Elmisaurus: Różnice pomiędzy wersjami
(poprawki, raczej do rozwinięcia) |
(Funston i in., 2021) |
||
| (Nie pokazano 9 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 4: | Linia 4: | ||
| Korekta: | | Korekta: | ||
|- | |- | ||
| − | | [[Maciej Ziegler]] | + | | [[Kamil Kamiński]], [[Maciej Ziegler]] |
| − | | [[Tomasz Sokołowski]] | + | | [[Tomasz Sokołowski]], [[Marcin Szermański]] |
| − | [[Marcin Szermański]] | ||
|} | |} | ||
</small> | </small> | ||
| Linia 16: | Linia 15: | ||
|- | |- | ||
! '''Długość''': | ! '''Długość''': | ||
| − | | | + | | 1,7-2 m |
|- | |- | ||
! '''Masa''': | ! '''Masa''': | ||
| − | | | + | | 15-23 kg |
|- | |- | ||
| Linia 27: | Linia 26: | ||
<small>([[formacja Nemegt]])</small> | <small>([[formacja Nemegt]])</small> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
|- | |- | ||
! '''[[Czas|Czas występowania]]''' | ! '''[[Czas|Czas występowania]]''' | ||
| − | | | + | | ok. 72-68 Ma |
| − | <small>późna [[kreda]] ( | + | <small>późna [[kreda]] ([[mastrycht]])</small> |
|- | |- | ||
! '''Systematyka''' | ! '''Systematyka''' | ||
| [[Dinosauria]] | | [[Dinosauria]] | ||
| − | |||
| − | |||
[[Theropoda]] | [[Theropoda]] | ||
| Linia 57: | Linia 46: | ||
[[Caenagnathidae]] | [[Caenagnathidae]] | ||
| + | |||
| + | [[Elmisaurinae]] | ||
| + | |||
| + | |- | ||
| + | | colspan=2 |[[Plik:Elmisaurus.jpg|400px]] | ||
| + | <small>Rekonstrukcja ''Elmisaurus rarus''. | ||
| + | |||
| + | Autor: Michael B.H. | ||
| + | [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Elmisaurus.jpg].</small> | ||
|- | |- | ||
|} | |} | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
| − | ''Elmisaurus'' to nazwa nadana szczątkom | + | ''Elmisaurus'' to nazwa nadana szczątkom owiraptorozaura znalezionym w Azji. [[Rodzaj]] ten jest reprezentowany głównie przez kości kończyn. Przez pewien czas zaliczano do niego drugi [[gatunek]] z Ameryki Północnej, później jednak przeniesiono go do innego rodzaju - ''[[Leptorhynchos]]'', który jest prawdopodobnie bliskim krewnym ''Elmisaurus''. |
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
Nazwa tego dinozaura odnosi się do tego, że okazem typowym jest stopa - "''elmyi''" to po mongolsku "stopa". Epitet gatunku typowego (''rarus'') to z łaciny "rzadki". | Nazwa tego dinozaura odnosi się do tego, że okazem typowym jest stopa - "''elmyi''" to po mongolsku "stopa". Epitet gatunku typowego (''rarus'') to z łaciny "rzadki". | ||
| − | == | + | ==Materiał kopalny== |
| − | ==='' | + | [[Holotyp]] (ZPAL MgD-I/172) to dalsza część kości stępu oraz II, III i IV k. śródstopia. |
| − | + | ||
| + | [[Paratyp]]y i materiał przypisany obejmuje kilka bardzo niekompletnych szkieletów i pojedynczych kości, głównie dolnych partii tylnych kończyn, choć znane są też fragmenty przednich kończyn, czaszki, kręgosłupa, miednicy i żeber. | ||
| + | |||
| + | W 2021 r. opisano bardziej kompletny okaz MPC-D 102/113 (fragmenty czaszki, kręg szyjny, k. łopatkowo-krucza, fragmenty miednicy oraz kończyn tylnych). | ||
| + | |||
| + | ==Historia taksonu== | ||
| + | Pierwsze szczątki zostały odkryte w latach 70. XX wieku przez polsko-mongolskie wyprawy paleontologiczne. ''Elmisaurus'' został opisany w 1981 r. przez polską badaczkę [[Halszka Osmólska|Halszkę Osmólską]]. Kolejne okazy opisali [[Philip Currie]] i współpracownicy w 2016 r. Ujawniły one m.in. że ''Elmisaurus'' miał na czaszce kostny grzebień, często spotykany u owiraptorozaurów. W tym samym roku Tsuihiji i in. opisali niekompletną żuchwę, również mogącą należeć do tego rodzaju. | ||
