Tsaagan: Różnice pomiędzy wersjami
m |
|||
| (Nie pokazano 11 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
{{DISPLAYTITLE:''Tsaagan''}} | {{DISPLAYTITLE:''Tsaagan''}} | ||
{{Opis | {{Opis | ||
|Autor = [[Maciej Ziegler]], [[Szymon Jagusztyn]] | |Autor = [[Maciej Ziegler]], [[Szymon Jagusztyn]] | ||
|Korekta = [[Tomasz Sokołowski]] | |Korekta = [[Tomasz Sokołowski]] | ||
| − | |nazwa = 'Tsaagan'' (tsaagan) | + | |nazwa = ''Tsaagan'' (tsaagan) |
| − | |długość = | + | |długość = 2,15 m <ref name="Molina-Larramendi">Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press. </ref> |
| − | |wysokość | + | |wysokość = 0,6 m (biodrowa) <ref name="Molina-Larramendi">Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press. </ref> |
| − | |masa = 23 kg<ref>Molina-Pérez, R. | + | |masa = 23 kg <ref name="Molina-Larramendi">Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press. </ref> |
| − | |dieta = | + | |dieta = mięsożerny |
| − | |miejsce = [[Mongolia]]- | + | |miejsce = [[Mongolia]] - Ajmak południowogobijski |
| − | + | <small>(formacja [[Djadokhta]])</small> | |
| − | <small>([[ | + | |czas = {{Występowanie|83.6|72.1}} |
| − | |czas = {{Występowanie| | + | 83,6-72,1 [[Ma]]<br> |
| − | |||
<small>[[późna kreda]] ([[kampan]])</small> | <small>[[późna kreda]] ([[kampan]])</small> | ||
|systematyka = | |systematyka = | ||
| Linia 33: | Linia 31: | ||
[[Velociraptorinae]] | [[Velociraptorinae]] | ||
| − | |grafika = | + | |grafika = Tsaagan.png |
| − | |podpis = | + | |podpis = Rekonstrukcja przyżyciowa. Autor: Miracusaurus. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Tsaagan.png] |
| − | [ | ||
|PorównanieGrupa = Dromaeosauridae | |PorównanieGrupa = Dromaeosauridae | ||
|PorównanieDługość = 2.15 | |PorównanieDługość = 2.15 | ||
|mapa = | |mapa = | ||
<display_points type="terrain" zoom=3> | <display_points type="terrain" zoom=3> | ||
| − | 44°08′19″N 103°43′40″E | + | 44°08′19″N 103°43′40″E~ Lokalizacja szczątków ''Tsaagan''. |
</display_points> | </display_points> | ||
}} | }} | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
| − | ''Tsaagan'' to monotypowy [[rodzaj]] dromeozauryda z późnej kredy Mongolii. | + | ''Tsaagan'' to monotypowy [[rodzaj]] dromeozauryda z późnej kredy Mongolii. Dzięki badaniu z użyciem tomografiu komputerowego czaszki tsaagana naukowcy dowiedzieli się nowych informacji o anatomii czaszki i puszki mózgowej dromaeozaurydów. |
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
''Tsaagan mangas'' znaczy po mongolsku "biały potwór" (''Tsaagan'' - biały, ''mangas'' - potwór). Co ciekawe, w nazwie [[rodzaj]]owej jest błąd, poprawnie powinno być "Tsagaan", z dwoma "a" na końcu wyrazu a nie na początku. | ''Tsaagan mangas'' znaczy po mongolsku "biały potwór" (''Tsaagan'' - biały, ''mangas'' - potwór). Co ciekawe, w nazwie [[rodzaj]]owej jest błąd, poprawnie powinno być "Tsagaan", z dwoma "a" na końcu wyrazu a nie na początku. | ||
| − | [[Plik:Tsaagan2.jpg|mały|Rekonstrukcja głowy tsaagana | + | [[Plik:Tsaagan2.jpg|mały|Rekonstrukcja głowy tsaagana autor:Matt Martyniuk (Dinoguy2)]] |
| − | |||
