Archaeornithoides

Autor:	Kamil Kamiński
Korekta:	Michał Siedlecki

---

Archaeornithoides (archeornitoid)
Długość	> 50 cm (osobnik młodociany)
Wysokość	> 9,6 cm (w biodrach) (osobnik młodociany)
Masa	> 90 g (osobnik młodociany)
Dieta	mięsożerny??\wszystkożerny?
Miejsce	Mongolia - Ajmak Południowogobijski (ogniwo Bayn Dzak formacji Djadokhta)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 83,6 - 72,1 Ma późna kreda (kampan)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Tetanurae Coelurosauria ?Paraves ???Troodontidae/???Dromaeosauridae
Rekonstrukcja przyżyciowa archeornitoida (pozycja śpiąca). Autor: FunkMonk [[2]]
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":4,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Elokalizacja formacji Djadokhta \u003Cbr\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"lokalizacja formacji Djadokhta \n","link":"","lat":44.13861111111111057425659964792430400848388671875,"lon":103.7277777777777743040132918395102024078369140625,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Archaeornithoides to niewielki teropod z późnej kredy, występujący na terenie dzisiejszej Mongolii. Ze względu na skąpość materiału kopalnego, jego dokładna pozycja systematyczna jest kontrowersyjna. Może być młodym osobnikiem któregoś z troodontydów z formacji Djadochta lub też odrębnym, ważnym rodzajem teropoda.

Etymologia

Nazwa Archaeornithoides pochodzi od Archaeornis („pradawny ptak” – synonim Archaeopteryx) oraz greckiego słowa oides („przypominający”) w nawiązaniu do podobieństwa do prymitywnych ptaków. Epitet gatunkowy deinosauriscus oznacza "mały dinozaur", i stanowi nawiązanie do jego niewielkich rozmiarów.

Materiał kopalny

Holotyp (ZPAL MgD-II/29) to niekompletna czaszka młodego osobnika, mierząca ok. 50 mm: kości szczękowe, zęby, przednia część k. jarzmowej, prawdopodobnie fragment lemiesza (ang. vomer), k. podniebienna, prawdopodobnie fragment k. zewnętrznoskrzydłowej (ang. ectopterygoid), prawdopodobnie k. przyklinowa (ang. parasphenoid) oraz kości zębowe.

Historia i systematyka

Szczątki Archaeornithoides zostały odkryte w 1965 r. przez polsko-mongolską ekspedycję. Po raz pierwszy wspomniał o nim Andrzej Elżanowski w 1983 r., w swojej pracy poświęconej kredowym ptakom. W 1992 r. ten sam autor, razem z Wellnhoferem, opisał i nazwał omawianego teropoda. Dostrzegli oni podobieństwo archeornitoida do spinozaurydów, troodontydów i Lisboasaurus (obecnie uważany za krokodylomorfa), a także do ptaków. Zauważyli, że zęby były szeroko rozstawione, spiczaste i pozbawione piłkowania, podobnie jak u Archaeopteryx. Rok później ci dwaj autorzy opublikowali pełniejszy opis czaszki archeornitoidesa. Zanegowali oni hipotezę Paula, by Archaeornithoides był aublysodontinem w obrębie Tyrannosauroidea. Ponownie wskazali za to cechy zbliżające go do ptaków i uznali za przedstawiciela kladu obejmującego Troodontidae, Baryonyx i Spinosaurus. Zwierzęta te miał łączyć między innymi brak płytek międzyzębowych i budowa samych zębów. Żadne późniejsze badania nie wskazują jednak na bliski związek troodontydów i spinozaurydów. Elżanowski i Wellnhofer odrzucili również możliwość, by Archaeornithoides mógł być troodontydem, wskazując m.in. na brak piłkowania zębów. Dzisiaj jednak znane są troodontydy o zębach również pozbawionych piłkowania (np. Byronosaurus), poza tym może to być cecha młodych osobników.

Rekonstrukcja czaszki z zaznaczeniem znalezionej części. Autor: IJReid [1].

