Halszkaraptor: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Dinozaury.com
Skocz do: nawigacja, szukaj
m
m
(Nie pokazano 10 wersji utworzonych przez 4 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
{{DISPLAYTITLE:''Halszkaraptor''}}
 
{{DISPLAYTITLE:''Halszkaraptor''}}
<small>
+
{{Opis
{| class="wikitable" style="background-color:CornSilk"
+
|Autor                 = [[Kamil Kamiński]]
| Autor:
+
|nazwa                  = ''Halszkaraptor'' (halszkaraptor)
| Korekta:
+
|długość                = >75 cm
|-
+
|wysokość              =
| [[Kamil Kamiński]]
+
|dieta                  = owadożerny
|  
+
|miejsce                =
|}
+
[[Mongolia]] <br><small>ajmak południowogobijski <br>Ukhaa Tolgod ([[formacja]] ?[[Djadokhta]])</small>
</small>
+
|czas                  = {{Występowanie|75|71}}
 
+
{{Wiek|kampan|kampan}}<br>
----
+
<small>późna [[kreda]] ([[kampan]])</small>
 
+
|systematyka            = [[Dinosauria]]
{| class="wikitable" style="text-align:left" align="left"
 
! colspan=2 | ''Halszkaraptor'' (halszkaraptor)
 
|-
 
! '''Długość''':
 
| >75 cm
 
 
 
|-
 
! '''Masa''':
 
| ? kg
 
 
 
|-
 
! '''[[Lokacje|Miejsce występowania]]''':
 
| [[Mongolia]] – Ukhaa Tolgod
 
 
 
<small>([[formacja]] [[Djadochta]])</small>
 
|-
 
! '''[[Czas|Czas występowania]]'''
 
| 75-71 [[Ma]]
 
 
 
<small>[[późna kreda]] ([[kampan]])</small>
 
|-
 
! '''Systematyka'''
 
| [[Dinosauria]]
 
  
 
[[Saurischia]]
 
[[Saurischia]]
Linia 49: Linia 26:
  
 
[[Halszkaraptorinae]]
 
[[Halszkaraptorinae]]
|-
+
|grafika                = Halszkaraptor_reconstruction_by_Tom_Parker.png
| colspan=2 |[[Plik:Halszkaraptor_reconstruction_by_Tom_Parker.png|400px|]]
+
|podpis                = Rekonstrukcja płynącego halszkaraptora. Autor: Tomopteryx
<small>Rekonstrukcja płynącego halszkaraptora. Autor: Tomopteryx
 
 
[https://en.wikipedia.org/wiki/Halszkaraptor#/media/File:Halszkaraptor_reconstruction_by_Tom_Parker.png]
 
[https://en.wikipedia.org/wiki/Halszkaraptor#/media/File:Halszkaraptor_reconstruction_by_Tom_Parker.png]
<small></small>
+
|PorównanieGrupa        = Dromaeosauridae
|-
+
|PorównanieDługość      = 0.75
|}
+
|mapa                  =
 
+
<display_points type="terrain" zoom=3>
 +
44.0° N, 104.5° E~Ukhaa Tolgod<br>[[formacja]] [[Djadokhta]]~''[[Halszkaraptor|Halszkaraptor escuilliei]]''<br>holotyp
 +
</display_points>
 +
}}
 
==Wstęp==
 
==Wstęp==
''Halszkaraptor'' to [[rodzaj]] małego, ale niezwykłego [[Theropoda|teropoda]], prawdopodobnie z rodziny [[Dromaeosauridae]], żyjącego na terenie dzisiejszej Mongolii w późnej kredzie. Naukowcy twierdzą, że prowadził on ziemnowodny tryb życia. Dotychczas takie zachowania podejrzewano tylko u znacznie większych [[Spinosauridae|spinozaurydów]].
+
''Halszkaraptor'' to [[rodzaj]] małego, ale niezwykłego [[Theropoda|teropoda]], prawdopodobnie z rodziny [[Dromaeosauridae]], żyjącego na terenie dzisiejszej Mongolii w późnej kredzie. Naukowcy twierdzą, że prowadził on ziemnowodny tryb życia. Dotychczas takie zachowania podejrzewano tylko u znacznie większych [[Spinosauridae|spinozaurydów]]. Ostatnio zanegowano półwodny tryb życia halszkaraptora, jednak jeden z autorów jego opisu przekonująco bronił swoich wniosków.  
  
