Zuniceratops: Różnice pomiędzy wersjami
m |
m (uzupełnienia) |
||
| (Nie pokazano 8 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{DISPLAYTITLE:''Zuniceratops''}} | {{DISPLAYTITLE:''Zuniceratops''}} | ||
| − | + | {{Opis | |
| − | { | + | |Autor = [[Marcin Szermański]] |
| − | | Autor | + | |Korekta = [[Maciej Ziegler]], [[Tomasz Skawiński]], [[Dawid Mika]], [[Paweł Konarzewski]] |
| − | + | |nazwa = ''Zuniceratops'' (zuniceratops) | |
| − | + | |długość = do 3,5 m <ref name=Holtz>Holtz, T.R. Jr. (2012) "Dinosaurs: The Most Complete, Up-to-Date Encyclopedia for Dinosaur Lovers of All Ages Supplementary Information" [http://www.geol.umd.edu/~tholtz/dinoappendix/HoltzappendixWinter2011.pdf]</ref> | |
| − | + | |wysokość = | |
| − | | [[Maciej Ziegler]] | + | |masa = do 360 kg <ref name=Holtz>Holtz, T.R. Jr. (2012) "Dinosaurs: The Most Complete, Up-to-Date Encyclopedia for Dinosaur Lovers of All Ages Supplementary Information" [http://www.geol.umd.edu/~tholtz/dinoappendix/HoltzappendixWinter2011.pdf]</ref> |
| − | [[Tomasz Skawiński]] | + | |dieta = roślinożerny |
| − | + | |miejsce = [[USA]] - Nowy Meksyk | |
| − | [[Dawid Mika]] | + | <small>(dolne warstwy [[formacja|formacji]] [[Moreno Hill]])</small> |
| − | | | + | |czas = {{Występowanie|90.9|88.6}} |
| − | + | ok. 90,9–88,6 [[Ma]]<br> | |
| − | + | <small>[[późna kreda]] ([[turon]]-[[koniak]])</small> | |
| − | + | |systematyka = | |
| − | + | [[Dinosauria]] | |
| − | |||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | | [[USA]] - Nowy Meksyk | ||
| − | |||
| − | <small>(dolne | ||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
[[Ornithischia]] | [[Ornithischia]] | ||
| Linia 44: | Linia 21: | ||
[[Ceratopsoidea]] | [[Ceratopsoidea]] | ||
| − | + | |grafika = ZuniceratopsArizona.jpg | |
| − | + | |podpis = Zrekonstruowany szkielet ''Zuniceratops''. Fot. MWAK [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:ZuniceratopsArizona.jpg] | |
| − | | | + | |PorównanieGrupa = Zuniceratops silhouette |
| − | | | + | |PorównanieDługość = 3.5 |
| − | + | |mapa = | |
| − | + | <display_points type="terrain" zoom=3> | |
| − | + | 34.5893, -108.7592 ~formacja Moreno Hill, USA<br> | |
| − | + | </display_points> | |
| − | + | }} | |
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
| − | ''Zuniceratops christopheri'' to [[bazalny]] przedstawiciel [[klad]]u [[Ceratopsoidea]]. Ten wyłącznie czworonożny (w przeciwieństwie do większości współczesnych mu ceratopsów) roślinożerca żył na terenach dzisiejszych Stanów Zjednoczonych (stan Nowy Meksyk) w [[turon]]ie, będąc tym samym | + | ''Zuniceratops christopheri'' to [[bazalny]] przedstawiciel [[klad]]u [[Ceratopsoidea]]. Ten wyłącznie czworonożny (w przeciwieństwie do większości współczesnych mu ceratopsów) roślinożerca żył na terenach dzisiejszych Stanów Zjednoczonych (stan Nowy Meksyk) w [[turon]]ie i [[koniak]]u, będąc tym samym najwcześniejszym geologicznie, znanym nauce ceratopsem wyposażonym w rogi nadoczne z obszarów Ameryki Północnej. Zuniceratops koegzystował na tych terenach m.in. ''[[Nothronychus]]'', nieopodal którego spoczywały jego skamieniałe szczątki ([[Scott McDonald|McDonald]] i in., [[2010]]). |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==Materiał kopalny i lokalizacja== | ==Materiał kopalny i lokalizacja== | ||
| Linia 76: | Linia 50: | ||
Wolfe i in. ([[2010]]) piszą o "setkach kości". Pewne jest, że na materiał składają się osobniki zarówno młodociane (ang. ''subadult''), jak i w pełni dorosłe okazy, co widać m.in. w rogach brwiowych o różnych wielkościach (Wolfe i Kirkland, [[1998]]). Niektóre ze szkieletów są bardzo dobrze zachowane, kolejne zaś - zniszczone i kruche (Wolfe i in., [[2010]]). | Wolfe i in. ([[2010]]) piszą o "setkach kości". Pewne jest, że na materiał składają się osobniki zarówno młodociane (ang. ''subadult''), jak i w pełni dorosłe okazy, co widać m.in. w rogach brwiowych o różnych wielkościach (Wolfe i Kirkland, [[1998]]). Niektóre ze szkieletów są bardzo dobrze zachowane, kolejne zaś - zniszczone i kruche (Wolfe i in., [[2010]]). | ||