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
| − | [[Holotyp]] (IGM 100/1015) to dobrze zachowana czaszka z żuchwą i 8 kręgów szyjnych. Do znanego materiału kopalnego | + | [[Plik:Tsaagan.jpg|mały|[[Holotyp]]. Źródło: Norell i in., 2006 http://msnbcmedia4.msn.com/j/msnbc/Components/Photos/070326/070326_tsaaganskull_hmed_12p.hmedium.jpg]] |
| − | ==Anatomia | + | [[Holotyp]] (IGM 100/1015) to dobrze zachowana czaszka z żuchwą i 8 kręgów szyjnych. Do znanego materiału kopalnego należą też niekompletne kości obręczy barkowej: [[kość krucza|krucza]] i [[łopatka]] powiązana z holotypem. |
| − | + | ||
| + | ==Anatomia== | ||
| + | [[Holotyp]] był dorosły, o czym świadczą m.in. zrośnięte kości. Mocno zbudowana szczęka i [[kość jarzmowa]] wskazują, że mógł polować na większe ofiary niż ''[[Velociraptor]]''. Jedną z [[autapomorfia|autapomorfii]] było pogrubienie przed oknem przedoczodołowym i kość jarzmowa dotykająca [[kość łuskowa|łuskowej]] (co nie występuje u innych [[Dromaeosauridae|dromeozaurów]]). Prawdopodobnie miał słaby węch. Mała jama bębenkowa i większy otwór na nerw ślimakowy świadczą o nieco innym rodzaju odbieranych dźwięków niż u ''[[Velociraptor]]''. Jego dach czaszki był mocno zbudowany. W szczęce było 13 zębów, na kości przedszczekowej 4, w żuchwie 15. 5. ząb szczękowy bardzo różni się od innych. Może świadczyć to wyjątkowej diecie tego dinozaura. | ||
| + | |||
==Tafonomia== | ==Tafonomia== | ||
Erozja części szkieletu świadczy o wystawieniu na wietrzenie zanim został przysypany warstwą osadu, aczkolwiek ogólny stan jego zachowania jest bardzo dobry, niestety niektóre części czaszki straciły pierwotny kształt. | Erozja części szkieletu świadczy o wystawieniu na wietrzenie zanim został przysypany warstwą osadu, aczkolwiek ogólny stan jego zachowania jest bardzo dobry, niestety niektóre części czaszki straciły pierwotny kształt. | ||
| + | |||
==Systematyka== | ==Systematyka== | ||
| − | ''Tsaagan'' jest członkiem rodziny [[Dromaeosauridae]] i podrodziny [[Velociraptorinae]] . W 2010 roku analiza wykazała, że był blisko spokrewniony z [[Linheraptor|linheraptorem]] ; następnie Senter (2011) | + | ''Tsaagan'' jest członkiem rodziny [[Dromaeosauridae]] i podrodziny [[Velociraptorinae]] . W 2010 roku analiza wykazała, że był blisko spokrewniony z [[Linheraptor|linheraptorem]]; następnie Senter (2011) oraz Turner i in. (2012) stwierdzili, że ''[[Linheraptor]]'' jest w rzeczywistości młodszym synonimem ''Tsaagan''. . Xu i in. (2015) odrzucają tę synonimię, odpowiadając na proponowane kontrargumenty przy użyciu nowych i istniejących szczegółów anatomia linheraptora . Turner i in. (2021) oraz Currie i Evans (2019) klasyfikują tsaagana obok ''[[Linheraptor]]'' w [[Velociraptorinae]]. Jasinski i in. (2020) umieszczają obok niego opisanego w tym artykule ''[[Dineobellator]]'', jednak po ponownym badaniu Jasinskiego i in. (2022) został on wykluczony z [[Velociraptorinae]]. |
==Paleobiologia== | ==Paleobiologia== | ||