 
==Materiał kopalny==
 
==Materiał kopalny==
Linia 76: Linia 55:
  
 
Cau i in. (2017) interpretują niezwykłe cechy budowy halszkaraptora jako przystosowanie do wodnego trybu życia. Należy tu wymienić: wzrost liczby zębów, obecność rozwiniętego splotu naczyniowo-nerwowego w kości przedszczękowej (co mogło służyć do wykrywania zmian ciśnienia i tym samym polowania w mętnej wodzie), cofnięcie nozdrzy, wydłużenie szyi, budowę kręgów szyjnych i ogonowych oraz spłaszczenie kości długich kończyn przednich. W związku z tym autorzy ci uważają, że ''Halszkaraptor'' prowadził półwodny tryb życia. Na lądzie poruszał się na dwóch nogach, natomiast w wodzie pływał, manewrując przy użyciu przednich kończyn, a długa szyja umożliwiała żerowanie. Środek ciężkości, z powodu wydłużenia szyi i skrócenia ogona był przesunięty do przodu. Cecha ta ułatwiała pływanie, na lądzie zaś wymuszała bardziej wyprostowaną postawę. Jej utrzymywanie było możliwe dzięki specjalnym adaptacjom miednicy i kości udowej.
 
Cau i in. (2017) interpretują niezwykłe cechy budowy halszkaraptora jako przystosowanie do wodnego trybu życia. Należy tu wymienić: wzrost liczby zębów, obecność rozwiniętego splotu naczyniowo-nerwowego w kości przedszczękowej (co mogło służyć do wykrywania zmian ciśnienia i tym samym polowania w mętnej wodzie), cofnięcie nozdrzy, wydłużenie szyi, budowę kręgów szyjnych i ogonowych oraz spłaszczenie kości długich kończyn przednich. W związku z tym autorzy ci uważają, że ''Halszkaraptor'' prowadził półwodny tryb życia. Na lądzie poruszał się na dwóch nogach, natomiast w wodzie pływał, manewrując przy użyciu przednich kończyn, a długa szyja umożliwiała żerowanie. Środek ciężkości, z powodu wydłużenia szyi i skrócenia ogona był przesunięty do przodu. Cecha ta ułatwiała pływanie, na lądzie zaś wymuszała bardziej wyprostowaną postawę. Jej utrzymywanie było możliwe dzięki specjalnym adaptacjom miednicy i kości udowej.
 +
 +
Brownstein (2019) zakwestionował wnioski Cau i współpracowników. Wg niego halszkaraptor nie wykazuje zbyt wielu adaptacji do półwodnego trybu życia. Wiele z rzekomo specyficznych cech budowy tego zwierzęcia, było w istocie szeroko rozpowszechnionych wśród celurozaurów, a inne są wynikiem błędnej rekonstrukcji i interpretacji skamieniałości. Cau i in. (2017) pisali np. o cofniętych nozdrzach, zaś wg Brownsteina ich położenie nie różni się zasadniczo od wielu innych dromeozaurydów. Podobnie wydłużona szyja i stosunkowo duża liczba zębów również występuje u wielu maniraptorów i nie musi być powiązana z półwodnym trybem życia. Brownstein  dopuszcza jednak możliwość, że ''Halszkaraptor'' żywił się w znacznym stopniu rybami.
 +
 +
Cau (2020) podtrzymał swoją opinię w kolejnej publikacji. Wykazał on, że większość wniosków Brownsteina opierała się na błędnej interpretacji cech morfologicznych i nieprawidłowej analizie literatury.
 +
 +
Analiza kształtu czaszki oraz jej biomechaniki wskazała iż jest stosunkowo nieprawdopodobne, żeby halszkaraptor był rybożerny. Autorzy publikacji proponują za to, że ten dromeozaur polował na wodne owady w dość mętnych wodach zbiorników wodnych formacji Djadokhta. Trybem życia mógł przypominać chociażby znane z Polski blaszkodziobe tracze nurogęsi (Tse i in., 2024).
  