| − | Wszystkie szkielety zuniceratopsa pochodzą z dwóch stanowisk oddalonych od siebie o około 750 metrów, które dzieli od siebie kilkaset lub kilka tysięcy lat (Wolfe i in. [[2010]]) lub czterech stanowisk (Wolfe i Kirkland, [[1998]]). [[Holotyp]] pochodzi z lokalizacji MSM 98-65, natomiast paratypy z lokalizacji MSM 98-78 (''Zuniceratops bonebed locality''). Były one zlokalizowane w pokładach skalnych formacji [[Moreno Hill]] w stanie Nowy Meksyk ([[USA]]), datowanej na turon, choć istnieją pewne rozbieżności: np. wg Lucasa i in. (2000) jest to późny [[turon]], z kolei wg Wolfe'a i in. (2010) - środkowy. | + | Wszystkie szkielety zuniceratopsa pochodzą z dwóch stanowisk oddalonych od siebie o około 750 metrów, które dzieli od siebie kilkaset lub kilka tysięcy lat (Wolfe i in. [[2010]]) lub czterech stanowisk (Wolfe i Kirkland, [[1998]]). [[Holotyp]] pochodzi z lokalizacji MSM 98-65, natomiast paratypy z lokalizacji MSM 98-78 (''Zuniceratops bonebed locality''). Były one zlokalizowane w pokładach skalnych formacji [[Moreno Hill]] w stanie Nowy Meksyk ([[USA]]), datowanej na turon, choć istnieją pewne rozbieżności: np. wg Lucasa i in. (2000) jest to późny [[turon]], z kolei wg Wolfe'a i in. (2010) - środkowy. Obecnie badania wskazują, że datują dolne osadów formacji Moreno Hill na [[turon]] i wczesny [[koniak]]. Zobacz więcej [[Moreno Hill#Wiek]]. |
| + | |||
| + | ==Budowa== | ||
| + | Zuniceratops w swej budowie łączy zarówno cechy zaawansowane (właściwe dla [[Centrosaurinae]] + [[Chasmosaurinae]]), jak i [[plezjomorfia|prymitywne]], choć w swoich czasach ([[turon]] i [[koniak]]) był wyróżniającym się ceratopsem, odstającym wyraźnie od pozostałych – nie licząc [[turanoceratops]]a był najbardziej [[zaawansowany]]m ówczesnym ceratopsem. Jego kryza była w porównaniu do większości współczesnych mu ceratopsów duża, a rogi nadoczne w porównaniu do ''[[Magnirostris]]'' były dobrze rozwinięte ([[James Kirkland|Kirkland]] i [[Don DeBlieux|DeBlieux]], [[2007]]; [[2010]]). Nie miał on jednak rogu nosowego, znanego u niemal wszystkich przedstawicieli [[Ceratopsidae]]. Jego kości zębowe wyposażone były w 1 rząd zębów, co w porównaniu do późniejszych i bardziej [[zaawansowany]]ch ceratopsydów było cechą prymitywną. Zęby mają pojedynczy korzeń (tylko u największego osobnika widać początek rozdwajania się - You i [[Peter Dodson|Dodson]], [[2004]]; o podwójnych korzeniach piszą też [[Mark Loewen|Loewen]] i in., [[2013]]), jak u [[bazalny]]ch ceratopsów a nie podwójny, jak u [[Ceratopsidae]] i ''[[Turanoceratops]]'' (być może też ceratopsyd; [[Peter Makovicky|Makovicky]] podaje [w Loewen i in., 2013, s. 491], że prawdopodobnie chodzi o zęby [[hadrozauroid]]a z tej samej lokalizacji). Kolejna taka cecha to obecność dodatkowego otworu w czaszce, tuż za otworem nosowym. Nie jest on obecny u [[Ceratopsidae]] (z wyjątkiem przynajmniej ''[[Diabloceratops]]''), za to można go spotkać np. u przedstawicieli [[Neoceratopsia]] – ''[[Bagaceratops]]'' (Kirkland i DeBlieux, [[2010]]). | ||
==Klasyfikacja== | ==Klasyfikacja== | ||
Zuniceratops jest uważany za bazalnego przedstawiciela [[klad]]u [[Ceratopsoidea]]. Specjalnie dla niego naukowcy, którzy go opisali, zdefiniowali nową nazwę kladu - [[Ceratopsomorpha]], który obejmuje jego + ''[[Turanoceratops]]'' + [[Ceratopsidae]], lecz nie jest to powszechnie używana nazwa. Azjatycki turanoceratopsa jest bardziej [[zaawansowany]]. | Zuniceratops jest uważany za bazalnego przedstawiciela [[klad]]u [[Ceratopsoidea]]. Specjalnie dla niego naukowcy, którzy go opisali, zdefiniowali nową nazwę kladu - [[Ceratopsomorpha]], który obejmuje jego + ''[[Turanoceratops]]'' + [[Ceratopsidae]], lecz nie jest to powszechnie używana nazwa. Azjatycki turanoceratopsa jest bardziej [[zaawansowany]]. | ||