Był niewielkim (ponad 2 m długości) drapieżnikiem polującym być może na małe ssaki ''Zalambdalestes'' lub ''Kryptobaatar'', znane z tej samej formacji, ale jego anatomia świadczy również o polowaniu na większe zwierzęta(patrz:Anatomia).Współżył z krokodylomorfami, waranoidami, gekonami, legwanami i wczesnymi ptakami. Natomiast dinozaury odkryte w Ukhaa Tolgod to m.in. ''[[Protoceratops]]'', ''[[Kol]]'', ''[[Shuvuuia]]'' i ''[[Pinacosaurus]]''. | Był niewielkim (ponad 2 m długości) drapieżnikiem polującym być może na małe ssaki ''Zalambdalestes'' lub ''Kryptobaatar'', znane z tej samej formacji, ale jego anatomia świadczy również o polowaniu na większe zwierzęta(patrz:Anatomia).Współżył z krokodylomorfami, waranoidami, gekonami, legwanami i wczesnymi ptakami. Natomiast dinozaury odkryte w Ukhaa Tolgod to m.in. ''[[Protoceratops]]'', ''[[Kol]]'', ''[[Shuvuuia]]'' i ''[[Pinacosaurus]]''. | ||
| − | |||
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| − | + | | {{V| ''Tsaagan''}} | |
| {{Kpt|[[Mark Norell|Norell]], [[James Clark|Clark]], [[Alan Turner|Turner]], [[Peter Makovicky|Makovicky]], [[Rinchen Barsbold|Barsbold]]}} i {{Kpt|[[Timothy Rowe|Rowe]]}}, [[2006]] | | {{Kpt|[[Mark Norell|Norell]], [[James Clark|Clark]], [[Alan Turner|Turner]], [[Peter Makovicky|Makovicky]], [[Rinchen Barsbold|Barsbold]]}} i {{Kpt|[[Timothy Rowe|Rowe]]}}, [[2006]] | ||
|- | |- | ||
| − | + | |{{V| ''T. mangas''}} | |
| {{Kpt|Norell, Clark, Turner, Makovicky, Barsbold}} i {{Kpt|Rowe}}, 2006 | | {{Kpt|Norell, Clark, Turner, Makovicky, Barsbold}} i {{Kpt|Rowe}}, 2006 | ||
|} | |} | ||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
| − | <small> | + | <small> |
| + | Currie, P. J.; Evans, D. C. (2019). "Cranial Anatomy of New Specimens of Saurornitholestes langstoni (Dinosauria, Theropoda, Dromaeosauridae) from the Dinosaur Park Formation (Campanian) of Alberta". The Anatomical Record. 303 (4): 691–715. [[doi:10.1002/ar.24241]] | ||
| − | + | Dashzeveg, D.; Dingus, L.; Loope, D. B.; Swisher III, C. C.; Dulam, T.; Sweeney, M. R. (2005). "New Stratigraphic Subdivision, Depositional Environment, and Age Estimate for the Upper Cretaceous Djadokhta Formation, Southern Ulan Nur Basin, Mongolia" (PDF). American Museum Novitates (3498): 1−31. [[doi:10.1206/0003-0082(2005)498[0001:NSSDEA]2.0.CO;2]] | |
| − | + | Longrich, N.R. & Currie, P.J. (2009) "A microraptorine (Dinosauria-Dromaeosauridae) from the Late Cretaceous of North Americ" Proceedings of the National Academy of Sciences, 106(13), 5002-5007. 16.03.2009 [[doi:10.1073/pnas.0811664106]] | |
| − | + | Jasinski, Steven E.; Sullivan, Robert M.; Dodson, Peter (December 2020). "New Dromaeosaurid Dinosaur (Theropoda, Dromaeosauridae) from New Mexico and Biodiversity of Dromaeosaurids at the end of the Cretaceous". Scientific Reports. 10 (1): 5105. Bibcode:2020NatSR..10.5105J. [[doi:10.1038/s41598-020-61480-7]] | |
| − | |||
| − | |||
| − | Jasinski, Steven E.; Sullivan, Robert M.; | + | Jasinski, Steven E.; Sullivan, Robert M.; Carter, Aja M.; Johnson, Erynn H.; Dalman, Sebastian G.; Zariwala, Juned; Currie, Philip J. (2022-11-07). "Osteology and reassessment of ''Dineobellator notohesperus'' , a southern eudromaeosaur (Theropoda: Dromaeosauridae: Eudromaeosauria) from the latest Cretaceous of New Mexico". The Anatomical Record: ar.25103. [[doi:10.1002/ar.25103. ISSN 1932-8486]] |
