Iguanodon: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Dinozaury.com
Skocz do: nawigacja, szukaj
Linia 1: Linia 1:
 
  hasło w trakcie rozbudowy
 
  hasło w trakcie rozbudowy
  
 +
{{DISPLAYTITLE:''Iguanodon''}}
 
<small>
 
<small>
 
{| class="wikitable" style="background-color:CornSilk"
 
{| class="wikitable" style="background-color:CornSilk"
Linia 80: Linia 81:
 
==Paleobiologia==
 
==Paleobiologia==
 
Dinozaury te poruszały się na czterech kończynach, ale w razie konieczności (np. w celu sięgnięcia wyżej rosnącej roślinności) były w stanie stanąć na tylnych kończynach, które były masywniejsze od przednich. ''Iguanodon'' był zapewne bardziej czworonożny niż większość jego krewniaków, gdyż kończyny przednie były szczególnie długie i masywne. Pazury na nich być może służyły mu do obrony. W marszu ogon trzymany był w powietrzu poziomo, dla utrzymania równowagi. Iguanodont żył prawdopodobnie w stadach, by lepiej chronić się przed atakami drapieżników. Do zbierania roślinności służył mu duży dziób z przodu pyska. Pokarm rozcierały serie liściowatych zębów.
 
Dinozaury te poruszały się na czterech kończynach, ale w razie konieczności (np. w celu sięgnięcia wyżej rosnącej roślinności) były w stanie stanąć na tylnych kończynach, które były masywniejsze od przednich. ''Iguanodon'' był zapewne bardziej czworonożny niż większość jego krewniaków, gdyż kończyny przednie były szczególnie długie i masywne. Pazury na nich być może służyły mu do obrony. W marszu ogon trzymany był w powietrzu poziomo, dla utrzymania równowagi. Iguanodont żył prawdopodobnie w stadach, by lepiej chronić się przed atakami drapieżników. Do zbierania roślinności służył mu duży dziób z przodu pyska. Pokarm rozcierały serie liściowatych zębów.
−
[[Plik:Iguanodon3.jpg|200px|thumb|right|Pierwsza rekonstrukcja iguanodonta. Autor: Gideon [[Mantell]]. [http://en.wikipedia.org/wiki/File:Mantell%27s_Iguanodon_restoration.jpg].]]
+
[[Plik:Iguanodon3.jpg|200px|thumb|right|Pierwsza rekonstrukcja iguanodonta. Autor: [[Gideon Mantell]]. [http://en.wikipedia.org/wiki/File:Mantell%27s_Iguanodon_restoration.jpg].]]
  
 
[[Plik:Iguanodon4.jpg|200px|thumb|right|Słynna rekonstrukcja znajdująca się w Crystal Palace. [http://unlikelyworlds.blogspot.com/2010/08/terrible-lizards-of-penge.html].]]
 
[[Plik:Iguanodon4.jpg|200px|thumb|right|Słynna rekonstrukcja znajdująca się w Crystal Palace. [http://unlikelyworlds.blogspot.com/2010/08/terrible-lizards-of-penge.html].]]
Linia 87: Linia 88:
  