| − | Wg [[Spencer Lucas|Lucasa]] i in. zuniceratops ([[2000]]) to możliwy przodek takich słynnych dinozaurów rogatych z Ameryki Północnej, jak ''[[Triceratops]]'' czy ''[[Centrosaurus]]'', choć wydaje się to wątpliwe zważywszy na bardziej | + | Wg [[Spencer Lucas|Lucasa]] i in. zuniceratops ([[2000]]) to możliwy przodek takich słynnych dinozaurów rogatych z Ameryki Północnej, jak ''[[Triceratops]]'' czy ''[[Centrosaurus]]'', choć wydaje się to wątpliwe zważywszy na bardziej zaawansowanego turanoceratopsa, który żył mniej więcej w tym samym czasie. Obecnie analizy kladystyczne potwierdzają przynależność ''Zuniceratops'' do [[Ceratopsoidea]] <ref>Dalman, S.G., Hodnett, J.-P.M., Lichtig, A.J., Lucas, S,G. (2018). "A new ceratopsid dinosaur (Centrosaurinae: Nasutoceratopsini) from the Fort Crittenden Formation, Upper Cretaceous (Campanian) of Arizona". New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin. 79: 141–164</ref><ref>Dalman, S.G., Lucas, S.G., Jasinki, S.G., Lichtig, A.J. & Dodson, P. (2021). "The oldest centrosaurine: a new ceratopsid dinosaur (Dinosauria: Ceratopsidae) from the Allison Member of the Menefee Formation (Upper Cretaceous, early Campanian), northwestern New Mexico, USA". PalZ 95, 291–335. [[doi:10.1007/s12542-021-00555-w]]</ref><ref>Yu, C., Prieto-Marquez, A., Chinzorig, T., Badamkhatan, Z., & Norell, M. (2020). A neoceratopsian dinosaur from the early Cretaceous of Mongolia and the early evolution of ceratopsia". Communications Biology. 3 (1): 1–8. [[doi:10.1038/s42003-020-01222-7]].</ref><ref>Arbour, V., Evans, D. (2019). "A new leptoceratopsid dinosaur from Maastrichtian-aged deposits of the Sustut Basin, northern British Columbia, Canada". PeerJ. [[doi:10.7717/peerj.7926]].</ref><ref>He, Y., Makovicky, P. J., Wang, K., Chen, S., Sullivan, C., Han, F., & Xu, X. (2015). "A New Leptoceratopsid (Ornithischia, Ceratopsia) with a Unique Ischium from the Upper Cretaceous of Shandong Province, China”. PLoS ONE 10(12): e0144148 [[doi:10.1371/journal.pone.0144148]]</ref>. |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==Media== | ==Media== | ||
| − | Powszechnie dinozaur ten stał się znany dzięki serialowi paradokumentalnemu "When Dinosaurs Roamed America" z [[2001]] roku (w Polsce emitowanego przez Discovery Channel pod nazwą "Wędrówki Dinozaurów", często mylone z serialem "Wędrówki z Dinozaurami" produkcji BBC). | + | Powszechnie dinozaur ten stał się znany dzięki serialowi paradokumentalnemu "When Dinosaurs Roamed America" z [[2001]] roku (w Polsce emitowanego przez Discovery Channel pod nazwą "Wędrówki Dinozaurów", często mylone z serialem "Wędrówki z Dinozaurami" produkcji BBC). ''Zuniceratops'' wystąpił w drugim odcinku tej serii. Jednym z głównych bohaterów tego odcinka jest stary byk zuniceratopsa, który w okresie godowym ponownie broni swojego haremu przed pozostałymi samcami stada. W walce z młodym i silnym samcem – którego względy nieco wcześniej odrzuciła jedna z samic – traci jeden z rogów nadocznych. Ranny i wyczerpany, jeszcze niedawno herszt stada, zostaje zaatakowany przez grupę "raptorów", lecz z pomocą pozostałych zuniceratopsów zostaje uratowany. Mimo to pada z powodu odniesionych ran i ostatecznie staje się pożywieniem dla drapieżników. Obok zuniceratopsa przedstawiono w tym samym środowisku ''[[Nothronychus]]'' oraz 2 [[rodzaj]]e niezidentyfikowanych mięsożerców (określanych mianem "celurozaur" i "raptor"). |
| − | + | Prócz "Wędrówek Dinozaurów" zuniceratops pojawił się w serialu o podobnej konwencji pt. "Planet Dinosaur" z [[2011]] roku - serial ten był powrotem BBC do tematyki dinozaurów. | |
| − | + | ==Etymologia== | |
| − | + | Nazwa [[rodzaj]]owa ''Zuniceratops'' znaczy "rogata twarz Zuni" – tubylczego plemienia, zamieszkałego okoliczne tereny. Epitet gatunkowy ''christopheri'' honoruje Christophera Wolfe’a – syna [[Douglas Wolfe|Douglasa Wolfe’a]], a zarazem jednego z odkrywców szczątków tego dinozaura rogatego. | |
| − | |||
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| − | + | |{{V|''Zuniceratops''}} | |
| {{Kpt|[[Douglas Wolfe|Wolfe]]}} i {{Kpt|[[James Kirkland|Kirkland]]}}, [[1998]] | | {{Kpt|[[Douglas Wolfe|Wolfe]]}} i {{Kpt|[[James Kirkland|Kirkland]]}}, [[1998]] | ||
|- | |- | ||
| − | + | |{{V| ''Z. christopheri''}} | |
| {{Kpt|Wolfe}} i {{Kpt|Kirkland}}, 1998 | | {{Kpt|Wolfe}} i {{Kpt|Kirkland}}, 1998 | ||
|} | |} | ||
