Rhabdodon

Hasło w trakcie aktualizacji

Autor:	Korekta:
Marcin Szermański Maciej Ziegler	Tomasz Sokołowski Kamil Kamiński

---

Rhabdodon (rabdodont)
Długość:	4-6 m
Masa:	0,25-1,7 t
Miejsce występowania:	Francja - Aude, Couches de Rognac, Bouches-du-Rhone, Var i Ariege (formacja Marnes Rouges Inferieures, formacja Gres de Saint-Chinian, nienazwana jednostka, formacja Gres a Reptiles i formacja Gres de Labarre) Hiszpania - Lleida, Lerida i Armuña (formacja Aren, formacja dolny Tremp i dolne warstwy "Garumnian" oraz formacja Vegas de Matute) ?Rumunia - miasto Hunedoara (formacja Sanpetru) ?Austria - Niederösterreich (formacja Grünbach - grupa Gosau)
Czas występowania	późna kreda (wczesny mastrycht)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Genasauria Neornithischia Cerapoda Ornithopoda Iguanodontia Rhabdodontidae
Rekonstrukcja R. proscus. Autor: Tom Parker. [4].
Mapa znalezisk R. priscus, R. septimanicus i R. sp.:
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":4,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Eformacja \u003Ca href=\"/index.php?title=Sanpetru\u0026amp;action=edit\u0026amp;redlink=1\" class=\"new\" title=\"Sanpetru (strona nie istnieje)\"\u003ESanpetru\u003C/a\u003E, miasto Hunedoara, \u003Ca href=\"/wiki/Rumunia\" class=\"mw-redirect\" title=\"Rumunia\"\u003ERumunia\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Csmall\u003E\u003Ci\u003ER. priscus\u003C/i\u003E\u003C/small\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"formacja Sanpetru, miasto Hunedoara, Rumunia\n","link":"","lat":45.749200000000001864464138634502887725830078125,"lon":22.8883000000000009777068044058978557586669921875,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003ECouches de Rognac, \u003Ca href=\"/wiki/Francja\" class=\"mw-redirect\" title=\"Francja\"\u003EFrancja\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Csmall\u003E\u003Ci\u003ER. priscus\u003C/i\u003E\u003C/small\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Couches de Rognac, Francja\n","link":"","lat":43.48859999999999814690454513765871524810791015625,"lon":5.23310000000000030695446184836328029632568359375,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Eformacja \u003Ca href=\"/index.php?title=Gres_a_Reptiles\u0026amp;action=edit\u0026amp;redlink=1\" class=\"new\" title=\"Gres a Reptiles (strona nie istnieje)\"\u003EGres a Reptiles\u003C/a\u003E, Bouches-du-Rhone, \u003Ca href=\"/wiki/Francja\" class=\"mw-redirect\" title=\"Francja\"\u003EFrancja\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Csmall\u003E\u003Ci\u003ER. priscus\u003C/i\u003E\u003C/small\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"formacja Gres a Reptiles, Bouches-du-Rhone, Francja\n","link":"","lat":43.5,"lon":5.08330000000000037374547900981269776821136474609375,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Eformacja \u003Ca href=\"/index.php?title=Gres_a_Reptiles\u0026amp;action=edit\u0026amp;redlink=1\" class=\"new\" title=\"Gres a Reptiles (strona nie istnieje)\"\u003EGres a Reptiles\u003C/a\u003E, Var, \u003Ca href=\"/wiki/Francja\" class=\"mw-redirect\" title=\"Francja\"\u003EFrancja\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Csmall\u003E\u003Ci\u003ER. priscus\u003C/i\u003E\u003C/small\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"formacja Gres a Reptiles, Var, Francja\n","link":"","lat":43.5,"lon":6.33330000000000037374547900981269776821136474609375,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Eformacja \u003Ca href=\"/index.php?title=Gres_de_Labarre\u0026amp;action=edit\u0026amp;redlink=1\" class=\"new\" title=\"Gres de Labarre (strona nie istnieje)\"\u003EGres de Labarre\u003C/a\u003E, Ariege, \u003Ca href=\"/wiki/Francja\" class=\"mw-redirect\" title=\"Francja\"\u003EFrancja\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Csmall\u003E\u003Ci\u003ER. priscus\u003C/i\u003E\u003C/small\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"formacja Gres de Labarre, Ariege, Francja\n","link":"","lat":43,"lon":1.5,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003ECruzy, H\u00e9rault, \u003Ca href=\"/wiki/Francja\" class=\"mw-redirect\" title=\"Francja\"\u003EFrancja\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Csmall\u003E\u003Ci\u003ER.\u003C/i\u003E sp\u003C/small\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Cruzy, H\u00e9rault, Francja\n","link":"","lat":43.2991999999999990222931955941021442413330078125,"lon":3.380999999999999783284465593169443309307098388671875,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Eformacja \u003Ca href=\"/index.php?title=Aren\u0026amp;action=edit\u0026amp;redlink=1\" class=\"new\" title=\"Aren (strona nie istnieje)\"\u003EAren\u003C/a\u003E, Lleida, \u003Ca href=\"/wiki/Hiszpania\" class=\"mw-redirect\" title=\"Hiszpania\"\u003EHiszpania\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Csmall\u003E\u003Ci\u003ER. priscus\u003C/i\u003E\u003C/small\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"formacja Aren, Lleida, Hiszpania\n","link":"","lat":41.61659999999999826059138285927474498748779296875,"lon":0.6332999999999999740651901447563432157039642333984375,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Eformacja \u003Ca href=\"/index.php?title=Marnes_Rouges_Inferieures\u0026amp;action=edit\u0026amp;redlink=1\" class=\"new\" title=\"Marnes Rouges Inferieures (strona nie istnieje)\"\u003EMarnes Rouges Inferieures\u003C/a\u003E i \u003Ca href=\"/index.php?title=Gres_de_Saint-Chinian\u0026amp;action=edit\u0026amp;redlink=1\" class=\"new\" title=\"Gres de Saint-Chinian (strona nie istnieje)\"\u003EGres de Saint-Chinian\u003C/a\u003E, Aude, \u003Ca href=\"/wiki/Francja\" class=\"mw-redirect\" title=\"Francja\"\u003EFrancja\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Csmall\u003E\u003Ci\u003ER. priscus\u003C/i\u003E\u003C/small\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"formacja Marnes Rouges Inferieures i Gres de Saint-Chinian, Aude, Francja\n","link":"","lat":42.89999999999999857891452847979962825775146484375,"lon":2.20000000000000017763568394002504646778106689453125,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Eformacja \u003Ca href=\"/index.php?title=Gr%C3%BCnbach\u0026amp;action=edit\u0026amp;redlink=1\" class=\"new\" title=\"Gr\u00fcnbach (strona nie istnieje)\"\u003EGr\u00fcnbach\u003C/a\u003E, Nieder\u00f6sterreich, \u003Ca href=\"/wiki/Austria\" class=\"mw-redirect\" title=\"Austria\"\u003EAustria\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Csmall\u003E\u003Ci\u003ER. priscus\u003C/i\u003E\u003C/small\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"formacja Gr\u00fcnbach, Nieder\u00f6sterreich, Austria\n","link":"","lat":47.7999999999999971578290569595992565155029296875,"lon":16.199999999999999289457264239899814128875732421875,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EArmu\u00f1a, z\u0119by rabdodonta\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"Armu\u00f1a, z\u0119by rabdodonta\n","link":"","lat":41.10000000000000142108547152020037174224853515625,"lon":-4.29999999999999982236431605997495353221893310546875,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Rhabdodon był rodzajem prymitywnego iguanodonta żyjącego na końcu ery dinozaurów na terenie Europy. Był niewielki i dość krępy. Przypisywane mu nieartykułowane szczątki są dość często spotykane w wielu krajach Starego Kontynentu, choć pewny materiał pochodzi jedynie z południa Francji. Nazwa Rhabdodon oznacza "żłobkowany ząb".

