Zuniceratops

Autor:	Marcin Szermański
Korekta:	Maciej Ziegler, Tomasz Skawiński, Dawid Mika, Paweł Konarzewski

---

Zuniceratops (zuniceratops)
Długość	do 3,5 m
Masa	do 360 kg
Dieta	roślinożerny
Miejsce	USA - Nowy Meksyk (dolne warstwy formacji Moreno Hill)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 90,9–88,6 Ma późna kreda (turon-koniak)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Ceratopsia Ceratopsoidea
Zrekonstruowany szkielet Zuniceratops. Fot. MWAK [2] 3.5 m Porównanie wielkości Zuniceratops i człowieka. Sylwetki: Phylopic.org
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":3,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Eformacja Moreno Hill, USA\u003Cbr\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"formacja Moreno Hill, USA\n","link":"","lat":34.58930000000000148929757415316998958587646484375,"lon":-108.7592000000000069803718361072242259979248046875,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Zuniceratops christopheri to bazalny przedstawiciel kladu Ceratopsoidea. Ten wyłącznie czworonożny (w przeciwieństwie do większości współczesnych mu ceratopsów) roślinożerca żył na terenach dzisiejszych Stanów Zjednoczonych (stan Nowy Meksyk) w turonie i koniaku, będąc tym samym najwcześniejszym geologicznie, znanym nauce ceratopsem wyposażonym w rogi nadoczne z obszarów Ameryki Północnej. Zuniceratops koegzystował na tych terenach m.in. Nothronychus, nieopodal którego spoczywały jego skamieniałe szczątki (McDonald i in., 2010).

Materiał kopalny i lokalizacja

Z. christopheri znany jest z co najmniej ośmiu osobników (Wolfe i in., 2010). Są to:

Holotyp (osobnik młody lub prawie dorosły; MSM P2101) to podstawa kości potylicznej, częściowa prawa kość zębowa, izolowane zęby kości zębowej, prawy róg nadoczodołowy (brwiowy), 2 dobrze zachowane trzony kręgów ogonowych, dobrze zachowana prawa kość krucza i dystalna część prawej kości ramiennej.

Paratypy to prawie kompletna lewa kość szczękowa (MSM P2102), lewy róg nadoczodołowy (brwiowy; MSM P2103), fragment lewej kości szczękowej (MSM P2104), ząb prawej kości zębowej (MSM P2105), lewa kość kulszowa (MSM P2107), rostralny krąg ogonowy (MSM P2108),dystalna część prawej kości piszczelowej (131 mm; MSM P2109), proksymalna część lewej kości ramiennej (MSM P2110) i proksymalna część kości udowej (MSM P2111).

Domniemana kość łuskowa (MSM P2106 - paratyp), okazała się być kością kulszową należącą do teropoda (Wolfe, 2000), opisanego rok później jako Nothronychus mckinleyi (Kirkland i Wolfe, 2001).

Na podstawie powyższych skamieniałości Wolfe i Kirkland opisali w 1998 roku gatunek Zuniceratops christopheri. Wg nich na holotyp składają się szczątki należące do jednego osobnika m.in. z racji bliskości znaleziska poszczególnych kości, a także zapewne przez brak dublujących szczątków.

Kolejne szczątki (co najmniej 4 osobniki?), opisane przez Wolfe’a 2 lata później to: 4 stosunkowo dobrze zachowane lewe kości zębowe, kilka zarówno stosunkowo kompletnych i częściowych kości szczękowych, 2 kości przedszczękowe, 2 kości nosowe i kolejne rogi nadoczodołowe (brwiowe).

Wolfe i in. (2010) piszą także o fragmentach kryz, kolejnych kościach kończyn (m.in. łopatki), kości krzyżowej, kręgach i żebrach. Następne elementy przez nich opisywane zawierają kość jarzmową, dolny i górny dziób, mózgoczaszkę, kość kwadratową, elementy kryzy (głównie fragmenty kości ciemieniowych) oraz kości kończyn.

Wolfe i in. (2010) piszą o "setkach kości". Pewne jest, że na materiał składają się osobniki zarówno młodociane (ang. subadult), jak i w pełni dorosłe okazy, co widać m.in. w rogach brwiowych o różnych wielkościach (Wolfe i Kirkland, 1998). Niektóre ze szkieletów są bardzo dobrze zachowane, kolejne zaś - zniszczone i kruche (Wolfe i in., 2010).