| Linia 108: | Linia 81: | ||
Źródła naukowe: | Źródła naukowe: | ||
| − | Kirkland, J.I. & DeBlieux, D.D. (2010) New basal centrosaurine ceratopsian skulls from the Wahweap Formation (Middle Campanian), Grand Staircase – Escalante National Monument, southern Utah. [w:] Michael J. Ryan, Brenda J. Chinnery-Allgeier, David A. Eberth (red.): New Perspectives on Horned Dinosaurs. The Royal Tyrrell Museum Ceratopsian Symposium. Bloomington: Indiana University Press, 2010, s. 117–140. ISBN 978-0-253-35358-0 [http://www.academia.edu/234028/Kirkland_J._I._and_DeBlieux_D._D._2010_New_basal_centrosaurine_ceratopsian_skulls_from_the_Wahweap_Formation_Middle_Campanian_Grand_Staircase-_Escalante_National_Monument_southern_Utah_in_Ryan_M.J._Chinnery-Allgeier_B.J._and_Eberth_D.A._eds._New_Perspectives_on_Horned_Dinosaurs_The_Royal_Tyrell_Museum_Ceratopsian_Symposium_Bloomington_Indiana_University_Press_p._117_-_140] | + | Kirkland, J.I. & DeBlieux, D.D. (2010) "New basal centrosaurine ceratopsian skulls from the Wahweap Formation (Middle Campanian), Grand Staircase – Escalante National Monument, southern Utah". [w:] Michael J. Ryan, Brenda J. Chinnery-Allgeier, David A. Eberth (red.): New Perspectives on Horned Dinosaurs. The Royal Tyrrell Museum Ceratopsian Symposium. Bloomington: Indiana University Press, 2010, s. 117–140. ISBN 978-0-253-35358-0 [http://www.academia.edu/234028/Kirkland_J._I._and_DeBlieux_D._D._2010_New_basal_centrosaurine_ceratopsian_skulls_from_the_Wahweap_Formation_Middle_Campanian_Grand_Staircase-_Escalante_National_Monument_southern_Utah_in_Ryan_M.J._Chinnery-Allgeier_B.J._and_Eberth_D.A._eds._New_Perspectives_on_Horned_Dinosaurs_The_Royal_Tyrell_Museum_Ceratopsian_Symposium_Bloomington_Indiana_University_Press_p._117_-_140] |
Kirkland, J.I. & Wolfe, D.G. (2001) "First definitive therizinosaurid (Dinosauria; Theropoda) from North America." Journal of Vertebrate Paleontology, 21(3): 410-414 | Kirkland, J.I. & Wolfe, D.G. (2001) "First definitive therizinosaurid (Dinosauria; Theropoda) from North America." Journal of Vertebrate Paleontology, 21(3): 410-414 | ||
| Linia 116: | Linia 89: | ||
Lucas, S.G., Heckert, A.B. & Sullivan, R.M. (2000) "CRETACEOUS DINOSAURS IN NEW MEXICO" [w:] Lucas, S.G., and Heckert, A.B., eds., 2000, Dinosaurs of New Mexico. New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin No. 17 [http://libres.uncg.edu/ir/asu/f/Heckert_A_2000_17_Cretaceous_Dinosaurs.pdf] | Lucas, S.G., Heckert, A.B. & Sullivan, R.M. (2000) "CRETACEOUS DINOSAURS IN NEW MEXICO" [w:] Lucas, S.G., and Heckert, A.B., eds., 2000, Dinosaurs of New Mexico. New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin No. 17 [http://libres.uncg.edu/ir/asu/f/Heckert_A_2000_17_Cretaceous_Dinosaurs.pdf] | ||
| − | McDonald, A.T., Wolfe, D.G. & Kirkland, J.I. (2010) A new basal hadrosauroid (Dinosauria: Ornithopoda) from the Turonian of New Mexico. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 30 (3), s. 799–812. [[doi:10.1080/02724631003763516]] | + | McDonald, A.T., Wolfe, D.G. & Kirkland, J.I. (2010) "A new basal hadrosauroid (Dinosauria: Ornithopoda) from the Turonian of New Mexico". „Journal of Vertebrate Paleontology”. 30 (3), s. 799–812. [[doi:10.1080/02724631003763516]] |
| − | Sues, H.-D. & Averianov, A. (2009) "Turanoceratops | + | Sues, H.-D. & Averianov, A. (2009) "''Turanoceratops tardabilis'' —the first ceratopsid dinosaur from Asia." Naturwissenschaften, [[doi:10.1007/s00114-009-0518-9]] |
| − | Wolfe, D.G. & Kirkland, J.I. (1998) "Zuniceratops christopheri n. gen. & n. sp., a ceratopsian dinosaur from the Moreno Hill Formation (Cretaceous, Turonian) of west-central New Mexico". Lower and Middle Cretaceous Terrestrial Ecosystems, New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin 24: 307–317 [http://econtent.unm.edu/cdm/ref/collection/bulletins/id/958] | + | Wolfe, D.G. & Kirkland, J.I. (1998) "''Zuniceratops christopheri'' n. gen. & n. sp., a ceratopsian dinosaur from the Moreno Hill Formation (Cretaceous, Turonian) of west-central New Mexico". Lower and Middle Cretaceous Terrestrial Ecosystems, New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin 24: 307–317 [http://econtent.unm.edu/cdm/ref/collection/bulletins/id/958] |