 
==Historia badań==
 
==Historia badań==
−
''Iguanodon'' jest jednym z pierwszych opisanych ([[1825]]) - rok po ''[[Megalosaurus]]'', który był pierwszym opisanym dinozaurem. Następny był kolejny "brytyjski" dinozaur, mianowicie ''[[Hylaeosaurus]]'' ([[1833]]). Nie jest tu brany pod uwagę zauropod "[[Rutellum]]", gdyż został nazwany przed klasyfikacją [[Linneusz]]a ([[1758]]), przez co nie jest nazwą naukową (''[[nomen oblitum]]''). Warto zaznaczyć, iż wszystkie cztery powyższe dinozaury zostały odnalezione na Wyspach Brytyjskich, lecz – co ciekawe – być może jedyny dziś ważny [[gatunek]] iguanodonta, a więc ''I. bernissartensis'', żył najprawdopodobniej jedynie w kontynentalnej Europie - mianowicie w Belgii; lokalizacja w Niemczech i Wielkiej Brytanii jest niepewna ([[Paul]], [[2008]]; [[McDonald]], [[2012]]). Na przestrzeni lat (zwłaszcza w latach [[2006]]-[[2010]]) dochodziło do rewizji taksonomicznej gatunków iguanodonta, przez co te pewne "brytyjskie" zostały przeniesione do nowo utworzonych [[rodzaj]]ów.  
+
''Iguanodon'' jest jednym z pierwszych opisanych ([[1825]]) - rok po ''[[Megalosaurus]]'', który był pierwszym opisanym dinozaurem. Następny był kolejny "brytyjski" dinozaur, mianowicie ''[[Hylaeosaurus]]'' ([[1833]]). Nie jest tu brany pod uwagę zauropod "[[Rutellum]]", gdyż został nazwany przed klasyfikacją Linneusza ([[1758]]), przez co nie jest nazwą naukową (''[[nomen oblitum]]''). Warto zaznaczyć, iż wszystkie cztery powyższe dinozaury zostały odnalezione na Wyspach Brytyjskich, lecz – co ciekawe – być może jedyny dziś ważny [[gatunek]] iguanodonta, a więc ''I. bernissartensis'', żył najprawdopodobniej jedynie w kontynentalnej Europie - mianowicie w Belgii; lokalizacja w Niemczech i Wielkiej Brytanii jest niepewna ([[Gregory Paul|Paul]], [[2008]]; [[Andrew McDonald|McDonald]], [[2012]]). Na przestrzeni lat (zwłaszcza w latach [[2006]]-[[2010]]) dochodziło do rewizji taksonomicznej gatunków iguanodonta, przez co te pewne "brytyjskie" zostały przeniesione do nowo utworzonych [[rodzaj]]ów.  
  
 
Iguanodonta wyobrażano sobie początkowo jako ociężałe, czworonożne zwierzę, ciągnące swój ogon po ziemi. Uważano, że na czubku jego pyska widniał róg, niczym na wzór nosorożców. Po wielu latach okazało się, że ten "róg" to tak naprawdę pazur występujący na jego przednich kończynach ("kciukach"). Równocześnie zmienił się sposób rekonstruowania postawy tego dinozaura - szkielety w muzeach były ustawiane w pozycji wyprostowanej, niemalże "ludzkiej". Dziś wiemy, że dinozaury te poruszały się na głównie czterech kończynach, ale zapewne były w stanie stanąć na tylnych kończynach.
 
Iguanodonta wyobrażano sobie początkowo jako ociężałe, czworonożne zwierzę, ciągnące swój ogon po ziemi. Uważano, że na czubku jego pyska widniał róg, niczym na wzór nosorożców. Po wielu latach okazało się, że ten "róg" to tak naprawdę pazur występujący na jego przednich kończynach ("kciukach"). Równocześnie zmienił się sposób rekonstruowania postawy tego dinozaura - szkielety w muzeach były ustawiane w pozycji wyprostowanej, niemalże "ludzkiej". Dziś wiemy, że dinozaury te poruszały się na głównie czterech kończynach, ale zapewne były w stanie stanąć na tylnych kończynach.
  
 
==Zawiłość taksonomiczna gatunków==
 
==Zawiłość taksonomiczna gatunków==
−
Od momentu nazwania pierwszych skamieniałości przez [[Mantell]]a ([[1825]]) pod nazwą [[rodzaj]]ową ''Iguanodon'', opisano wiele jego gatunków. Niektóre już w XIX w. przeniesiono do innych [[rodzaj]]ów. Obszerna rewizja [[taksonomia|taksonomiczna]], szczególnie [[Paul]]a ([[2006]], [[2008]]) i [[Norman]]a ([[2010]]) rewiduje ważność poszczególnych gatunków, a dla niektórych tworzy nowe nazwy [[rodzaj]]owe.  
+
Od momentu nazwania pierwszych skamieniałości przez [[Gideon Mantell|Mantell]]a ([[1825]]) pod nazwą [[rodzaj]]ową ''Iguanodon'', opisano wiele jego gatunków. Niektóre już w XIX w. przeniesiono do innych [[rodzaj]]ów. Obszerna rewizja [[taksonomia|taksonomiczna]], szczególnie Paula ([[2006]], [[2008]]) i [[David Norman|Norman]]a ([[2010]]) rewiduje ważność poszczególnych gatunków, a dla niektórych tworzy nowe nazwy [[rodzaj]]owe.  
  