| + | [[Plik: Elmisaurus_rarus.jpg|300px|thumb|right|Elementy holotypu i okazów ZPAL MgD-I/20 oraz ZPAL MgD-I/98 na tle sylwetki elmizaura. Autor: Jaime A. Headden [https://qilong.deviantart.com/art/Skinny-Hands-and-New-Jaws-280860832].]] | ||
| + | |||
| + | W 1989 r. Currie nazwał ''Elmisaurus elegans'' szczątki [[Caenagnathidae|cenagantyda]] z Ameryki Północnej. W 2013 r. Longrich i in. przenieśli je do nowego rodzaju ''[[Leptorhynchos]]''. Zob. też [[Leptorhynchos#Historia taksonu]]. | ||
| + | |||
| + | W 2021 r. Funston i współpracownicy opisali nowy okaz elmizaura. Wskazuje on, że opisana z tych samych osadów ''Nomingia gobiensis'' jest młodszym synonimem ''Elisaurus rarus''. Wcześniej bezpośrednie porównania nie były możliwe ze względu na brak pokrywających się elementów szkieletów. | ||
| + | |||
| + | ==Budowa i paleobiologia== | ||
| + | ''Elmisaurus'' był niewielkim, lekko zbudowanym, ptakopodobnym zwierzęciem. Osmólska (1981) zwróciła uwagę na cienkie ściany kości tylnych kończyn oraz smukłe dłonie i stopy. Dolne partie tylnych kończyn były wydłużone i przystosowane do biegu. Panewka kości łopatkowo-kruczej zapewniała ramionom znaczną ruchomość, a dłonie były przystosowane do chwytania i manipulowania przedmiotami. Currie i in. (2016) uważają, że cechy te były przystosowaniem do łapania niewielkich ofiar. Sprzyjałaby temu również krótka żuchwa z zadartym do góry końcem, którą prawdopodobnie miał blisko spokrewniony ''[[Leptorhynchos]] elegans'' (Funston i in., 2016). Dzięki temu elmizauryny mogły być bardziej mięsożerne niż większe cenagnatydy o dłuższych i płytszych żuchwach, jak ''[[Anzu]]''. | ||
| + | [[Plik:Elmisaurus_frontal_bone.jpg|300px|thumb|right|Kość czołowa elmizaura. Źródło: Currie i in., 2016 [http://app.pan.pl/article/item/app001302014.html].]] | ||
| − | + | Fragmenty czaszki, opisane w 2016 r. ujawniły obecność grzebienia, zapewne podobnego jak u ''[[Anzu]]''. Kręgi wykazywały budowę typową dla owiraptorozaurów, z dużymi bocznymi pleurocelami (otworami pneumatycznymi) oraz spneumatyzowanymi łukami nerwowymi (Currie i in., 2016). | |
| − | |||
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| − | + | |{{V|''Elmisaurus''}} | |
| − | | [[Osmólska]], [[1981]] | + | |{{Kpt|[[Osmólska]]}}, [[1981]] |
|- | |- | ||
| − | + | | = ?''[[Nomingia]]'' | |
| − | | [[Osmólska]], [[1981]] | + | |{{Kpt|[[Rinchen Barsbold|Barsbold]], [[Halszka Osmólska|Osmólska]], [[Mahito Watabe|Watabe]], [[Philip Currie|Currie]]}} i {{Kpt|[[Khishigjawa Tsongbaatar|Tsongbaatar]]}}, [[2000]] |
| + | |- | ||
| + | |{{V|''E. rarus''}} | ||
| + | |{{Kpt|[[Osmólska]]}}, [[1981]] | ||
|- | |- | ||
| = ''[[Chirostenotes]] rarus'' | | = ''[[Chirostenotes]] rarus'' | ||
| − | | ([[Osmólska]], [[1981]]) [[Paul]], [[1988]] | + | | ({{Kpt| [[Osmólska]], [[1981]]) [[Paul]], [[1988]]}} |
|- | |- | ||
| − | + | | = ?''[[Nomingia]] gobiensis'' | |
| + | |{{Kpt|[[Rinchen Barsbold|Barsbold]], [[Halszka Osmólska|Osmólska]], [[Mahito Watabe|Watabe]], [[Philip Currie|Currie]]}} i {{Kpt|[[Khishigjawa Tsongbaatar|Tsongbaatar]]}}, [[2000]] | ||
| + | |- | ||
| + | | ''E. elegans'' | ||
| ([[Parks]], [[1933]]) [[Currie]], [[1989]] | | ([[Parks]], [[1933]]) [[Currie]], [[1989]] | ||
| − | + | | = ''[[Citipes|Citipes elegans]]'' | |
| − | | = ''[[ | ||
| − | |||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
|} | |} | ||
| + | |||
| + | ==Bibliografia== | ||
| + | <small> Currie, P.J., Funston. G.F., Osmólska, H. (2016). “New specimens of the crested theropod dinosaur ''Elmisaurus rarus'' from Mongolia”. Acta Palaeontologica Polonica. 61(1), 143-157. | ||