| − | Wolfe, D.G. (2000) New information on the skull of Zuniceratops christopheri, a neoceratopsian dinosaur from the Cretaceous Moreno Hill Formation, New Mexico. pp. 93-94, [w] Lucas, S.G., and Heckert, A.B., eds., 2000, Dinosaurs of New Mexico. New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin No. 17 [http://econtent.unm.edu/cdm/compoundobject/collection/bulletins/id/1022] | + | Wolfe, D.G. (2000) "New information on the skull of ''Zuniceratops christopheri'', a neoceratopsian dinosaur from the Cretaceous Moreno Hill Formation", New Mexico. pp. 93-94, [w] Lucas, S.G., and Heckert, A.B., eds., 2000, Dinosaurs of New Mexico. New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin No. 17 [http://econtent.unm.edu/cdm/compoundobject/collection/bulletins/id/1022] |
Wolfe, D.G., Kirkland, J.I., Smith, D., Poole, K., Chinnery-Allgeier, B. & McDonald, A. (2010) "Zuniceratops christopheri: The North American Ceratopsid Sister Taxon Reconstructed on the Basis of New Data" [w:] Ryan, M.J., Chinnery-Allgeier, B. & Eberth, D.A. New Perspectives on Horned Dinosaurs: The Royal Tyrrell Museum Ceratopsian Symposium. Indiana University Press, 2010 - 624 [http://www.google.pl/books?hl=pl&lr=&id=OWpQW_WhPAsC&oi=fnd&pg=PA91&dq=zuniceratops&ots=sGB4AsjV37&sig=ItfmtYxhCJgdl9szgEI_P2YCWlg&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false] | Wolfe, D.G., Kirkland, J.I., Smith, D., Poole, K., Chinnery-Allgeier, B. & McDonald, A. (2010) "Zuniceratops christopheri: The North American Ceratopsid Sister Taxon Reconstructed on the Basis of New Data" [w:] Ryan, M.J., Chinnery-Allgeier, B. & Eberth, D.A. New Perspectives on Horned Dinosaurs: The Royal Tyrrell Museum Ceratopsian Symposium. Indiana University Press, 2010 - 624 [http://www.google.pl/books?hl=pl&lr=&id=OWpQW_WhPAsC&oi=fnd&pg=PA91&dq=zuniceratops&ots=sGB4AsjV37&sig=ItfmtYxhCJgdl9szgEI_P2YCWlg&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false] | ||
| Linia 130: | Linia 103: | ||
Inne: | Inne: | ||
| − | + | Kirkland, J.I. & DeBlieux, D.D. (2007) "New Horned Dinosaurs From The Wahweap Formation. Grand Staircase-Escalate Monument, Southern Utah". [http://geology.utah.gov/surveynotes/articles/pdf/horned_dinos_39-3.pdf] | |
| − | + | <references/></small> | |
| − | Kirkland, J.I. & DeBlieux, D.D. (2007) New Horned Dinosaurs From The Wahweap Formation. Grand Staircase-Escalate Monument, Southern Utah. [http://geology.utah.gov/surveynotes/articles/pdf/horned_dinos_39-3.pdf] | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | </small> | ||
[[Kategoria:Dinosauria]] | [[Kategoria:Dinosauria]] | ||
| Linia 150: | Linia 115: | ||
[[Kategoria:Kreda]] | [[Kategoria:Kreda]] | ||
[[Kategoria:Turon]] | [[Kategoria:Turon]] | ||
| + | [[Kategoria:Koniak]] | ||
Aktualna wersja na dzień 19:58, 30 mar 2024
| Autor: | Marcin Szermański |
| Korekta: | Maciej Ziegler, Tomasz Skawiński, Dawid Mika, Paweł Konarzewski |
| Zuniceratops (zuniceratops) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Długość | do 3,5 m [1] | ||||
| Masa | do 360 kg [1] | ||||
| Dieta | roślinożerny | ||||
| Miejsce | USA - Nowy Meksyk
(dolne warstwy formacji Moreno Hill) | ||||
| Czas |
ok. 90,9–88,6 Ma | ||||
| Systematyka | Dinosauria | ||||
 Zrekonstruowany szkielet Zuniceratops. Fot. MWAK [2]
Porównanie wielkości Zuniceratops i człowieka. | |||||
| Mapa znalezisk | |||||
Wczytywanie mapy…
| |||||
Wstęp
Zuniceratops christopheri to bazalny przedstawiciel kladu Ceratopsoidea. Ten wyłącznie czworonożny (w przeciwieństwie do większości współczesnych mu ceratopsów) roślinożerca żył na terenach dzisiejszych Stanów Zjednoczonych (stan Nowy Meksyk) w turonie i koniaku, będąc tym samym najwcześniejszym geologicznie, znanym nauce ceratopsem wyposażonym w rogi nadoczne z obszarów Ameryki Północnej. Zuniceratops koegzystował na tych terenach m.in. Nothronychus, nieopodal którego spoczywały jego skamieniałe szczątki (McDonald i in., 2010).