−
Gregory S. [[Paul]] ([[2008]]) określił wiele gatunków jako niediagnostyczne (''[[nomen dubium]]'') oraz ''[[incertae sedis]]'', gdyż nie jest pewna ich przynależność do [[rodzaj]]u ''Iguanodon'' i [[Iguanodontia]] w ogóle. Ponadto utworzył [[rodzaj]] ''[[Dakotadon]]'' dla ''I. lakotaensis'') i ''[[Mantellisaurus]]'' dla ''I. atherfieldensis'' (ten drugi już w [[2006]] lub [[2007]] roku).  
+
Gregory S. Paul ([[2008]]) określił wiele gatunków jako niediagnostyczne (''[[nomen dubium]]'') oraz ''[[incertae sedis]]'', gdyż nie jest pewna ich przynależność do [[rodzaj]]u ''Iguanodon'' i [[Iguanodontia]] w ogóle. Ponadto utworzył [[rodzaj]] ''[[Dakotadon]]'' dla ''I. lakotaensis'') i ''[[Mantellisaurus]]'' dla ''I. atherfieldensis'' (ten drugi już w [[2006]] lub [[2007]] roku).  
  
−
[[Galton]] ([[2009]]) utworzył nowy rodzaj dla ''I. hoggii'' (''[[Owenodon]]'').
+
[[Peter Galton|Galton]] ([[2009]]) utworzył nowy rodzaj dla ''I. hoggii'' (''[[Owenodon]]'').
  
 
Z materiału kopalnego zaliczanego do ''Iguanodon'' wyróżniono nowe rodzaje i gatunki - ''[[Delapparentia]] turolensis'', ''[[Dollodon]] bampingi'' (lub ''D. seelyi'') i ''[[Altirhinus]] kurzanovi''.
 
Z materiału kopalnego zaliczanego do ''Iguanodon'' wyróżniono nowe rodzaje i gatunki - ''[[Delapparentia]] turolensis'', ''[[Dollodon]] bampingi'' (lub ''D. seelyi'') i ''[[Altirhinus]] kurzanovi''.
  
−
Z kolei [[Norman]] ([[2010]]) dla gatunków ''I. dawsoni'' oraz ''I. fittoni'' (którego z[[synonim]]izował z ''I. hollingtonensis'') utworzył odpowiednio ''[[Barillium]]'' i ''[[Hypselospinus]]''.  
+
Z kolei Norman ([[2010]]) dla gatunków ''I. dawsoni'' oraz ''I. fittoni'' (którego z[[synonim]]izował z ''I. hollingtonensis'') utworzył odpowiednio ''[[Barillium]]'' i ''[[Hypselospinus]]''.  
  
 
W rodzaju ''Iguanodon'' ostało się kilka wątpliwych gatunków (''[[nomen dubium]]''), zob. [[#Wybrane gatunki nieważne]]
 
W rodzaju ''Iguanodon'' ostało się kilka wątpliwych gatunków (''[[nomen dubium]]''), zob. [[#Wybrane gatunki nieważne]]
Linia 120: Linia 121:
 
Czas: wczesna [[kreda]] ([[hoteryw]] - "środkowy" / późny [[barrem]] lub/i najwcześniejszy [[apt]]; ?ok. 128,3/ 128,3-125/ok. 122-121 Ma)
 
Czas: wczesna [[kreda]] ([[hoteryw]] - "środkowy" / późny [[barrem]] lub/i najwcześniejszy [[apt]]; ?ok. 128,3/ 128,3-125/ok. 122-121 Ma)
  
−
Miejsce: [[Belgia]] - Hainaut ([[formacja Sainte Barbe Clays]]), [[Niemcy]] - Nadrenia Północna-Westfalia (stanowisko Nehden), ?[[Wielka Brytania]] - Wyspa Wight ([[formacja Wessex]])
+
Miejsce: [[Belgia]] - Hainaut (formacja [[Sainte Barbe Clays]]), [[Niemcy]] - Nadrenia Północna-Westfalia (stanowisko Nehden), ?[[Wielka Brytania]] - Wyspa Wight ([[formacja Wessex]])
  
 
Materiał kopalny:
 
Materiał kopalny:
Linia 130: Linia 131:
 
[[Gatunek typowy]] iguanodonta. Stał się nim po decyzji [[ICZN]] w [[2000]] roku, kiedy dotychczasowy [[gatunek]] typowy – ''I. anglicus'' – okazał się nie być diagnostyczny. Konieczne było ustalenie nowego gatunku typowego, który miał zastąpić dotychczasowy.  
 