Materiał kopalny

Lektotyp (MPLM 30) to lewa kość zębowa bez przedniej części.

Materiał przypisany to następujące okazy: MPLM 31 (przednia część prawej kości zębowej), MPLM 32 (fragment kości zębowej), MPLM 34 (tylny kręg grzbietowy, MPLM 36 (dwa zrośnięte kręgi krzyżowe, MPLM 51 (lewa k. promieniowa), MPLM 59 (bliższy koniec prawej k. udowej), MPLM 60 (dalszy koniec prawej k. piszczelowej, MPLM 61 (dalszy koniec prawej k. udowej) oraz dwa tylne kręgi ogonowe bez nr katalogowego (Czepiński i Madzia, 2025).

Do Rhabdodon priscus przypisywano też inne szczątki, jednak nie ma pewności co poprawności takiej identyfikacji (Czepiński i Madzia, 2025).

Pozycja systematyczna

Długo nie było pewne, czy Rhabdodon należy do iguanodontów, czy do (prawdopodobnie polifiletycznych) hypsilofodontydów. Obecnie uważany jest za bardzo prymitywnego przedstawiciela Iguanodontia. Należy do znanej głównie lub wyłącznie z późnej kredy Europy rodziny Rhabdodontidae, w skład której wchodzą także Mochlodon i Zalmoxes. Wg analizy Ősiego i in. (2012) R. priscus jest najbardziej bazalnym przedstawicielem Rhabdodontidae.

Historia badań

W toku badań opisano trzy gatunki gatunki rabdodonta: R. priscus, R. septimanicus i R. robustus. R. robustus został przeniesiony do nowego rodzaju Zalmoxes (Weishampel i in., 2003), w którym został rozbity na dwa gatunki. Z kolei bardzo fragmentaryczny R. septimanicus doczekał się własnego rodzaju w 2025 r. (Czepiński i Madzia, 2025).

Szkielet R. priscus. Autor zdjęcia: Ghedoghedo [1].