Materiał kopalny i lokalizacja
Z. christopheri znany jest z co najmniej ośmiu osobników (Wolfe i in., 2010). Są to:
Holotyp (osobnik młody lub prawie dorosły; MSM P2101) to podstawa kości potylicznej, częściowa prawa kość zębowa, izolowane zęby kości zębowej, prawy róg nadoczodołowy (brwiowy), 2 dobrze zachowane trzony kręgów ogonowych, dobrze zachowana prawa kość krucza i dystalna część prawej kości ramiennej.
Paratypy to prawie kompletna lewa kość szczękowa (MSM P2102), lewy róg nadoczodołowy (brwiowy; MSM P2103), fragment lewej kości szczękowej (MSM P2104), ząb prawej kości zębowej (MSM P2105), lewa kość kulszowa (MSM P2107), rostralny krąg ogonowy (MSM P2108),dystalna część prawej kości piszczelowej (131 mm; MSM P2109), proksymalna część lewej kości ramiennej (MSM P2110) i proksymalna część kości udowej (MSM P2111).
Domniemana kość łuskowa (MSM P2106 - paratyp), okazała się być kością kulszową należącą do teropoda (Wolfe, 2000), opisanego rok później jako Nothronychus mckinleyi (Kirkland i Wolfe, 2001).
Na podstawie powyższych skamieniałości Wolfe i Kirkland opisali w 1998 roku gatunek Zuniceratops christopheri. Wg nich na holotyp składają się szczątki należące do jednego osobnika m.in. z racji bliskości znaleziska poszczególnych kości, a także zapewne przez brak dublujących szczątków.
Kolejne szczątki (co najmniej 4 osobniki?), opisane przez Wolfe’a 2 lata później to: 4 stosunkowo dobrze zachowane lewe kości zębowe, kilka zarówno stosunkowo kompletnych i częściowych kości szczękowych, 2 kości przedszczękowe, 2 kości nosowe i kolejne rogi nadoczodołowe (brwiowe).
Wolfe i in. (2010) piszą także o fragmentach kryz, kolejnych kościach kończyn (m.in. łopatki), kości krzyżowej, kręgach i żebrach. Następne elementy przez nich opisywane zawierają kość jarzmową, dolny i górny dziób, mózgoczaszkę, kość kwadratową, elementy kryzy (głównie fragmenty kości ciemieniowych) oraz kości kończyn.
Wolfe i in. (2010) piszą o "setkach kości". Pewne jest, że na materiał składają się osobniki zarówno młodociane (ang. subadult), jak i w pełni dorosłe okazy, co widać m.in. w rogach brwiowych o różnych wielkościach (Wolfe i Kirkland, 1998). Niektóre ze szkieletów są bardzo dobrze zachowane, kolejne zaś - zniszczone i kruche (Wolfe i in., 2010).
Wszystkie szkielety zuniceratopsa pochodzą z dwóch stanowisk oddalonych od siebie o około 750 metrów, które dzieli od siebie kilkaset lub kilka tysięcy lat (Wolfe i in. 2010) lub czterech stanowisk (Wolfe i Kirkland, 1998). Holotyp pochodzi z lokalizacji MSM 98-65, natomiast paratypy z lokalizacji MSM 98-78 (Zuniceratops bonebed locality). Były one zlokalizowane w pokładach skalnych formacji Moreno Hill w stanie Nowy Meksyk (USA), datowanej na turon, choć istnieją pewne rozbieżności: np. wg Lucasa i in. (2000) jest to późny turon, z kolei wg Wolfe'a i in. (2010) - środkowy. Obecnie badania wskazują, że datują dolne osadów formacji Moreno Hill na turon i wczesny koniak. Zobacz więcej Moreno Hill#Wiek.