[[Gatunek typowy]] iguanodonta. Stał się nim po decyzji [[ICZN]] w [[2000]] roku, kiedy dotychczasowy [[gatunek]] typowy – ''I. anglicus'' – okazał się nie być diagnostyczny. Konieczne było ustalenie nowego gatunku typowego, który miał zastąpić dotychczasowy.  
  
−
Ocenia się go na 11 a nawet 13 metrów długości i ponad 3 tony ([[Norman]], [[1987]], [[Paul]], [[2008]]; [[2010]]). Był to bardzo duży i masywny iguanodont, wyraźnie czworonożny - o czym świadczą długie i masywne kończyny przednie. Wg Normana ([[1980]]) zasięg występowania tego gatunku może rozciągać się również po Hiszpanię i - co jeszcze mniej pewne - Portugalię, północną Afrykę, Amerykę Północną oraz Amerykę Południową, skąd znany jest wyłącznie z tropów. Jednak najprawdopodobniej okazy te należą do innego [[takson]]u.
+
Ocenia się go na 11 a nawet 13 metrów długości i ponad 3 tony (Norman, [[1987]], Paul, [[2008]]; [[2010]]). Był to bardzo duży i masywny iguanodont, wyraźnie czworonożny - o czym świadczą długie i masywne kończyny przednie. Wg Normana ([[1980]]) zasięg występowania tego gatunku może rozciągać się również po Hiszpanię i - co jeszcze mniej pewne - Portugalię, północną Afrykę, Amerykę Północną oraz Amerykę Południową, skąd znany jest wyłącznie z tropów. Jednak najprawdopodobniej okazy te należą do innego [[takson]]u.
  
 
Epitet gatunkowy ''bernissartensis'' został zaczerpnięty z nazwy kopalni i miejscowości, gdzie odnaleziono jego skamieniałe szczątki - Bernissart w Belgii.
 
Epitet gatunkowy ''bernissartensis'' został zaczerpnięty z nazwy kopalni i miejscowości, gdzie odnaleziono jego skamieniałe szczątki - Bernissart w Belgii.
Linia 152: Linia 153:
 
Materiał przypisany: osobniki nazwane pierwotnie ''[[Cetiosaurus]] brevis'' i ''[[Streptospondylus]] major''.
 
Materiał przypisany: osobniki nazwane pierwotnie ''[[Cetiosaurus]] brevis'' i ''[[Streptospondylus]] major''.
  
−
[[Gatunek]] ten był pierwotnym gatunkiem typowym [[rodzaj]]u ''Iguanodon''. [[Mantell]] ustanawiając [[rodzaj]] ''Iguanodon'' ([[1825]]) nie ustanowił gatunku typowego. Zrobił to za niego [[Holl]] ([[1829]]), dodając epitet gatunkowy ''anglicum''. Został on poprawiony na ''anglicus'' przez [[Norman]]a ([[1986]]). Ze względu na brak cech diagnostycznych, obecnie jest uważany za ''[[nomen dubium]]''.
+
[[Gatunek]] ten był pierwotnym gatunkiem typowym [[rodzaj]]u ''Iguanodon''. [[Gideon Mantell|Mantell]] ustanawiając [[rodzaj]] ''Iguanodon'' ([[1825]]) nie ustanowił gatunku typowego. Zrobił to za niego Holl ([[1829]]), dodając epitet gatunkowy ''anglicum''. Został on poprawiony na ''anglicus'' przez Normana ([[1986]]). Ze względu na brak cech diagnostycznych, obecnie jest uważany za ''[[nomen dubium]]''.
  
 
====''I. phillipsi''====
 
====''I. phillipsi''====
−
Nieważny [[gatunek]] znany jedynie z żuchwy z kilkoma/kilkunastoma zębami. To samo zwierzę co jego [[synonim]] - ''[[Priodontognathus]] phillipsi''. Epitet gatunkowy honoruje nijakiego [[Phillips]]a - prawdopodobnie autora m.in. paru gatunków należących do ''[[Cetiosaurus]]''.
+
Nieważny [[gatunek]] znany jedynie z żuchwy z kilkoma/kilkunastoma zębami. To samo zwierzę co jego [[synonim]] - ''[[Priodontognathus]] phillipsi''. Epitet gatunkowy honoruje niejakiego Phillipsa - prawdopodobnie autora m.in. paru gatunków należących do ''[[Cetiosaurus]]''.
  