Wszystkie szkielety zuniceratopsa pochodzą z dwóch stanowisk oddalonych od siebie o około 750 metrów, które dzieli od siebie kilkaset lub kilka tysięcy lat (Wolfe i in. 2010) lub czterech stanowisk (Wolfe i Kirkland, 1998). Holotyp pochodzi z lokalizacji MSM 98-65, natomiast paratypy z lokalizacji MSM 98-78 (Zuniceratops bonebed locality). Były one zlokalizowane w pokładach skalnych formacji Moreno Hill w stanie Nowy Meksyk (USA), datowanej na turon, choć istnieją pewne rozbieżności: np. wg Lucasa i in. (2000) jest to późny turon, z kolei wg Wolfe'a i in. (2010) - środkowy. Obecnie badania wskazują, że datują dolne osadów formacji Moreno Hill na turon i wczesny koniak. Zobacz więcej Moreno Hill#Wiek.

Budowa

Zuniceratops w swej budowie łączy zarówno cechy zaawansowane (właściwe dla Centrosaurinae + Chasmosaurinae), jak i prymitywne, choć w swoich czasach (turon i koniak) był wyróżniającym się ceratopsem, odstającym wyraźnie od pozostałych – nie licząc turanoceratopsa był najbardziej zaawansowanym ówczesnym ceratopsem. Jego kryza była w porównaniu do większości współczesnych mu ceratopsów duża, a rogi nadoczne w porównaniu do Magnirostris były dobrze rozwinięte (Kirkland i DeBlieux, 2007; 2010). Nie miał on jednak rogu nosowego, znanego u niemal wszystkich przedstawicieli Ceratopsidae. Jego kości zębowe wyposażone były w 1 rząd zębów, co w porównaniu do późniejszych i bardziej zaawansowanych ceratopsydów było cechą prymitywną. Zęby mają pojedynczy korzeń (tylko u największego osobnika widać początek rozdwajania się - You i Dodson, 2004; o podwójnych korzeniach piszą też Loewen i in., 2013), jak u bazalnych ceratopsów a nie podwójny, jak u Ceratopsidae i Turanoceratops (być może też ceratopsyd; Makovicky podaje [w Loewen i in., 2013, s. 491], że prawdopodobnie chodzi o zęby hadrozauroida z tej samej lokalizacji). Kolejna taka cecha to obecność dodatkowego otworu w czaszce, tuż za otworem nosowym. Nie jest on obecny u Ceratopsidae (z wyjątkiem przynajmniej Diabloceratops), za to można go spotkać np. u przedstawicieli Neoceratopsia – Bagaceratops (Kirkland i DeBlieux, 2010).

Klasyfikacja

Zuniceratops jest uważany za bazalnego przedstawiciela kladu Ceratopsoidea. Specjalnie dla niego naukowcy, którzy go opisali, zdefiniowali nową nazwę kladu - Ceratopsomorpha, który obejmuje jego + Turanoceratops + Ceratopsidae, lecz nie jest to powszechnie używana nazwa. Azjatycki turanoceratopsa jest bardziej zaawansowany.

Wg Lucasa i in. zuniceratops (2000) to możliwy przodek takich słynnych dinozaurów rogatych z Ameryki Północnej, jak Triceratops czy Centrosaurus, choć wydaje się to wątpliwe zważywszy na bardziej zaawansowanego turanoceratopsa, który żył mniej więcej w tym samym czasie. Obecnie analizy kladystyczne potwierdzają przynależność Zuniceratops do Ceratopsoidea .

Media

Powszechnie dinozaur ten stał się znany dzięki serialowi paradokumentalnemu "When Dinosaurs Roamed America" z 2001 roku (w Polsce emitowanego przez Discovery Channel pod nazwą "Wędrówki Dinozaurów", często mylone z serialem "Wędrówki z Dinozaurami" produkcji BBC). Zuniceratops wystąpił w drugim odcinku tej serii. Jednym z głównych bohaterów tego odcinka jest stary byk zuniceratopsa, który w okresie godowym ponownie broni swojego haremu przed pozostałymi samcami stada. W walce z młodym i silnym samcem – którego względy nieco wcześniej odrzuciła jedna z samic – traci jeden z rogów nadocznych. Ranny i wyczerpany, jeszcze niedawno herszt stada, zostaje zaatakowany przez grupę "raptorów", lecz z pomocą pozostałych zuniceratopsów zostaje uratowany. Mimo to pada z powodu odniesionych ran i ostatecznie staje się pożywieniem dla drapieżników. Obok zuniceratopsa przedstawiono w tym samym środowisku Nothronychus oraz 2 rodzaje niezidentyfikowanych mięsożerców (określanych mianem "celurozaur" i "raptor").