Budowa
Zuniceratops w swej budowie łączy zarówno cechy zaawansowane (właściwe dla Centrosaurinae + Chasmosaurinae), jak i prymitywne, choć w swoich czasach (turon i koniak) był wyróżniającym się ceratopsem, odstającym wyraźnie od pozostałych – nie licząc turanoceratopsa był najbardziej zaawansowanym ówczesnym ceratopsem. Jego kryza była w porównaniu do większości współczesnych mu ceratopsów duża, a rogi nadoczne w porównaniu do Magnirostris były dobrze rozwinięte (Kirkland i DeBlieux, 2007; 2010). Nie miał on jednak rogu nosowego, znanego u niemal wszystkich przedstawicieli Ceratopsidae. Jego kości zębowe wyposażone były w 1 rząd zębów, co w porównaniu do późniejszych i bardziej zaawansowanych ceratopsydów było cechą prymitywną. Zęby mają pojedynczy korzeń (tylko u największego osobnika widać początek rozdwajania się - You i Dodson, 2004; o podwójnych korzeniach piszą też Loewen i in., 2013), jak u bazalnych ceratopsów a nie podwójny, jak u Ceratopsidae i Turanoceratops (być może też ceratopsyd; Makovicky podaje [w Loewen i in., 2013, s. 491], że prawdopodobnie chodzi o zęby hadrozauroida z tej samej lokalizacji). Kolejna taka cecha to obecność dodatkowego otworu w czaszce, tuż za otworem nosowym. Nie jest on obecny u Ceratopsidae (z wyjątkiem przynajmniej Diabloceratops), za to można go spotkać np. u przedstawicieli Neoceratopsia – Bagaceratops (Kirkland i DeBlieux, 2010).
Klasyfikacja
Zuniceratops jest uważany za bazalnego przedstawiciela kladu Ceratopsoidea. Specjalnie dla niego naukowcy, którzy go opisali, zdefiniowali nową nazwę kladu - Ceratopsomorpha, który obejmuje jego + Turanoceratops + Ceratopsidae, lecz nie jest to powszechnie używana nazwa. Azjatycki turanoceratopsa jest bardziej zaawansowany.
Wg Lucasa i in. zuniceratops (2000) to możliwy przodek takich słynnych dinozaurów rogatych z Ameryki Północnej, jak Triceratops czy Centrosaurus, choć wydaje się to wątpliwe zważywszy na bardziej zaawansowanego turanoceratopsa, który żył mniej więcej w tym samym czasie. Obecnie analizy kladystyczne potwierdzają przynależność Zuniceratops do Ceratopsoidea [2][3][4][5][6].
Media
Powszechnie dinozaur ten stał się znany dzięki serialowi paradokumentalnemu "When Dinosaurs Roamed America" z 2001 roku (w Polsce emitowanego przez Discovery Channel pod nazwą "Wędrówki Dinozaurów", często mylone z serialem "Wędrówki z Dinozaurami" produkcji BBC). Zuniceratops wystąpił w drugim odcinku tej serii. Jednym z głównych bohaterów tego odcinka jest stary byk zuniceratopsa, który w okresie godowym ponownie broni swojego haremu przed pozostałymi samcami stada. W walce z młodym i silnym samcem – którego względy nieco wcześniej odrzuciła jedna z samic – traci jeden z rogów nadocznych. Ranny i wyczerpany, jeszcze niedawno herszt stada, zostaje zaatakowany przez grupę "raptorów", lecz z pomocą pozostałych zuniceratopsów zostaje uratowany. Mimo to pada z powodu odniesionych ran i ostatecznie staje się pożywieniem dla drapieżników. Obok zuniceratopsa przedstawiono w tym samym środowisku Nothronychus oraz 2 rodzaje niezidentyfikowanych mięsożerców (określanych mianem "celurozaur" i "raptor").
Prócz "Wędrówek Dinozaurów" zuniceratops pojawił się w serialu o podobnej konwencji pt. "Planet Dinosaur" z 2011 roku - serial ten był powrotem BBC do tematyki dinozaurów.
Etymologia
Nazwa rodzajowa Zuniceratops znaczy "rogata twarz Zuni" – tubylczego plemienia, zamieszkałego okoliczne tereny. Epitet gatunkowy christopheri honoruje Christophera Wolfe’a – syna Douglasa Wolfe’a, a zarazem jednego z odkrywców szczątków tego dinozaura rogatego.