Później naukowcy wskazywali, że Archaeornithoides może być młodym okazem któregoś z troodontydów opisanych z formacji Djadochta: Byronosaurus lub Saurornithoides, co było rozważane już przez Elżanowskiego i Wellnhofera (Averianov i Sues, 2007). Jednak w 2009 r. Bever i Norell poddali w wątpliwość taką interpretację. Wielkość i rozmieszczenie zębów w żuchwie miały przemawiać przeciwko przynależności do Troodontidae, zaś przyporządkowanie Archaeornithoides jako młodego byronozaura lub zaurornitoida uznano za bezpodstawne. Bever i Norell wykazali też brak mocnych dowodów na przypisanie archeornitoida do Avialae. Jedyna analiza filogenetyczna, w której uwzględniono ten rodzaj, umieściła go w politomii ze scypionyksem, kompsognatidami i Maniraptoriformes, ale wystarczy niewielka modyfikacja analizy, aby archeornitoid był troodontidem blisko spokrewnionym z mei oraz siaotingią. Mortimer (online) oznaczył go jako przedstawiciela Neocoelurosauria o bliżej nieokreślonej pozycji systematycznej, zaś Molina-Pérez i Larramendi (Molina-Pérez i Larramendi, 2019) w swej książce klasyfikują go jako nieokreślonego eudromeozaura.

Paleobiologia

Archeornitoid prawdopodobnie był wszystkożernym (być może pod tym względem skłaniał się ku roślinożerności) dwunożnych dinozaurem, który potrafił szybko biegać. Na zachowanych elementach czaszki zaobserwowano ślady ugryzień i uszkodzonych kości położonych najdalej do tyłu. Elżanowski i Wellnhofer (1992) sądzili, że sprawcą tych śladów był Deltatheridium (ssak wielkości łasicy prawdopodobnie będący bliskim krewnym torbaczy), który odgryzł szczęki od mózgoczaszki. Clark, Norell i Makovicky (2002) sądzą natomiast iż szczęki archeornitoida mogły przejść przez układ pokarmowy tego ssaka przed fosylizacją. Historycznie byłby to pierwszy przypadek żerowania mezozoicznych ssaków na nieptasich dinozaurach.

Spis gatunków

Archaeornithoides	Elżanowski i Wellnhofer, 1992
A. deinosauriscus	Elżanowski i Wellnhofer, 1992

Bibliografia

Averianov, A.O., Sues, H.-D. (2007). "A new troodontid (Dinosauria: Theropoda) from the Cenomanian of Uzbekistan, with a review of troodontid records from the territories of the former Soviet Union". Journal of Vertebrate Paleontology. 27 (1): 87–98. [[doi:10.1671/0272-4634(2007)27[87:ANTDTF]2.0.CO;2]].

Bever, G.S., Norell, M.A. (2009). "The perinate skull of Byronosaurus (Troodontidae) with observations on the cranial ontogeny of paravian theropods". American Museum Novitates. 3657: 1–52. doi:10.1206/650.1.

Clark, J.M., Norell, M.A., Makovicky, P.J. (2002) "Cladistic approaches to the relationships of birds to other theropods" pp.31-61 [W]: Chiappe i Witmer (red.). “Mesozoic Birds: Above the Heads of Dinosaurs”

Elżanowski, A. (1983) "Birds in Cretaceous Ecosystems", Acta Palaeontologia Polonica, 28 (1-2): 75-92.

Elżanowski, A., Wellnhofer, P. (1992). "A new link between theropods and birds from the Cretaceous of Mongolia". Nature. 359 (6398): 821–823. doi:10.1038/359821a0.

Elżanowski, A., Wellnhofer, P. (1993). "Skull of Archaeornithoides from the Upper Cretaceous of Mongolia". American Journal of Science. 293: 235–252. doi:10.2475/ajs.293.A.23.

Hartman, Mortimer, Wahl, Lomax, Lippincott and Lovelace, 2019. A new paravian dinosaur from the Late Jurassic of North America supports a late acquisition of avian flight. PeerJ. 7:e7247. [3]

Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press.

Mortimer, M. (2023 online) [4]