Archaeornithoides: Różnice pomiędzy wersjami
m |
m (→Materiał kopalny) |
||
| (Nie pokazano 8 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{DISPLAYTITLE:''Archaeornithoides''}} | {{DISPLAYTITLE:''Archaeornithoides''}} | ||
| − | + | {{Opis | |
| − | { | + | |Autor = [[Kamil Kamiński]] |
| − | | Autor | + | |Korekta = [[Michał Siedlecki]] |
| − | + | |nazwa = ''Archaeornithoides'' (archeornitoid) | |
| − | + | |długość = > 50 cm (osobnik młodociany) | |
| − | + | |wysokość = > 9,6 cm (w biodrach) (osobnik młodociany) | |
| − | | | + | |masa = > 90 g (osobnik młodociany) |
| − | | | + | |dieta = mięsożerny??\wszystkożerny? |
| − | + | |miejsce = [[Mongolia]] - Ajmak Południowogobijski | |
| − | + | <small>(ogniwo Bayn Dzak [[formacja|formacji]] [[Djadokhta]])</small> | |
| − | + | |czas = {{Występowanie|83.6|72.1}} | |
| − | + | {{Wiek|kampan|kampan}}<br> | |
| − | | | + | <small>[[późna kreda]] ([[kampan]])</small> |
| − | + | |systematyka = | |
| − | | | + | [[Dinosauria]] |
| − | | | ||
| − | |||
| − | | ? | ||
| − | |||
| − | |||
| − | | [[Mongolia]] | ||
| − | |||
| − | <small>([[formacja]] [[ | ||
| − | | | ||
| − | |||
| − | | | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
[[Saurischia]] | [[Saurischia]] | ||
| Linia 42: | Linia 26: | ||
?[[Paraves]] | ?[[Paraves]] | ||
| − | ???[[Troodontidae]] | + | ???[[Troodontidae]]/???[[Dromaeosauridae]] |
| − | | | + | |grafika = Archaeornithoides.jpg |
| − | + | |podpis = Rekonstrukcja przyżyciowa archeornitoida (pozycja śpiąca). Autor: FunkMonk [[https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Archaeornithoides.jpg]] | |
| − | + | |PorównanieGrupa = | |
| − | [https:// | + | |PorównanieDługość = |
| − | + | |mapa = | |
| + | <display_points type="terrain" zoom=4> | ||
| + | 44°08'19'' N, 103°43'40'' E~lokalizacja formacji Djadokhta <br> | ||
| + | </display_points> | ||
| + | }} | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
| − | ''Archaeornithoides'' to niewielki teropod z późnej kredy, występujący na terenie dzisiejszej Mongolii. Ze względu na skąpość materiału kopalnego, jego dokładna pozycja systematyczna jest kontrowersyjna. Może być młodym osobnikiem któregoś z [[Troodontidae|troodontydów]] z formacji [[Djadochta]] | + | ''Archaeornithoides'' to niewielki teropod z późnej kredy, występujący na terenie dzisiejszej Mongolii. Ze względu na skąpość materiału kopalnego, jego dokładna pozycja systematyczna jest kontrowersyjna. Może być młodym osobnikiem któregoś z [[Troodontidae|troodontydów]] z formacji [[Djadochta]] lub też odrębnym, ważnym [[rodzaj]]em teropoda. |
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
| − | Nazwa ''Archaeornithoides'' pochodzi od ''Archaeornis'' („pradawny ptak” – synonim ''[[Archaeopteryx]]'') oraz greckiego słowa ''oides'' („przypominający”) w nawiązaniu do podobieństwa do prymitywnych ptaków. Epitet gatunkowy '' | + | Nazwa ''Archaeornithoides'' pochodzi od ''Archaeornis'' („pradawny ptak” – synonim ''[[Archaeopteryx]]'') oraz greckiego słowa ''oides'' („przypominający”) w nawiązaniu do podobieństwa do prymitywnych ptaków. Epitet gatunkowy ''deinosauriscus'' oznacza "mały dinozaur", i stanowi nawiązanie do jego niewielkich rozmiarów. |
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