Składają się na niego takie gatunki, jak Ornithomerus gracilis i Oligosaurus adelus, które są jego młodszymi synonimami. Mochlodon suessi to kolejny możliwy jego młodszy synonim (Norman, 2004), co zasugerował już Nopcsa (1902). Wg niego różnice anatomiczne miały tłumaczyć dymorfizm płciowy. Z kolei wg Sachs i Hornung (2006) mochlodont to nomen dubium, a więc nie może być jego synonimem ze względu na brak cech diagnostycznych.

Rekonstrukcja. Autor: Arthur Weasley [2].

Zrekonstruowany szkielet. Autor zdjęcia: Ghedoghedo [3].

Rhabdodon sp.

W 2006 r. Marie Pincemaille-Quillevere i współpracownicy opisali dwie mózgoczaszki (M4 i MN25) z późnego kampanu lub wczesnego mastrychtu Francji (Hérault, niedaleko wsi Cruzy). Elementy czaszkowe rabdodonta są słabo poznane, nie jest więc pewne, czy te mózgoczaszki rzeczywiście do niego należą. Stąd też nienadany mu epitet gatunkowy, a ograniczenie się do zapisu Rhabdodon sp. W badaniach nad nimi zostały porównane z Tenontosaurus, którego czaszka zachowała się w większym stopniu. Kolejne doniesienie pochodzi z Hiszpanii (Armuña, formacja Vegas de Matute). Niezwykle skąpy materiał kopalny to zaledwie dwa zęby z kości szczękowej (Pérez-García i in., 2015).

Spis gatunków

Rhabdodon	Matheron, 1869
R. priscus	Matheron, 1869
R. robustus	(Nopcsa, 1902) Nopcsa, 1915	= Zalmoxes robustus
R. suessi	(Bunzel, 1871) Steel, 1969	= Mochlodon suessi
R. septimanicus	Buffetaut i Le Loeuff, 1991	= Obelignathus septimanicus

Bibliografia

Źródła naukowe:

Benson, R. B. J., Campione, N. E., Carrano, M. T., Mannion, P. D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D. C. (2014). "Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage" PLoS Biology, 12(5), e1001853. doi:10.1371/journal.pbio.1001853.

Buffetaut, E. & Le Loeuff, J. (1991) A new species of Rhabdodon (Dinosauria, Ornithischia) from the Upper Cretaceous of Herault (southern France). Paleontology, C.R. Acad. Sci. Paris, t. 312, Serie II, p. 943-948.

Chanthasit, P. (2010). “The ornithopod dinosaur Rhabdodon from the Late Cretaceous of France : anatomy, systematics and paleobiology.” Paleontology. Université Claude Bernard - Lyon I.

Czepiński, Ł. & Madzia, D. (2025). "Exploring the diversity and disparity of rhabdodontomorph ornithopods from the Late Cretaceous European archipelago". Scientific Reports. 15 (1): 15209. doi:10.1038/s41598-025-98083-z.

Godefroit, P., Codrea, V. & Weishampel, D.B. (2009) Osteology of Zalmoxes shqiperorum (Dinosauria, Ornithopoda), based on new specimens from the Upper Cretaceous of Nalat-Vad (Romania). Geodiversitas 31 (3) : 525-553.

Norman, D.B. (2004) Basal Iguanodontia. [w]: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): "The Dinosauria". Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press.

Ősi, A., Prondvai, E., Butler, R. & Weishampel, D.B. (2012) Phylogeny, Histology and Inferred Body Size Evolution in a New Rhabdodontid Dinosaur from the Late Cretaceous of Hungary. PLoS ONE 7(9): e44318. doi:10.1371/journal.pone.0044318

Pérez-García, A., Ortega, F., Bolet, A., Escaso, F., Houssaye, A., Martínez-Salanova, J., de Miguel Chaves, C., Mocho, P., Narváez, I., Segura, M., Torices, A., Vidal, D., Sanz, J.L. (2015). “A review of the upper Campanian vertebrate site of Armuña (Segovia Province, Spain).” Cretaceous Research. doi:10.1016/j.cretres.2015.08.008

Pincemaille-Quillevere, M., Buffetaut, E. Quillevere, F. (2006) Description ostéologique de l’arrière-crâne de Rhabdodon (Dinosauria, Euornithopoda) et implications phylogénétiques [ang. abstrakt].

Sachs, S. & Hornung, J. (2006) "Juvenile ornithopod (Dinosauria: Rhabdodontidae) remains from the Upper Cretaceous (Lower Campanian, Gosau Group) of Muthmannsdorf (Lower Austria)". Geobios 39 (3): 415–425. doi:10.1016/j.geobios.2005.01.003

Weishampel, D.B., Jianu C.-M. , Csiki Z. , & Norman D.B. (2003) "Osteology and phylogeny of Zalmoxes (n.g.), an unusual Euornithopod dinosaur from the latest Cretaceous of Romania". Journal of Systematic Palaeontology 1(2): 65–123.

Inne:

Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford

Sachs, S. & Hornung, J.J. (online): http://dml.cmnh.org/2006Jun/msg00431.html