 1996) wykazał, że oba dinozaury są ważne i odrębne na poziomie rodzajowym. Ważność rodzaju Centrosaurus wydaje się być obecnie konsensusem, skoro np. utworzono jego nowy gatunek C. brinkmani w 2005 roku (obecnie Coronosaurus brinkmani). Co więcej, to Monoclonius dziś wydaje się być nieważny (nomen dubium) z powodu braku cech diagnostycznych (Sampson i in., 1997; Ryan i Russell, 2006).
Etymologia
Nazwa rodzajowa Centrosaurus nie została zaczerpnięta od centralnie umieszczonego rogu nosowego tak, jakby się mogło wydawać na pierwszy rzut oka. Odnosi się ona do kolców na kryzie i jest zbitkiem greckiego kentron (κεντρον), znaczącego "ostrze" lub "kolec" oraz sauros (σαυρος), czyli "jaszczur". Co ciekawe, istnieje inny dinozaur, którego nazwa rodzajowa została utworzona z tych samych słów – afrykański Kentrosaurus. Epitet gatunkowy apertus ("otwór") symbolizuje ażurową budowę kryzy tego ceratopsa.
Spis gatunków
| Centrosaurus | Lambe, 1904 | ||
|---|---|---|---|
| = Eucentrosaurus | Chure i McIntosh 1989 | ||
| C. apertus | Lambe, 1904 | ||
| ??= Monoclonius dawsoni | Lambe, 1902 | ||
| ??= "C". dawsoni | (Lambe, 1902) Dodson, 1990a | ||
| = Monoclonius flexus | Brown, 1914 | ||
| = "C". flexus | (Brown, 1914) Dodson, 1990a | ||
| = Monoclonius cutleri | Brown, 1917 | ||
| = C. longirostris | Sternberg, 1940 | ||
| C. nasicornus | (Brown, 1917) | = Monoclonius nasicornus | ?= Styracosaurus albertensis |
| = C. "nasicornis" | (Brown, 1917) Paul, 2010 | ||
| C. brinkmani | Ryan i Russell, 2005 | = Coronosaurus brinkmani |
Bibliografia
Brown, B. (1917) "A complete skeleton of the horned dinosaur Monoclonius, and description of a second skeleton showing skin impressions" Bulletin of the American Museum of Natural History, 37(10), 281-306 [2]
Dodson, P. (1990a) "On the status of the ceratopsids Monoclonius and Centrosaurus". In Carpenter, K.; and Currie, P.J. (eds.). Dinosaur Systematics: Perspectives and Approaches. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 231–243. ISBN 0-521-36672-0
Dodson, P. (1990b) "Ceratopsia" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. "The Dinosauria" Berkeley and Los Angeles: University of California Press
Dodson, P. (1996) "The Horned Dinosaurs: A Natural History". Princeton University Press: Princeton, New Jersey, pp. 197–199. ISBN 0-691-02882-6
Dodson, P., Forster, C.A. & Sampson, S.D. (2004) "Ceratopsidae" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. "The Dinosauria" Wyd. drugie. Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 494-513
Lull, R.S. (1933) "A revision of the Ceratopsia or horned dinosaurs". Memoirs of the Peabody Museum of Natural History 3 (3): 1–175 [3]
Paul G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford
Ryan, M.J., Russell, A.P., Eberth, D.A. & Currie, P.J. (2001) The Taphonomy of a Centrosaurus (Ornithschia: Ceratopsidae) Bone Bed from the Dinosaur Park Formation (Upper Campanian), Alberta, Canada, with Comments on Cranial Ontogeny. PALAIOS, V. 16, p. 482-506 Ryan, M.J., Russell, A.P. (2005) "A new centrosaurine ceratopsid from the Oldman Formation of Alberta and its implications for centrosaurine taxonomy and systematics". Canadian Journal of Earth Sciences 42 (7): 1369–1387. doi:10.1139/e05-029 [4]
Ryan, M.J. & Russell, A.P. (2006) "The status of the problematic taxon Monoclonius (Ornithischia: Ceratopsidae) and the recognition of adult-sized dinosaur taxa." Geological Society of America Abstracts with Programs, 38(4): 62 [5] [abstrakt]
Ryan, M.J., Evans, D.C., Shepherd, K.M., Sues, H. (2012) "A new ceratopsid from the Foremost Formation (middle Campanian) of Alberta". Canadian Journal of Earth Sciences 49 (10): 1251. doi:10.1139/e2012-056 [6]
Sampson, S.D.; Ryan, M.J.; and Tanke, D.H. (1997). "Craniofacial ontogeny in centrosaurine dinosaurs (Ornithischia: Ceratopsidae): taphonomic and behavioral phylogenetic implications". Zoological Journal of the Linnean Society 121 (3): 293–337. doi:10.1111/j.1096-3642.1997.tb00340.x
Sternberg, C.M. (1940) Ceratopsidae from Alberta. Journal of Paleontology, Vol. 14, No. 5 (September), p. 468-480
http://paleodb.org/bridge.pl?a=checkTaxonInfo&taxon_no=63911&is_real_user=1
http://www.edmontonsun.com/news/canada/2010/06/18/14439136.html