| + | |||
| + | Funston, G.F., Currie, P.J., & Burns, M.E. (2016.) “New elmisaurine specimens from North America and their relationship to the Mongolian ''Elmisaurus rarus''”. Acta Palaeontologica Polonica. 61(1), 159-173. | ||
| + | |||
| + | Funston, G.F., Currie, P.J., Tsogtbaatar, C., Khishigjav, T. (2021) "A partial oviraptorosaur skeleton suggests low caenagnathid diversity in the | ||
| + | Late Cretaceous Nemegt Formation of Mongolia." PLoS ONE 16(7): e0254564. [[https://doi.org/10.1371/journal.pone.0254564]]. | ||
| + | |||
| + | Longrich, N.R., Barnes, K., Clark, S. & Millar, S. (2013). "Caenagnathidae from the Upper Campanian Aguja Formation of West Texas, and a Revision of the Caenagnathinae" Bulletin of the Peabody Museum of Natural History, 54(1), 23-49. [[doi:10.3374/014.054.0102]]. | ||
| + | |||
| + | Mortimer, M. (2016 online) [http://theropoddatabase.com/Oviraptorosauria.htm#Elmisauruselegans]. | ||
| + | |||
| + | Osmólska, H. (1981) "Coossified tarsometatarsi in theropod dinosaurs and their bearing on the problem of bird origins" Palaeontologia Polonica, 42, 79-95. | ||
| + | |||
| + | Paul, G.S. (1988) "The Predatory Dinosaurs of the World" Simon and Schuster Co., New York. 1-464. | ||
| + | |||
| + | Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University | ||
| + | |||
| + | Tsuihiji, T., Watabe, M., Tsogtbaatar, K., Barsbold, R. (2016). “Dentaries of a caenagnathid (Dinosauria: Theropoda) from the Nemegt Formation of the Gobi Desert in Mongolia”. Cretaceous Research. [[doi: 10.1016/j.cretres.2016.03.007]] (abstrakt). | ||
| + | </small> | ||
[[Kategoria:Dinosauria]] | [[Kategoria:Dinosauria]] | ||
| Linia 107: | Linia 135: | ||
[[Kategoria:Oviraptorosauria]] | [[Kategoria:Oviraptorosauria]] | ||
[[Kategoria:Azja]] | [[Kategoria:Azja]] | ||
| − | |||
[[Kategoria:Mongolia]] | [[Kategoria:Mongolia]] | ||
| − | |||
| − | |||
[[Kategoria:Mezozoik]] | [[Kategoria:Mezozoik]] | ||
[[Kategoria:Kreda]] | [[Kategoria:Kreda]] | ||
| − | |||
[[Kategoria:Mastrycht]] | [[Kategoria:Mastrycht]] | ||
| − | |||
Aktualna wersja na dzień 19:30, 13 lip 2021
| Autor: | Korekta: |
| Kamil Kamiński, Maciej Ziegler | Tomasz Sokołowski, Marcin Szermański |
| Elmisaurus (elmizaur) | |
|---|---|
| Długość: | 1,7-2 m |
| Masa: | 15-23 kg |
| Miejsce występowania: | Mongolia - Ajmak południowogobijski |
| Czas występowania | ok. 72-68 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
Rekonstrukcja Elmisaurus rarus. Autor: Michael B.H. [3]. | |
Wstęp
Elmisaurus to nazwa nadana szczątkom owiraptorozaura znalezionym w Azji. Rodzaj ten jest reprezentowany głównie przez kości kończyn. Przez pewien czas zaliczano do niego drugi gatunek z Ameryki Północnej, później jednak przeniesiono go do innego rodzaju - Leptorhynchos, który jest prawdopodobnie bliskim krewnym Elmisaurus.
Etymologia
Nazwa tego dinozaura odnosi się do tego, że okazem typowym jest stopa - "elmyi" to po mongolsku "stopa". Epitet gatunku typowego (rarus) to z łaciny "rzadki".
Materiał kopalny
Holotyp (ZPAL MgD-I/172) to dalsza część kości stępu oraz II, III i IV k. śródstopia.
Paratypy i materiał przypisany obejmuje kilka bardzo niekompletnych szkieletów i pojedynczych kości, głównie dolnych partii tylnych kończyn, choć znane są też fragmenty przednich kończyn, czaszki, kręgosłupa, miednicy i żeber.
W 2021 r. opisano bardziej kompletny okaz MPC-D 102/113 (fragmenty czaszki, kręg szyjny, k. łopatkowo-krucza, fragmenty miednicy oraz kończyn tylnych).