| − | + | Norell, M.A., Clark, J.M., Turner, A.H., Makovicky, P.J., Barsbold, R. & Rowe, T. (2006) "A new dromaeosaurid theropod from Ukhaa Tolgod (Omnogov, Mongolia)" American Museum Novitates, 3545: 1-51. | |
Senter, Phil (2011). "Using creation science to demonstrate evolution 2: morphological continuity within Dinosauria (supporting information)". Journal of Evolutionary Biology. 24 (10): 2197–2216. [[doi:10.1111/j.1420-9101.2011.02349.x.]] | Senter, Phil (2011). "Using creation science to demonstrate evolution 2: morphological continuity within Dinosauria (supporting information)". Journal of Evolutionary Biology. 24 (10): 2197–2216. [[doi:10.1111/j.1420-9101.2011.02349.x.]] | ||
| − | Alan Hamilton Turner, Peter J. Makovicky and Mark Norell (2012). "A review of dromaeosaurid systematics and paravian phylogeny" | + | Alan Hamilton Turner, Peter J. Makovicky and Mark Norell (2012). "A review of dromaeosaurid systematics and paravian phylogeny". Bulletin of the American Museum of Natural History. 371: 1–206. [[doi:10.1206/748.1]] |
| − | Xu Xing; Michael Pittman; Corwin Sullivan; Jonah N. Choiniere; Qing Wei Tan; James M. Clark; Mark A. Norell; Wang Shuo (2015). "The taxonomic status of the Late Cretaceous dromaeosaurid Linheraptor exquisitus and its implications for dromaeosaurid systematics". Vertebrata PalAsiatica. 53 (1): 29–62. | + | Xu, X., Choinere, J.N., Pittman, M., Tan, Q., Xiao, D., Li, Z., Tan, L., Clark, J.M., Norell, M.A., Hone, D.W.E. & Sullivan, C. (2010) "A new dromaeosaurid (Dinosauria: Theropoda) from the Upper Cretaceous Wulansuhai Formation of Inner Mongolia, China" Zootaxa, 2403, 1-9. |
| − | + | ||
| − | + | Xu Xing; Michael Pittman; Corwin Sullivan; Jonah N. Choiniere; Qing Wei Tan; James M. Clark; Mark A. Norell; Wang Shuo (2015). "The taxonomic status of the Late Cretaceous dromaeosaurid ''Linheraptor exquisitus'' and its implications for dromaeosaurid systematics". Vertebrata PalAsiatica. 53 (1): 29–62. | |
| − | </small> | + | <references/></small> |
[[Kategoria:Dinosauria]] | [[Kategoria:Dinosauria]] | ||
Aktualna wersja na dzień 18:00, 29 mar 2024
| Autor: | Maciej Ziegler, Szymon Jagusztyn |
| Korekta: | Tomasz Sokołowski |
| Tsaagan (tsaagan) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Długość | 2,15 m [1] | ||||
| Wysokość | 0,6 m (biodrowa) [1] | ||||
| Masa | 23 kg [1] | ||||
| Dieta | mięsożerny | ||||
| Miejsce | Mongolia - Ajmak południowogobijski
(formacja Djadokhta) | ||||
| Czas |
83,6-72,1 Ma | ||||
| Systematyka | Dinosauria | ||||
 Rekonstrukcja przyżyciowa. Autor: Miracusaurus. [1]
Porównanie wielkości Tsaagan i człowieka. | |||||
| Mapa znalezisk | |||||
Wczytywanie mapy…
| |||||
Wstęp
Tsaagan to monotypowy rodzaj dromeozauryda z późnej kredy Mongolii. Dzięki badaniu z użyciem tomografiu komputerowego czaszki tsaagana naukowcy dowiedzieli się nowych informacji o anatomii czaszki i puszki mózgowej dromaeozaurydów.