| − | [[Holotyp]] (ZPAL MgD-II/29) to niekompletna czaszka młodego osobnika, mierząca ok. 50 mm: kości szczękowe, zęby, przednia część k. jarzmowej, prawdopodobnie fragment lemiesza (ang. ''vomer''), k. podniebienna, prawdopodobnie fragment k. zewnętrznoskrzydłowej (ang. ''ectopterygoid''), prawdopodobnie k. | + | [[Holotyp]] (ZPAL MgD-II/29) to niekompletna czaszka młodego osobnika, mierząca ok. 50 mm: kości szczękowe, zęby, przednia część k. jarzmowej, prawdopodobnie fragment lemiesza (ang. ''vomer''), k. podniebienna, prawdopodobnie fragment k. zewnętrznoskrzydłowej (ang. ''ectopterygoid''), prawdopodobnie k. przyklinowa (ang. ''parasphenoid'') oraz kości zębowe. |
==Historia i systematyka== | ==Historia i systematyka== | ||
| − | Szczątki ''Archaeornithoides'' zostały odkryte w 1965 r. przez polsko-mongolską ekspedycję. Po raz pierwszy wspomniał o nim [[Andrzej Elżanowski]] w 1983 r., w swojej pracy poświęconej kredowym ptakom. W 1992 r. ten sam autor, razem z [[Peter Wellnhofer|Wellnhoferem]], opisał i nazwał omawianego teropoda. Dostrzegli oni podobieństwo archeornitoida do [[Spinosauridae|spinozaurydów]], [[Troodontidae|troodontydów]] i ''Lisboasaurus'' (obecnie uważany za krokodylomorfa), a także do ptaków. Zauważyli, że zęby były szeroko rozstawione, spiczaste i pozbawione piłkowania, podobnie jak u ''[[Archaeopteryx]]''. Rok później ci dwaj autorzy opublikowali pełniejszy opis czaszki archeornitoidesa. Zanegowali oni hipotezę [[Gregory Paul|Paula]], by ''Archaeornithoides'' był aublysodontinem w obrębie [[ | + | Szczątki ''Archaeornithoides'' zostały odkryte w 1965 r. przez polsko-mongolską ekspedycję. Po raz pierwszy wspomniał o nim [[Andrzej Elżanowski]] w 1983 r., w swojej pracy poświęconej kredowym ptakom. W 1992 r. ten sam autor, razem z [[Peter Wellnhofer|Wellnhoferem]], opisał i nazwał omawianego teropoda. Dostrzegli oni podobieństwo archeornitoida do [[Spinosauridae|spinozaurydów]], [[Troodontidae|troodontydów]] i ''Lisboasaurus'' (obecnie uważany za krokodylomorfa), a także do ptaków. Zauważyli, że zęby były szeroko rozstawione, spiczaste i pozbawione piłkowania, podobnie jak u ''[[Archaeopteryx]]''. Rok później ci dwaj autorzy opublikowali pełniejszy opis czaszki archeornitoidesa. Zanegowali oni hipotezę [[Gregory Paul|Paula]], by ''Archaeornithoides'' był aublysodontinem w obrębie [[Tyrannosauroidea]]. Ponownie wskazali za to cechy zbliżające go do ptaków i uznali za przedstawiciela kladu obejmującego Troodontidae, ''[[Baryonyx]]'' i ''[[Spinosaurus]]''. Zwierzęta te miał łączyć między innymi brak płytek międzyzębowych i budowa samych zębów. Żadne późniejsze badania nie wskazują jednak na bliski związek troodontydów i spinozaurydów. Elżanowski i Wellnhofer odrzucili również możliwość, by ''Archaeornithoides'' mógł być troodontydem, wskazując m.in. na brak piłkowania zębów. Dzisiaj jednak znane są troodontydy o zębach również pozbawionych piłkowania (np. ''[[Byronosaurus]]''), poza tym może to być cecha młodych osobników. |
[[Plik:Archaeornithoides_skull.png|300px|thumb|right|Rekonstrukcja czaszki z zaznaczeniem znalezionej części. Autor: IJReid [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Archaeornithoides_skull.png].]] | [[Plik:Archaeornithoides_skull.png|300px|thumb|right|Rekonstrukcja czaszki z zaznaczeniem znalezionej części. Autor: IJReid [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Archaeornithoides_skull.png].]] | ||