Prócz "Wędrówek Dinozaurów" zuniceratops pojawił się w serialu o podobnej konwencji pt. "Planet Dinosaur" z 2011 roku - serial ten był powrotem BBC do tematyki dinozaurów.

Etymologia

Nazwa rodzajowa Zuniceratops znaczy "rogata twarz Zuni" – tubylczego plemienia, zamieszkałego okoliczne tereny. Epitet gatunkowy christopheri honoruje Christophera Wolfe’a – syna Douglasa Wolfe’a, a zarazem jednego z odkrywców szczątków tego dinozaura rogatego.

Spis gatunków

Zuniceratops	Wolfe i Kirkland, 1998
Z. christopheri	Wolfe i Kirkland, 1998

Bibliografia

Źródła naukowe:

Kirkland, J.I. & DeBlieux, D.D. (2010) "New basal centrosaurine ceratopsian skulls from the Wahweap Formation (Middle Campanian), Grand Staircase – Escalante National Monument, southern Utah". [w:] Michael J. Ryan, Brenda J. Chinnery-Allgeier, David A. Eberth (red.): New Perspectives on Horned Dinosaurs. The Royal Tyrrell Museum Ceratopsian Symposium. Bloomington: Indiana University Press, 2010, s. 117–140. ISBN 978-0-253-35358-0 [3]

Kirkland, J.I. & Wolfe, D.G. (2001) "First definitive therizinosaurid (Dinosauria; Theropoda) from North America." Journal of Vertebrate Paleontology, 21(3): 410-414

Loewen, M.A., Farke, A.A., Sampson, S.D., Getty, M.A., Lund, E.K. & O'Connor, P.M. (2013) "Ceratopsid Dinosaurs from the Grand Staircase of Southern Utah" [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press

Lucas, S.G., Heckert, A.B. & Sullivan, R.M. (2000) "CRETACEOUS DINOSAURS IN NEW MEXICO" [w:] Lucas, S.G., and Heckert, A.B., eds., 2000, Dinosaurs of New Mexico. New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin No. 17 [4]

McDonald, A.T., Wolfe, D.G. & Kirkland, J.I. (2010) "A new basal hadrosauroid (Dinosauria: Ornithopoda) from the Turonian of New Mexico". „Journal of Vertebrate Paleontology”. 30 (3), s. 799–812. doi:10.1080/02724631003763516

Sues, H.-D. & Averianov, A. (2009) "Turanoceratops tardabilis —the first ceratopsid dinosaur from Asia." Naturwissenschaften, doi:10.1007/s00114-009-0518-9

Wolfe, D.G. & Kirkland, J.I. (1998) "Zuniceratops christopheri n. gen. & n. sp., a ceratopsian dinosaur from the Moreno Hill Formation (Cretaceous, Turonian) of west-central New Mexico". Lower and Middle Cretaceous Terrestrial Ecosystems, New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin 24: 307–317 [5]

Wolfe, D.G. (2000) "New information on the skull of Zuniceratops christopheri, a neoceratopsian dinosaur from the Cretaceous Moreno Hill Formation", New Mexico. pp. 93-94, [w] Lucas, S.G., and Heckert, A.B., eds., 2000, Dinosaurs of New Mexico. New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin No. 17 [6]

Wolfe, D.G., Kirkland, J.I., Smith, D., Poole, K., Chinnery-Allgeier, B. & McDonald, A. (2010) "Zuniceratops christopheri: The North American Ceratopsid Sister Taxon Reconstructed on the Basis of New Data" [w:] Ryan, M.J., Chinnery-Allgeier, B. & Eberth, D.A. New Perspectives on Horned Dinosaurs: The Royal Tyrrell Museum Ceratopsian Symposium. Indiana University Press, 2010 - 624 [7]

You, H. & Dodson, P. (2004) "Basal Ceratopsia" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. "The Dinosauria" Wyd. drugie. Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 478-493

Inne:

Kirkland, J.I. & DeBlieux, D.D. (2007) "New Horned Dinosaurs From The Wahweap Formation. Grand Staircase-Escalate Monument, Southern Utah". [8]