Etymologia
Tsaagan mangas znaczy po mongolsku "biały potwór" (Tsaagan - biały, mangas - potwór). Co ciekawe, w nazwie rodzajowej jest błąd, poprawnie powinno być "Tsagaan", z dwoma "a" na końcu wyrazu a nie na początku.
Materiał kopalny
Holotyp (IGM 100/1015) to dobrze zachowana czaszka z żuchwą i 8 kręgów szyjnych. Do znanego materiału kopalnego należą też niekompletne kości obręczy barkowej: krucza i łopatka powiązana z holotypem.
Anatomia
Holotyp był dorosły, o czym świadczą m.in. zrośnięte kości. Mocno zbudowana szczęka i kość jarzmowa wskazują, że mógł polować na większe ofiary niż Velociraptor. Jedną z autapomorfii było pogrubienie przed oknem przedoczodołowym i kość jarzmowa dotykająca łuskowej (co nie występuje u innych dromeozaurów). Prawdopodobnie miał słaby węch. Mała jama bębenkowa i większy otwór na nerw ślimakowy świadczą o nieco innym rodzaju odbieranych dźwięków niż u Velociraptor. Jego dach czaszki był mocno zbudowany. W szczęce było 13 zębów, na kości przedszczekowej 4, w żuchwie 15. 5. ząb szczękowy bardzo różni się od innych. Może świadczyć to wyjątkowej diecie tego dinozaura.
Tafonomia
Erozja części szkieletu świadczy o wystawieniu na wietrzenie zanim został przysypany warstwą osadu, aczkolwiek ogólny stan jego zachowania jest bardzo dobry, niestety niektóre części czaszki straciły pierwotny kształt.
Systematyka
Tsaagan jest członkiem rodziny Dromaeosauridae i podrodziny Velociraptorinae . W 2010 roku analiza wykazała, że był blisko spokrewniony z linheraptorem; następnie Senter (2011) oraz Turner i in. (2012) stwierdzili, że Linheraptor jest w rzeczywistości młodszym synonimem Tsaagan. . Xu i in. (2015) odrzucają tę synonimię, odpowiadając na proponowane kontrargumenty przy użyciu nowych i istniejących szczegółów anatomia linheraptora . Turner i in. (2021) oraz Currie i Evans (2019) klasyfikują tsaagana obok Linheraptor w Velociraptorinae. Jasinski i in. (2020) umieszczają obok niego opisanego w tym artykule Dineobellator, jednak po ponownym badaniu Jasinskiego i in. (2022) został on wykluczony z Velociraptorinae.
Paleobiologia
Był niewielkim (ponad 2 m długości) drapieżnikiem polującym być może na małe ssaki Zalambdalestes lub Kryptobaatar, znane z tej samej formacji, ale jego anatomia świadczy również o polowaniu na większe zwierzęta(patrz:Anatomia).Współżył z krokodylomorfami, waranoidami, gekonami, legwanami i wczesnymi ptakami. Natomiast dinozaury odkryte w Ukhaa Tolgod to m.in. Protoceratops, Kol, Shuvuuia i Pinacosaurus.