| − | Później naukowcy wskazywali, że ''Archaeornithoides'' może być młodym okazem któregoś z troodontydów opisanych z formacji Djadochta: ''[[Byronosaurus]]'' lub ''[[Saurornithoides]]'', co było rozważane już przez Elżanowskiego i Wellnhofera (Averianov i Sues, 2007). Jednak w 2009 r. Bever i Norell | + | Później naukowcy wskazywali, że ''Archaeornithoides'' może być młodym okazem któregoś z troodontydów opisanych z formacji Djadochta: ''[[Byronosaurus]]'' lub ''[[Saurornithoides]]'', co było rozważane już przez Elżanowskiego i Wellnhofera (Averianov i Sues, 2007). Jednak w 2009 r. Bever i Norell poddali w wątpliwość taką interpretację. Wielkość i rozmieszczenie zębów w żuchwie miały przemawiać przeciwko przynależności do Troodontidae, zaś przyporządkowanie ''Archaeornithoides'' jako młodego byronozaura lub zaurornitoida uznano za bezpodstawne. |
| + | Bever i Norell wykazali też brak mocnych dowodów na przypisanie archeornitoida do [[Avialae]]. Jedyna analiza filogenetyczna, w której uwzględniono ten rodzaj, umieściła go w [[politomia|politomii]] ze [[Scipionyx|scypionyksem]], [[Compsognathidae|kompsognatidami]] i Maniraptoriformes, ale wystarczy niewielka modyfikacja analizy, aby archeornitoid był troodontidem blisko spokrewnionym z [[Mei|mei]] oraz [[Xiaotingia|siaotingią]]. [[Michael Mortimer|Mortimer]] (online) oznaczył go jako przedstawiciela Neocoelurosauria o bliżej nieokreślonej pozycji systematycznej, zaś Molina-Pérez i Larramendi (Molina-Pérez i Larramendi, 2019) w swej książce klasyfikują go jako nieokreślonego eudromeozaura. | ||
| + | |||
| + | ==Paleobiologia== | ||
| + | Archeornitoid prawdopodobnie był wszystkożernym (być może pod tym względem skłaniał się ku roślinożerności) dwunożnych dinozaurem, który potrafił szybko biegać. Na zachowanych elementach czaszki zaobserwowano ślady ugryzień i uszkodzonych kości położonych najdalej do tyłu. Elżanowski i Wellnhofer (1992) sądzili, że sprawcą tych śladów był ''Deltatheridium'' (ssak wielkości łasicy prawdopodobnie będący bliskim krewnym torbaczy), który odgryzł szczęki od mózgoczaszki. Clark, Norell i Makovicky (2002) sądzą natomiast iż szczęki archeornitoida mogły przejść przez układ pokarmowy tego ssaka przed fosylizacją. Historycznie byłby to pierwszy przypadek żerowania mezozoicznych ssaków na | ||
| + | nieptasich dinozaurach. | ||
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
| Linia 69: | Linia 62: | ||
| {{Kpt|[[Andrzej Elżanowski|Elżanowski]]}} i {{Kpt|[[Peter Wellnhofer|Wellnhofer]]}}, [[1992]] | | {{Kpt|[[Andrzej Elżanowski|Elżanowski]]}} i {{Kpt|[[Peter Wellnhofer|Wellnhofer]]}}, [[1992]] | ||
|- | |- | ||
| − | | {{V|''A. | + | | {{V|''A. deinosauriscus''}} |
| − | | {{Kpt| | + | | {{Kpt|Elżanowski}} i {{Kpt|Wellnhofer}}, 1992 |
|} | |} | ||
| Linia 78: | Linia 71: | ||
Bever, G.S., Norell, M.A. (2009). "The perinate skull of Byronosaurus (Troodontidae) with observations on the cranial ontogeny of paravian theropods". American Museum Novitates. 3657: 1–52. [[doi:10.1206/650.1]]. | Bever, G.S., Norell, M.A. (2009). "The perinate skull of Byronosaurus (Troodontidae) with observations on the cranial ontogeny of paravian theropods". American Museum Novitates. 3657: 1–52. [[doi:10.1206/650.1]]. | ||
| + | |||
| + | Clark, J.M., Norell, M.A., Makovicky, P.J. (2002) "Cladistic approaches to the relationships of birds to other theropods" pp.31-61 [W]: Chiappe i Witmer (red.). “Mesozoic Birds: Above the Heads of Dinosaurs” | ||
Elżanowski, A. (1983) "Birds in Cretaceous Ecosystems", Acta Palaeontologia Polonica, 28 (1-2): 75-92. | Elżanowski, A. (1983) "Birds in Cretaceous Ecosystems", Acta Palaeontologia Polonica, 28 (1-2): 75-92. | ||
| Linia 85: | Linia 80: | ||
Elżanowski, A., Wellnhofer, P. (1993). "Skull of Archaeornithoides from the Upper Cretaceous of Mongolia". American Journal of Science. 293: 235–252. [[doi:10.2475/ajs.293.A.23]]. | Elżanowski, A., Wellnhofer, P. (1993). "Skull of Archaeornithoides from the Upper Cretaceous of Mongolia". American Journal of Science. 293: 235–252. [[doi:10.2475/ajs.293.A.23]]. | ||