Spis gatunków
| Zuniceratops | Wolfe i Kirkland, 1998 |
| Z. christopheri | Wolfe i Kirkland, 1998 |
Bibliografia
Źródła naukowe:
Kirkland, J.I. & DeBlieux, D.D. (2010) "New basal centrosaurine ceratopsian skulls from the Wahweap Formation (Middle Campanian), Grand Staircase – Escalante National Monument, southern Utah". [w:] Michael J. Ryan, Brenda J. Chinnery-Allgeier, David A. Eberth (red.): New Perspectives on Horned Dinosaurs. The Royal Tyrrell Museum Ceratopsian Symposium. Bloomington: Indiana University Press, 2010, s. 117–140. ISBN 978-0-253-35358-0 [3]
Kirkland, J.I. & Wolfe, D.G. (2001) "First definitive therizinosaurid (Dinosauria; Theropoda) from North America." Journal of Vertebrate Paleontology, 21(3): 410-414
Loewen, M.A., Farke, A.A., Sampson, S.D., Getty, M.A., Lund, E.K. & O'Connor, P.M. (2013) "Ceratopsid Dinosaurs from the Grand Staircase of Southern Utah" [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press
Lucas, S.G., Heckert, A.B. & Sullivan, R.M. (2000) "CRETACEOUS DINOSAURS IN NEW MEXICO" [w:] Lucas, S.G., and Heckert, A.B., eds., 2000, Dinosaurs of New Mexico. New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin No. 17 [4]
McDonald, A.T., Wolfe, D.G. & Kirkland, J.I. (2010) "A new basal hadrosauroid (Dinosauria: Ornithopoda) from the Turonian of New Mexico". „Journal of Vertebrate Paleontology”. 30 (3), s. 799–812. doi:10.1080/02724631003763516
Sues, H.-D. & Averianov, A. (2009) "Turanoceratops tardabilis —the first ceratopsid dinosaur from Asia." Naturwissenschaften, doi:10.1007/s00114-009-0518-9
Wolfe, D.G. & Kirkland, J.I. (1998) "Zuniceratops christopheri n. gen. & n. sp., a ceratopsian dinosaur from the Moreno Hill Formation (Cretaceous, Turonian) of west-central New Mexico". Lower and Middle Cretaceous Terrestrial Ecosystems, New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin 24: 307–317 [5]
Wolfe, D.G. (2000) "New information on the skull of Zuniceratops christopheri, a neoceratopsian dinosaur from the Cretaceous Moreno Hill Formation", New Mexico. pp. 93-94, [w] Lucas, S.G., and Heckert, A.B., eds., 2000, Dinosaurs of New Mexico. New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin No. 17 [6]
Wolfe, D.G., Kirkland, J.I., Smith, D., Poole, K., Chinnery-Allgeier, B. & McDonald, A. (2010) "Zuniceratops christopheri: The North American Ceratopsid Sister Taxon Reconstructed on the Basis of New Data" [w:] Ryan, M.J., Chinnery-Allgeier, B. & Eberth, D.A. New Perspectives on Horned Dinosaurs: The Royal Tyrrell Museum Ceratopsian Symposium. Indiana University Press, 2010 - 624 [7]
You, H. & Dodson, P. (2004) "Basal Ceratopsia" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. "The Dinosauria" Wyd. drugie. Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 478-493
Inne:
Kirkland, J.I. & DeBlieux, D.D. (2007) "New Horned Dinosaurs From The Wahweap Formation. Grand Staircase-Escalate Monument, Southern Utah". [8]
- ↑ 1,0 1,1 Holtz, T.R. Jr. (2012) "Dinosaurs: The Most Complete, Up-to-Date Encyclopedia for Dinosaur Lovers of All Ages Supplementary Information" [1]
- ↑ Dalman, S.G., Hodnett, J.-P.M., Lichtig, A.J., Lucas, S,G. (2018). "A new ceratopsid dinosaur (Centrosaurinae: Nasutoceratopsini) from the Fort Crittenden Formation, Upper Cretaceous (Campanian) of Arizona". New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin. 79: 141–164
- ↑ Dalman, S.G., Lucas, S.G., Jasinki, S.G., Lichtig, A.J. & Dodson, P. (2021). "The oldest centrosaurine: a new ceratopsid dinosaur (Dinosauria: Ceratopsidae) from the Allison Member of the Menefee Formation (Upper Cretaceous, early Campanian), northwestern New Mexico, USA". PalZ 95, 291–335. doi:10.1007/s12542-021-00555-w
- ↑ Yu, C., Prieto-Marquez, A., Chinzorig, T., Badamkhatan, Z., & Norell, M. (2020). A neoceratopsian dinosaur from the early Cretaceous of Mongolia and the early evolution of ceratopsia". Communications Biology. 3 (1): 1–8. doi:10.1038/s42003-020-01222-7.
- ↑ Arbour, V., Evans, D. (2019). "A new leptoceratopsid dinosaur from Maastrichtian-aged deposits of the Sustut Basin, northern British Columbia, Canada". PeerJ. doi:10.7717/peerj.7926.
- ↑ He, Y., Makovicky, P. J., Wang, K., Chen, S., Sullivan, C., Han, F., & Xu, X. (2015). "A New Leptoceratopsid (Ornithischia, Ceratopsia) with a Unique Ischium from the Upper Cretaceous of Shandong Province, China”. PLoS ONE 10(12): e0144148 doi:10.1371/journal.pone.0144148
![[2]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:ZuniceratopsArizona.jpg){kind=link}