 
===="''I.''" ''praecursor''====
 
===="''I.''" ''praecursor''====
−
Czasami łączony z ''[[Neosodon]] praecursor'', lecz nie pokrywają się one czasowo. Jest to tzw. "[[takson zębowy]]", tzn. znany jest jedynie z zębów. Zazwyczaj traktowany jako przedstawiciel [[Sauropoda]] - opisany przez [[Sauvage]] ([[1876]]), został przez niego następnie przemianowany na ''[[Pelorosaurus]] praecursor''. Jest ''[[nomen dubium]]''.
+
Czasami łączony z ''[[Neosodon]] praecursor'', lecz nie pokrywają się one czasowo. Jest to tzw. "[[takson zębowy]]", tzn. znany jest jedynie z zębów. Zazwyczaj traktowany jako przedstawiciel [[Sauropoda]] - opisany przez [[Henri Sauvage|Sauvage'a]] ([[1876]]), został przez niego następnie przemianowany na ''[[Pelorosaurus]] praecursor''. Jest ''[[nomen dubium]]''.
  
 
===="''I.''" ''hillii''====
 
===="''I.''" ''hillii''====
Linia 164: Linia 165:
  
 
====''I. orientalis''====
 
====''I. orientalis''====
−
[[Gatunek]] znany z terenów dzisiejszej Mongolii ze skał o niepewnym datowaniu ([[barrem]]-[[mastrycht]]). [[Norman]] w [[1996]] roku uznał jego [[holotyp]] za [[młodszy synonim]] ''I. bernissartensis'', a jego materiał przypisany 2 lata później przemianował go na ''[[Altirhinus]] kurzanovi''. Znany ze skąpego materiału ([[holotyp]] to prawa k. szczękowa, lewa k. łopatkowa, kilka(naście) dużych fragmentów żeber, fragmenty łuków neuralnych kręgów, tylny kawałek prawej gałęzi k. przedszczękowej, dystalny fragment k. śródstopia, częściowa prawa k. nosowa. ''[[Nomen dubium]]''.
+
[[Gatunek]] znany z terenów dzisiejszej Mongolii ze skał o niepewnym datowaniu ([[barrem]]-[[mastrycht]]). Norman w [[1996]] roku uznał jego [[holotyp]] za [[młodszy synonim]] ''I. bernissartensis'', a jego materiał przypisany 2 lata później przemianował go na ''[[Altirhinus]] kurzanovi''. Znany ze skąpego materiału ([[holotyp]] to prawa k. szczękowa, lewa k. łopatkowa, kilka(naście) dużych fragmentów żeber, fragmenty łuków neuralnych kręgów, tylny kawałek prawej gałęzi k. przedszczękowej, dystalny fragment k. śródstopia, częściowa prawa k. nosowa. ''[[Nomen dubium]]''.
  
 
====''I. ottingeri''====
 
====''I. ottingeri''====
Linia 173: Linia 174:
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
 
! ''Iguanodon''
 
! ''Iguanodon''
−
| [[Mantell]], [[1825]]
+
| {{Kpt|[[Gideon Mantell|Mantell]]}}, [[1825]]
 
|-
 
|-
 
! ''I. bernissartensis''
 
! ''I. bernissartensis''
−
| [[Boulenger]], [[1881]]
+
| {{Kpt|Boulenger}}, [[1881]]
 
|-
 
|-
 
| ?= ''Iguanodon seelyi''
 
| ?= ''Iguanodon seelyi''
−
| [[Hulke]], [[1882]]
+
| {{Kpt|[[John Hulke|Hulke]]}}, [[1882]]
 
| ?= ''[[Dollodon]] seelyi''
 
| ?= ''[[Dollodon]] seelyi''
 
|-  
 
|-  
 
| ??= ''Iguanodon orientalis''
 
| ??= ''Iguanodon orientalis''
−
| [[Rozhdestvensky]], [[1952]]
+
| {{Kpt|Rozhdestvensky}}, [[1952]]
 
|}
 
|}
  
Linia 189: Linia 190:
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
 
| ''I. anglicus''
 
| ''I. anglicus''
−
| ([[Holl]], [[1829]]) [[Norman]], [[1986]]
+
| ({{Kpt|Holl}}, [[1829]]) {{Kpt|[[David Norman|Norman]]}}, [[1986]]
 
| ''[[nomen dubium]]''
 
| ''[[nomen dubium]]''
 