| − | Mortimer, M. ( | + | Hartman, Mortimer, Wahl, Lomax, Lippincott and Lovelace, 2019. A new paravian dinosaur from the Late Jurassic of North America supports a late acquisition of avian flight. PeerJ. 7:e7247. [http://dx.doi.org/10.7717/peerj.7247] |
| + | |||
| + | Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press. | ||
| + | |||
| + | Mortimer, M. (2023 online) [http://theropoddatabase.com/Coelurosauria.htm#Archaeornithoidesdeinosauriscus]</small> | ||
[[Kategoria:Dinosauria]] | [[Kategoria:Dinosauria]] | ||
Aktualna wersja na dzień 11:12, 30 paź 2024
| Autor: | Kamil Kamiński |
| Korekta: | Michał Siedlecki |
| Archaeornithoides (archeornitoid) | |
|---|---|
| Długość | > 50 cm (osobnik młodociany) |
| Wysokość | > 9,6 cm (w biodrach) (osobnik młodociany) |
| Masa | > 90 g (osobnik młodociany) |
| Dieta | mięsożerny??\wszystkożerny? |
| Miejsce | Mongolia - Ajmak Południowogobijski |
| Czas |
83,6 - 72,1 Ma |
| Systematyka | Dinosauria
???Troodontidae/???Dromaeosauridae |
 Rekonstrukcja przyżyciowa archeornitoida (pozycja śpiąca). Autor: FunkMonk [[2]] | |
| Mapa znalezisk | |
Wczytywanie mapy…
| |
Wstęp
Archaeornithoides to niewielki teropod z późnej kredy, występujący na terenie dzisiejszej Mongolii. Ze względu na skąpość materiału kopalnego, jego dokładna pozycja systematyczna jest kontrowersyjna. Może być młodym osobnikiem któregoś z troodontydów z formacji Djadochta lub też odrębnym, ważnym rodzajem teropoda.
Etymologia
Nazwa Archaeornithoides pochodzi od Archaeornis („pradawny ptak” – synonim Archaeopteryx) oraz greckiego słowa oides („przypominający”) w nawiązaniu do podobieństwa do prymitywnych ptaków. Epitet gatunkowy deinosauriscus oznacza "mały dinozaur", i stanowi nawiązanie do jego niewielkich rozmiarów.
Materiał kopalny
Holotyp (ZPAL MgD-II/29) to niekompletna czaszka młodego osobnika, mierząca ok. 50 mm: kości szczękowe, zęby, przednia część k. jarzmowej, prawdopodobnie fragment lemiesza (ang. vomer), k. podniebienna, prawdopodobnie fragment k. zewnętrznoskrzydłowej (ang. ectopterygoid), prawdopodobnie k. przyklinowa (ang. parasphenoid) oraz kości zębowe.
Historia i systematyka
Szczątki Archaeornithoides zostały odkryte w 1965 r. przez polsko-mongolską ekspedycję. Po raz pierwszy wspomniał o nim Andrzej Elżanowski w 1983 r., w swojej pracy poświęconej kredowym ptakom. W 1992 r. ten sam autor, razem z Wellnhoferem, opisał i nazwał omawianego teropoda. Dostrzegli oni podobieństwo archeornitoida do spinozaurydów, troodontydów i Lisboasaurus (obecnie uważany za krokodylomorfa), a także do ptaków. Zauważyli, że zęby były szeroko rozstawione, spiczaste i pozbawione piłkowania, podobnie jak u Archaeopteryx. Rok później ci dwaj autorzy opublikowali pełniejszy opis czaszki archeornitoidesa. Zanegowali oni hipotezę Paula, by Archaeornithoides był aublysodontinem w obrębie Tyrannosauroidea. Ponownie wskazali za to cechy zbliżające go do ptaków i uznali za przedstawiciela kladu obejmującego Troodontidae, Baryonyx i Spinosaurus. Zwierzęta te miał łączyć między innymi brak płytek międzyzębowych i budowa samych zębów. Żadne późniejsze badania nie wskazują jednak na bliski związek troodontydów i spinozaurydów. Elżanowski i Wellnhofer odrzucili również możliwość, by Archaeornithoides mógł być troodontydem, wskazując m.in. na brak piłkowania zębów. Dzisiaj jednak znane są troodontydy o zębach również pozbawionych piłkowania (np. Byronosaurus), poza tym może to być cecha młodych osobników.