Historia taksonu
Pierwsze szczątki zostały odkryte w latach 70. XX wieku przez polsko-mongolskie wyprawy paleontologiczne. Elmisaurus został opisany w 1981 r. przez polską badaczkę Halszkę Osmólską. Kolejne okazy opisali Philip Currie i współpracownicy w 2016 r. Ujawniły one m.in. że Elmisaurus miał na czaszce kostny grzebień, często spotykany u owiraptorozaurów. W tym samym roku Tsuihiji i in. opisali niekompletną żuchwę, również mogącą należeć do tego rodzaju.
W 1989 r. Currie nazwał Elmisaurus elegans szczątki cenagantyda z Ameryki Północnej. W 2013 r. Longrich i in. przenieśli je do nowego rodzaju Leptorhynchos. Zob. też Leptorhynchos#Historia taksonu.
W 2021 r. Funston i współpracownicy opisali nowy okaz elmizaura. Wskazuje on, że opisana z tych samych osadów Nomingia gobiensis jest młodszym synonimem Elisaurus rarus. Wcześniej bezpośrednie porównania nie były możliwe ze względu na brak pokrywających się elementów szkieletów.
Budowa i paleobiologia
Elmisaurus był niewielkim, lekko zbudowanym, ptakopodobnym zwierzęciem. Osmólska (1981) zwróciła uwagę na cienkie ściany kości tylnych kończyn oraz smukłe dłonie i stopy. Dolne partie tylnych kończyn były wydłużone i przystosowane do biegu. Panewka kości łopatkowo-kruczej zapewniała ramionom znaczną ruchomość, a dłonie były przystosowane do chwytania i manipulowania przedmiotami. Currie i in. (2016) uważają, że cechy te były przystosowaniem do łapania niewielkich ofiar. Sprzyjałaby temu również krótka żuchwa z zadartym do góry końcem, którą prawdopodobnie miał blisko spokrewniony Leptorhynchos elegans (Funston i in., 2016). Dzięki temu elmizauryny mogły być bardziej mięsożerne niż większe cenagnatydy o dłuższych i płytszych żuchwach, jak Anzu.
Fragmenty czaszki, opisane w 2016 r. ujawniły obecność grzebienia, zapewne podobnego jak u Anzu. Kręgi wykazywały budowę typową dla owiraptorozaurów, z dużymi bocznymi pleurocelami (otworami pneumatycznymi) oraz spneumatyzowanymi łukami nerwowymi (Currie i in., 2016).
Spis gatunków
| Elmisaurus | Osmólska, 1981 | |
| = ?Nomingia | Barsbold, Osmólska, Watabe, Currie i Tsongbaatar, 2000 | |
| E. rarus | Osmólska, 1981 | |
| = Chirostenotes rarus | ( Osmólska, 1981) Paul, 1988 | |
| = ?Nomingia gobiensis | Barsbold, Osmólska, Watabe, Currie i Tsongbaatar, 2000 | |
| E. elegans | (Parks, 1933) Currie, 1989 | = Citipes elegans |
Bibliografia
Currie, P.J., Funston. G.F., Osmólska, H. (2016). “New specimens of the crested theropod dinosaur Elmisaurus rarus from Mongolia”. Acta Palaeontologica Polonica. 61(1), 143-157.
Funston, G.F., Currie, P.J., & Burns, M.E. (2016.) “New elmisaurine specimens from North America and their relationship to the Mongolian Elmisaurus rarus”. Acta Palaeontologica Polonica. 61(1), 159-173.
Funston, G.F., Currie, P.J., Tsogtbaatar, C., Khishigjav, T. (2021) "A partial oviraptorosaur skeleton suggests low caenagnathid diversity in the Late Cretaceous Nemegt Formation of Mongolia." PLoS ONE 16(7): e0254564. [[4]].
Longrich, N.R., Barnes, K., Clark, S. & Millar, S. (2013). "Caenagnathidae from the Upper Campanian Aguja Formation of West Texas, and a Revision of the Caenagnathinae" Bulletin of the Peabody Museum of Natural History, 54(1), 23-49. doi:10.3374/014.054.0102.
Mortimer, M. (2016 online) [5].
Osmólska, H. (1981) "Coossified tarsometatarsi in theropod dinosaurs and their bearing on the problem of bird origins" Palaeontologia Polonica, 42, 79-95.
Paul, G.S. (1988) "The Predatory Dinosaurs of the World" Simon and Schuster Co., New York. 1-464.
Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University
Tsuihiji, T., Watabe, M., Tsogtbaatar, K., Barsbold, R. (2016). “Dentaries of a caenagnathid (Dinosauria: Theropoda) from the Nemegt Formation of the Gobi Desert in Mongolia”. Cretaceous Research. doi: 10.1016/j.cretres.2016.03.007 (abstrakt).
![[3]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Elmisaurus.jpg){kind=link}