Spis gatunków
| Tsaagan | Norell, Clark, Turner, Makovicky, Barsbold i Rowe, 2006 |
| T. mangas | Norell, Clark, Turner, Makovicky, Barsbold i Rowe, 2006 |
Bibliografia
Currie, P. J.; Evans, D. C. (2019). "Cranial Anatomy of New Specimens of Saurornitholestes langstoni (Dinosauria, Theropoda, Dromaeosauridae) from the Dinosaur Park Formation (Campanian) of Alberta". The Anatomical Record. 303 (4): 691–715. doi:10.1002/ar.24241
Dashzeveg, D.; Dingus, L.; Loope, D. B.; Swisher III, C. C.; Dulam, T.; Sweeney, M. R. (2005). "New Stratigraphic Subdivision, Depositional Environment, and Age Estimate for the Upper Cretaceous Djadokhta Formation, Southern Ulan Nur Basin, Mongolia" (PDF). American Museum Novitates (3498): 1−31. [[doi:10.1206/0003-0082(2005)498[0001:NSSDEA]2.0.CO;2]]
Longrich, N.R. & Currie, P.J. (2009) "A microraptorine (Dinosauria-Dromaeosauridae) from the Late Cretaceous of North Americ" Proceedings of the National Academy of Sciences, 106(13), 5002-5007. 16.03.2009 doi:10.1073/pnas.0811664106
Jasinski, Steven E.; Sullivan, Robert M.; Dodson, Peter (December 2020). "New Dromaeosaurid Dinosaur (Theropoda, Dromaeosauridae) from New Mexico and Biodiversity of Dromaeosaurids at the end of the Cretaceous". Scientific Reports. 10 (1): 5105. Bibcode:2020NatSR..10.5105J. doi:10.1038/s41598-020-61480-7
Jasinski, Steven E.; Sullivan, Robert M.; Carter, Aja M.; Johnson, Erynn H.; Dalman, Sebastian G.; Zariwala, Juned; Currie, Philip J. (2022-11-07). "Osteology and reassessment of Dineobellator notohesperus , a southern eudromaeosaur (Theropoda: Dromaeosauridae: Eudromaeosauria) from the latest Cretaceous of New Mexico". The Anatomical Record: ar.25103. doi:10.1002/ar.25103. ISSN 1932-8486
Norell, M.A., Clark, J.M., Turner, A.H., Makovicky, P.J., Barsbold, R. & Rowe, T. (2006) "A new dromaeosaurid theropod from Ukhaa Tolgod (Omnogov, Mongolia)" American Museum Novitates, 3545: 1-51.
Senter, Phil (2011). "Using creation science to demonstrate evolution 2: morphological continuity within Dinosauria (supporting information)". Journal of Evolutionary Biology. 24 (10): 2197–2216. doi:10.1111/j.1420-9101.2011.02349.x.
Alan Hamilton Turner, Peter J. Makovicky and Mark Norell (2012). "A review of dromaeosaurid systematics and paravian phylogeny". Bulletin of the American Museum of Natural History. 371: 1–206. doi:10.1206/748.1
Xu, X., Choinere, J.N., Pittman, M., Tan, Q., Xiao, D., Li, Z., Tan, L., Clark, J.M., Norell, M.A., Hone, D.W.E. & Sullivan, C. (2010) "A new dromaeosaurid (Dinosauria: Theropoda) from the Upper Cretaceous Wulansuhai Formation of Inner Mongolia, China" Zootaxa, 2403, 1-9.
Xu Xing; Michael Pittman; Corwin Sullivan; Jonah N. Choiniere; Qing Wei Tan; James M. Clark; Mark A. Norell; Wang Shuo (2015). "The taxonomic status of the Late Cretaceous dromaeosaurid Linheraptor exquisitus and its implications for dromaeosaurid systematics". Vertebrata PalAsiatica. 53 (1): 29–62.
![[1]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Tsaagan.png){kind=link}