 
==Spis gatunków==
 
==Spis gatunków==
Linia 83: Linia 68:
 
|-
 
|-
 
| {{V|''H. escuilliei''}}
 
| {{V|''H. escuilliei''}}
| {{Kpt|[[Andrea Cau|Cau]], [[Vincent Beyrand|Beyrand]], [[Dennis Voeten|Voeten]], [[Vincent Fernandez|Fernandez]], [[Paul Tafforeau|Tafforeau]], [[Koen Stein|Stein]], [[Rinchen Barsbold|Barsbold]], [[Khishigjav Tsogbaatar|Tsogbaatar]], [[Philip Currie|Currie]]}} i {{Kpt|[[Pascal Godefroit|Godefroit]]}}, [[2017]]
+
| {{Kpt|[[Andrea Cau|Cau]], [[Vincent Beyrand|Beyrand]], [[Dennis Voeten|Voeten]], [[Vincent Fernandez|Fernandez]], [[Paul Tafforeau|Tafforeau]], [[Koen Stein|Stein]], [[Rinchen Barsbold|Barsbold]], [[Khishigjav Tsogbaatar|Tsogbaatar]], [[Philip Currie|Currie]]}} i {{Kpt|[[Pascal Godefroit|Godefroit]]}}, 2017
 
|}
 
|}
 
   
 
   
 
==Bibliografia==
 
==Bibliografia==
<small>
+
<small>Brownstein, C.D. (2019) ''Halszkaraptor escuilliei'' and the evolution of the paravian bauplan. Scientific Reports 9: 16455. [https://doi.org/10.1038/s41598-019-52867-2]
Cau A., Beyrand V., Voeten D., Fernandez V., Tafforeau P., Stein K., Barsbold R., Tsogtbaatar K., Currie P., Godefroit, P. (2017). “Synchrotron scanning reveals amphibious ecomorphology in a new clade of bird-like dinosaurs”. „Nature” 552 (7685), s. 395–399. [[DOI: 10.1038/nature24679]]</small>
+
 
 +
Cau A. (2020) The body plan of ''Halszkaraptor escuilliei'' (Dinosauria, Theropoda) is not a transitional form along the evolution of dromaeosaurid hypercarnivory. PeerJ 8:e8672. [https://doi.org/10.7717/peerj.8672]
 +
 
 +
Cau A., Beyrand V., Voeten D., Fernandez V., Tafforeau P., Stein K., Barsbold R., Tsogtbaatar K., Currie P., Godefroit, P. (2017). “Synchrotron scanning reveals amphibious ecomorphology in a new clade of bird-like dinosaurs”. „Nature” 552 (7685), s. 395–399. [[DOI: 10.1038/nature24679]
 +
 
 +
Tse, Y. T.; Miller, C. V.; Pittman, M. (2024). "Morphological disparity and structural performance of the dromaeosaurid skull informs ecology and evolutionary history". BMC Ecology and Evolution. 24 (1). 39. [https://doi.org/10.1186%2Fs12862-024-02222-5]
 +
</small>
  
 
[[Kategoria:Dinosauria]]
 
[[Kategoria:Dinosauria]]

Wersja z 13:37, 16 kwi 2024

Autor: Kamil Kamiński


Halszkaraptor (halszkaraptor)
Długość >75 cm
Dieta owadożerny
Miejsce Mongolia
ajmak południowogobijski
Ukhaa Tolgod (formacja ?Djadokhta)
Czas
252 201 145
66

83,6 - 72,1 Ma
późna kreda (kampan)

Systematyka Dinosauria

Saurischia

Theropoda

Tetanurae

Coelurosauria

Paraves

?Dromaeosauridae

Halszkaraptorinae

Halszkaraptor reconstruction by Tom Parker.png
Rekonstrukcja płynącego halszkaraptora. Autor: Tomopteryx [4]
Homo sapiens.png Dromaeosauridae.png

