Elmisaurus

Autor:	Korekta:
Kamil Kamiński, Maciej Ziegler	Tomasz Sokołowski, Marcin Szermański

---

Elmisaurus (elmizaur)
Długość:	1,7-2 m
Masa:	15-23 kg
Miejsce występowania:	Mongolia - Ajmak południowogobijski (formacja Nemegt)
Czas występowania	ok. 72-68 Ma późna kreda (mastrycht)
Systematyka	Dinosauria Theropoda Tetanurae Coelurosauria Oviraptorosauria Caenagnathoidea Caenagnathidae Elmisaurinae
Rekonstrukcja Elmisaurus rarus. Autor: Michael B.H. [3].

Wstęp

Elmisaurus to nazwa nadana szczątkom owiraptorozaura znalezionym w Azji. Rodzaj ten jest reprezentowany głównie przez kości kończyn. Przez pewien czas zaliczano do niego drugi gatunek z Ameryki Północnej, później jednak przeniesiono go do innego rodzaju - Leptorhynchos, który jest prawdopodobnie bliskim krewnym Elmisaurus.

Etymologia

Nazwa tego dinozaura odnosi się do tego, że okazem typowym jest stopa - "elmyi" to po mongolsku "stopa". Epitet gatunku typowego (rarus) to z łaciny "rzadki".

Materiał kopalny

Holotyp (ZPAL MgD-I/172) to dalsza część kości stępu oraz II, III i IV k. śródstopia.

Paratypy i materiał przypisany obejmuje kilka bardzo niekompletnych szkieletów i pojedynczych kości, głównie dolnych partii tylnych kończyn, choć znane są też fragmenty przednich kończyn, czaszki, kręgosłupa, miednicy i żeber.

W 2021 r. opisano bardziej kompletny okaz MPC-D 102/113 (fragmenty czaszki, kręg szyjny, k. łopatkowo-krucza, fragmenty miednicy oraz kończyn tylnych).

Historia taksonu

Pierwsze szczątki zostały odkryte w latach 70. XX wieku przez polsko-mongolskie wyprawy paleontologiczne. Elmisaurus został opisany w 1981 r. przez polską badaczkę Halszkę Osmólską. Kolejne okazy opisali Philip Currie i współpracownicy w 2016 r. Ujawniły one m.in. że Elmisaurus miał na czaszce kostny grzebień, często spotykany u owiraptorozaurów. W tym samym roku Tsuihiji i in. opisali niekompletną żuchwę, również mogącą należeć do tego rodzaju.

Elementy holotypu i okazów ZPAL MgD-I/20 oraz ZPAL MgD-I/98 na tle sylwetki elmizaura. Autor: Jaime A. Headden [1].

W 1989 r. Currie nazwał Elmisaurus elegans szczątki cenagantyda z Ameryki Północnej. W 2013 r. Longrich i in. przenieśli je do nowego rodzaju Leptorhynchos. Zob. też Leptorhynchos#Historia taksonu.

W 2021 r. Funston i współpracownicy opisali nowy okaz elmizaura. Wskazuje on, że opisana z tych samych osadów Nomingia gobiensis jest młodszym synonimem Elisaurus rarus. Wcześniej bezpośrednie porównania nie były możliwe ze względu na brak pokrywających się elementów szkieletów.

Budowa i paleobiologia

Elmisaurus był niewielkim, lekko zbudowanym, ptakopodobnym zwierzęciem. Osmólska (1981) zwróciła uwagę na cienkie ściany kości tylnych kończyn oraz smukłe dłonie i stopy. Dolne partie tylnych kończyn były wydłużone i przystosowane do biegu. Panewka kości łopatkowo-kruczej zapewniała ramionom znaczną ruchomość, a dłonie były przystosowane do chwytania i manipulowania przedmiotami. Currie i in. (2016) uważają, że cechy te były przystosowaniem do łapania niewielkich ofiar. Sprzyjałaby temu również krótka żuchwa z zadartym do góry końcem, którą prawdopodobnie miał blisko spokrewniony Leptorhynchos elegans (Funston i in., 2016). Dzięki temu elmizauryny mogły być bardziej mięsożerne niż większe cenagnatydy o dłuższych i płytszych żuchwach, jak Anzu.

Kość czołowa elmizaura. Źródło: Currie i in., 2016 [2].

Fragmenty czaszki, opisane w 2016 r. ujawniły obecność grzebienia, zapewne podobnego jak u Anzu. Kręgi wykazywały budowę typową dla owiraptorozaurów, z dużymi bocznymi pleurocelami (otworami pneumatycznymi) oraz spneumatyzowanymi łukami nerwowymi (Currie i in., 2016).

Spis gatunków

Elmisaurus	Osmólska, 1981
= ?Nomingia	Barsbold, Osmólska, Watabe, Currie i Tsongbaatar, 2000
E. rarus	Osmólska, 1981
= Chirostenotes rarus	( Osmólska, 1981) Paul, 1988
= ?Nomingia gobiensis	Barsbold, Osmólska, Watabe, Currie i Tsongbaatar, 2000
E. elegans	(Parks, 1933) Currie, 1989	= Citipes elegans

Bibliografia

Currie, P.J., Funston. G.F., Osmólska, H. (2016). “New specimens of the crested theropod dinosaur Elmisaurus rarus from Mongolia”. Acta Palaeontologica Polonica. 61(1), 143-157.

Funston, G.F., Currie, P.J., & Burns, M.E. (2016.) “New elmisaurine specimens from North America and their relationship to the Mongolian Elmisaurus rarus”. Acta Palaeontologica Polonica. 61(1), 159-173.

Funston, G.F., Currie, P.J., Tsogtbaatar, C., Khishigjav, T. (2021) "A partial oviraptorosaur skeleton suggests low caenagnathid diversity in the Late Cretaceous Nemegt Formation of Mongolia." PLoS ONE 16(7): e0254564. [[4]].

Longrich, N.R., Barnes, K., Clark, S. & Millar, S. (2013). "Caenagnathidae from the Upper Campanian Aguja Formation of West Texas, and a Revision of the Caenagnathinae" Bulletin of the Peabody Museum of Natural History, 54(1), 23-49. doi:10.3374/014.054.0102.

Mortimer, M. (2016 online) [5].

Osmólska, H. (1981) "Coossified tarsometatarsi in theropod dinosaurs and their bearing on the problem of bird origins" Palaeontologia Polonica, 42, 79-95.

Paul, G.S. (1988) "The Predatory Dinosaurs of the World" Simon and Schuster Co., New York. 1-464.

Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University

Tsuihiji, T., Watabe, M., Tsogtbaatar, K., Barsbold, R. (2016). “Dentaries of a caenagnathid (Dinosauria: Theropoda) from the Nemegt Formation of the Gobi Desert in Mongolia”. Cretaceous Research. doi: 10.1016/j.cretres.2016.03.007 (abstrakt).