Później naukowcy wskazywali, że Archaeornithoides może być młodym okazem któregoś z troodontydów opisanych z formacji Djadochta: Byronosaurus lub Saurornithoides, co było rozważane już przez Elżanowskiego i Wellnhofera (Averianov i Sues, 2007). Jednak w 2009 r. Bever i Norell poddali w wątpliwość taką interpretację. Wielkość i rozmieszczenie zębów w żuchwie miały przemawiać przeciwko przynależności do Troodontidae, zaś przyporządkowanie Archaeornithoides jako młodego byronozaura lub zaurornitoida uznano za bezpodstawne. Bever i Norell wykazali też brak mocnych dowodów na przypisanie archeornitoida do Avialae. Jedyna analiza filogenetyczna, w której uwzględniono ten rodzaj, umieściła go w politomii ze scypionyksem, kompsognatidami i Maniraptoriformes, ale wystarczy niewielka modyfikacja analizy, aby archeornitoid był troodontidem blisko spokrewnionym z mei oraz siaotingią. Mortimer (online) oznaczył go jako przedstawiciela Neocoelurosauria o bliżej nieokreślonej pozycji systematycznej, zaś Molina-Pérez i Larramendi (Molina-Pérez i Larramendi, 2019) w swej książce klasyfikują go jako nieokreślonego eudromeozaura.
Paleobiologia
Archeornitoid prawdopodobnie był wszystkożernym (być może pod tym względem skłaniał się ku roślinożerności) dwunożnych dinozaurem, który potrafił szybko biegać. Na zachowanych elementach czaszki zaobserwowano ślady ugryzień i uszkodzonych kości położonych najdalej do tyłu. Elżanowski i Wellnhofer (1992) sądzili, że sprawcą tych śladów był Deltatheridium (ssak wielkości łasicy prawdopodobnie będący bliskim krewnym torbaczy), który odgryzł szczęki od mózgoczaszki. Clark, Norell i Makovicky (2002) sądzą natomiast iż szczęki archeornitoida mogły przejść przez układ pokarmowy tego ssaka przed fosylizacją. Historycznie byłby to pierwszy przypadek żerowania mezozoicznych ssaków na nieptasich dinozaurach.
Spis gatunków
| Archaeornithoides | Elżanowski i Wellnhofer, 1992 |
| A. deinosauriscus | Elżanowski i Wellnhofer, 1992 |
Bibliografia
Averianov, A.O., Sues, H.-D. (2007). "A new troodontid (Dinosauria: Theropoda) from the Cenomanian of Uzbekistan, with a review of troodontid records from the territories of the former Soviet Union". Journal of Vertebrate Paleontology. 27 (1): 87–98. [[doi:10.1671/0272-4634(2007)27[87:ANTDTF]2.0.CO;2]].
Bever, G.S., Norell, M.A. (2009). "The perinate skull of Byronosaurus (Troodontidae) with observations on the cranial ontogeny of paravian theropods". American Museum Novitates. 3657: 1–52. doi:10.1206/650.1.
Clark, J.M., Norell, M.A., Makovicky, P.J. (2002) "Cladistic approaches to the relationships of birds to other theropods" pp.31-61 [W]: Chiappe i Witmer (red.). “Mesozoic Birds: Above the Heads of Dinosaurs”
Elżanowski, A. (1983) "Birds in Cretaceous Ecosystems", Acta Palaeontologia Polonica, 28 (1-2): 75-92.
Elżanowski, A., Wellnhofer, P. (1992). "A new link between theropods and birds from the Cretaceous of Mongolia". Nature. 359 (6398): 821–823. doi:10.1038/359821a0.
Elżanowski, A., Wellnhofer, P. (1993). "Skull of Archaeornithoides from the Upper Cretaceous of Mongolia". American Journal of Science. 293: 235–252. doi:10.2475/ajs.293.A.23.
Hartman, Mortimer, Wahl, Lomax, Lippincott and Lovelace, 2019. A new paravian dinosaur from the Late Jurassic of North America supports a late acquisition of avian flight. PeerJ. 7:e7247. [3]
Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press.
Mortimer, M. (2023 online) [4]
![[2]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Archaeornithoides.jpg){kind=link}
![[1]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Archaeornithoides_skull.png){kind=link}