0.75 m

Porównanie wielkości Halszkaraptor i człowieka.
Sylwetki: Phylopic.org

Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy…

Wstęp

Halszkaraptor to rodzaj małego, ale niezwykłego teropoda, prawdopodobnie z rodziny Dromaeosauridae, żyjącego na terenie dzisiejszej Mongolii w późnej kredzie. Naukowcy twierdzą, że prowadził on ziemnowodny tryb życia. Dotychczas takie zachowania podejrzewano tylko u znacznie większych spinozaurydów. Ostatnio zanegowano półwodny tryb życia halszkaraptora, jednak jeden z autorów jego opisu przekonująco bronił swoich wniosków.

Materiał kopalny

Holotyp oznaczony jako MPC D-102/109 to niemal kompletny szkielet wraz z czaszką. Brakuje jedynie niewielkich elementów czaszki, żeber, części obręczy barkowej i kończyn przednich, fragmentów miednicy oraz kilkunastu kręgów ogonowych.

Etymologia

Szkielet. Autor zdjęcia: Ghadoghedo [1].

Nazwa Halszkaraptor honoruje polską uczoną Halszkę Osmólską za jej wkład w badania teropodów. Drugi człon - raptor pochodzi z łaciny i oznacza „złodziej”, „rabuś”. Epitet gatunkowy nawiązuje do postaci Françoisa Escuilliégo, który zwrócił holotyp władzom Mongolii, a wcześniej udostępnił go naukowcom.

Odkrycie i opis

Szczątki halszkaraptora wydobyto prawdopodobnie z osadów mongolskiej formacji Djadochta. Przez pewien czas przebywał on w prywatnych kolekcjach w Anglii i Japonii, po czym trafił do Królewskiego Belgijskiego Instytutu Nauk Przyrodniczych za pośrednictwem firmy Eldonia. W następstwie późniejszych negocjacji został on zwrócony do Mongolii, gdzie trafił do Instytutu Paleontologii i Geologii Mongolskiej Akademii Nauk. W 2017 r. został on oficjalnie nazwany i opisany przez zespół naukowców pod kierunkiem włoskiego paleontologa Andrea Cau.

Budowa i paleobiologia

Czaszka. Autor zdjecia: Ghedoghedo Willoughby [2].

Czaszka halszkaraptora była długa, niska i lekko zbudowana, o długim pysku i dużych oczodołach. U holotypu mierzyła nieco ponad 7 cm. Kość przedszczękowa stanowiła aż 32% długości całego pyska i zawierała jedenaście gęsto upakowanych zębów o długich korzeniach, co jest najwyższą wartością wśród wszystkich znanych dinozaurów. Kości zębowe miały po dwadzieścia do dwudziestu pięciu bocznie spłaszczonych zębów. Wszystkie były pozbawione ząbkowania na przedniej i tylnej krawędzi. Kość przedszczękową przenikała sieć kanałów nerwowo-naczyniowych. Podobne struktury stwierdzono u gadów wodnych, plezjozaurów oraz nielicznych teropodów, jak spinozaurydy czy Neovenator. Szyja była bardzo wydłużona, stanowiąc połowę długości całego ciała od pyska do kości krzyżowej i prawie trzykrotnie przekraczając długość czaszki. Składało się na nią dziesięć niskich i wydłużonych kręgów o wyjątkowo niskich wyrostkach kolczystych, przypominających budową kręgi długoszyjnych żółwi i niektórych ptaków. Grzbietowy odcinek kręgosłupa liczył dwanaście kręgów. Były one pozbawione otworów pneumatycznych i również miały niskie wyrostki kolczyste. Kość krzyżowa obejmowała sześć kręgów. Odcinek ogonowy nie zachował się w całości. Tworzące go kręgi były podobne jak u Mahakala i przedstawicieli Unenlagiinae. Kończyny przednie były proporcjonalnie krótsze niż u większości dromeozaurydów. Kość piszczelowa była znacznie dłuższa od udowej, jednak śródstopie nie wykazywało szczególnych przystosowań do biegu.

Porównanie rozmiarów halszkaraptora i człowieka. Autor: PaleoGeekSquared [3].

Cau i in. (2017) interpretują niezwykłe cechy budowy halszkaraptora jako przystosowanie do wodnego trybu życia. Należy tu wymienić: wzrost liczby zębów, obecność rozwiniętego splotu naczyniowo-nerwowego w kości przedszczękowej (co mogło służyć do wykrywania zmian ciśnienia i tym samym polowania w mętnej wodzie), cofnięcie nozdrzy, wydłużenie szyi, budowę kręgów szyjnych i ogonowych oraz spłaszczenie kości długich kończyn przednich. W związku z tym autorzy ci uważają, że Halszkaraptor prowadził półwodny tryb życia. Na lądzie poruszał się na dwóch nogach, natomiast w wodzie pływał, manewrując przy użyciu przednich kończyn, a długa szyja umożliwiała żerowanie. Środek ciężkości, z powodu wydłużenia szyi i skrócenia ogona był przesunięty do przodu. Cecha ta ułatwiała pływanie, na lądzie zaś wymuszała bardziej wyprostowaną postawę. Jej utrzymywanie było możliwe dzięki specjalnym adaptacjom miednicy i kości udowej.

Brownstein (2019) zakwestionował wnioski Cau i współpracowników. Wg niego halszkaraptor nie wykazuje zbyt wielu adaptacji do półwodnego trybu życia. Wiele z rzekomo specyficznych cech budowy tego zwierzęcia, było w istocie szeroko rozpowszechnionych wśród celurozaurów, a inne są wynikiem błędnej rekonstrukcji i interpretacji skamieniałości. Cau i in. (2017) pisali np. o cofniętych nozdrzach, zaś wg Brownsteina ich położenie nie różni się zasadniczo od wielu innych dromeozaurydów. Podobnie wydłużona szyja i stosunkowo duża liczba zębów również występuje u wielu maniraptorów i nie musi być powiązana z półwodnym trybem życia. Brownstein dopuszcza jednak możliwość, że Halszkaraptor żywił się w znacznym stopniu rybami.

Cau (2020) podtrzymał swoją opinię w kolejnej publikacji. Wykazał on, że większość wniosków Brownsteina opierała się na błędnej interpretacji cech morfologicznych i nieprawidłowej analizie literatury.

Analiza kształtu czaszki oraz jej biomechaniki wskazała iż jest stosunkowo nieprawdopodobne, żeby halszkaraptor był rybożerny. Autorzy publikacji proponują za to, że ten dromeozaur polował na wodne owady w dość mętnych wodach zbiorników wodnych formacji Djadokhta. Trybem życia mógł przypominać chociażby znane z Polski blaszkodziobe tracze nurogęsi (Tse i in., 2024).

Spis gatunków

Halszkaraptor Cau, Beyrand, Voeten, Fernandez, Tafforeau, Stein, Barsbold, Tsogbaatar, Currie i Godefroit, 2017
H. escuilliei Cau, Beyrand, Voeten, Fernandez, Tafforeau, Stein, Barsbold, Tsogbaatar, Currie i Godefroit, 2017

Bibliografia

Brownstein, C.D. (2019) Halszkaraptor escuilliei and the evolution of the paravian bauplan. Scientific Reports 9: 16455. [5]

Cau A. (2020) The body plan of Halszkaraptor escuilliei (Dinosauria, Theropoda) is not a transitional form along the evolution of dromaeosaurid hypercarnivory. PeerJ 8:e8672. [6]

Cau A., Beyrand V., Voeten D., Fernandez V., Tafforeau P., Stein K., Barsbold R., Tsogtbaatar K., Currie P., Godefroit, P. (2017). “Synchrotron scanning reveals amphibious ecomorphology in a new clade of bird-like dinosaurs”. „Nature” 552 (7685), s. 395–399. [[DOI: 10.1038/nature24679]

Tse, Y. T.; Miller, C. V.; Pittman, M. (2024). "Morphological disparity and structural performance of the dromaeosaurid skull informs ecology and evolutionary history". BMC Ecology and Evolution. 24 (1). 39. [7]