|-
 
|-
 
| = ''Iguanodon anglicum''
 
| = ''Iguanodon anglicum''
−
| [[Holl]], [[1829]]
+
| {{Kpt|Holl}}, [[1829]]
 
|-
 
|-
 
| = ''Iguanodon mantelli''
 
| = ''Iguanodon mantelli''
−
| [[Meyer]], [[1832]]
+
| {{Kpt|[[Christian von Meyer|von Meyer]]}}, [[1832]]
 
|-
 
|-
 
| = "Iguanodon angelicus"
 
| = "Iguanodon angelicus"
−
| [[Lessem]] i [[Glut]], [[1993]]
+
| {{Kpt|Lessem}} i {{Kpt|[[Donald Glut|Glut]]}}, [[1993]]
 
| ''[[nomen nudum]]''
 
| ''[[nomen nudum]]''
 
|-
 
|-
 
| ''I. major''
 
| ''I. major''
−
| ([[Owen]], [[1842]]) [[Delair]], [[1966]]
+
| ({{Kpt|[[Richard Owen|Owen]]}}, [[1842]]) {{Kpt|Delair}}, [[1966]]
−
| ?''[[nomen dubium]]''
+
| ?''nomen dubium''
 
| ?= ''Iguanodon bernissartensis''
 
| ?= ''Iguanodon bernissartensis''
 
|-
 
|-
 
| = ''[[Streptospondylus]] major''
 
| = ''[[Streptospondylus]] major''
−
| [[Owen]], [[1842]]
+
| {{Kpt|Owen}}, 1842
 
|-
 
|-
 
| "''I.''" ''praecursor''
 
| "''I.''" ''praecursor''
−
| [[Sauvage]], [[1876]]
+
| {{Kpt|[[Henri Sauvage|Sauvage]]}}, [[1876]]
 
| ??= ''[[Neosodon]] praecursor''
 
| ??= ''[[Neosodon]] praecursor''
−
| ([[Moussaye]], [[1885]])
+
| ({{Kpt|Moussaye}}, [[1885]])
−
| ''[[nomen dubium]]''
+
| ''nomen dubium''
 
|-
 
|-
 
| = "Iguanodon precursos"
 
| = "Iguanodon precursos"
 
|
 
|
−
| ''[[nomen nudum]]''
+
| ''nomen nudum''
 
|-
 
|-
 
| ''I. gracilis''
 
| ''I. gracilis''
−
| ([[Lydekker]], [[1888]]) [[Steel]], [[1969]]
+
| ({{Kpt|[[Richard Lydekker|Lydekker]]}}, [[1888]]) {{Kpt|Steel}}, [[1969]]
 
|-
 
|-
 
| "''I.''" ''hillii''
 
| "''I.''" ''hillii''
−
| [[Newton]], [[1892]]
+
| {{Kpt|Newton}}, [[1892]]
 
| ''[[nomen dubium]]''
 
| ''[[nomen dubium]]''
 
|-
 
|-
 
| ''I. ottingeri''
 
| ''I. ottingeri''
−
| [[Galton]] i [[Jensen]], [[1979]]
+
| {{Kpt|[[Peter Galton|Galton]]}} i {{Kpt|[[James Jensen|Jensen]]}}, [[1979]]
−
| ''[[nomen dubium]]''
+
| ''nomen dubium''
 
|-
 
|-
 
| "I. mongolensis"
 
| "I. mongolensis"
−
| [[Whitfield]], [[1992]]
+
| {{Kpt|Whitfield}}, [[1992]]
−
| ''[[nomen nudum]]''
+
| ''nomen nudum''
 
|}
 
|}
  
Linia 239: Linia 240:
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
 
| ''I. foxii''
 
| ''I. foxii''
−
| ([[Huxley]], [[1869]]) [[Owen]], [[1873]] lub [[1874]]
+
| ({{Kpt|Huxley}}, [[1869]]) {{Kpt|Owen}}, [[1873]] lub [[1874]]
 
| = ''[[Hypshilophodon]] foxii''
 
| = ''[[Hypshilophodon]] foxii''
−
| [[Huxley]], [[1869]]
+
| {{Kpt|Huxley}}, 1869
 
|-
 
|-
 
| = "Iguanodon foxi"
 
| = "Iguanodon foxi"
Linia 248: Linia 249:
 
|-
 
|-
 
| ''I. phillipsi''
 
| ''I. phillipsi''
−
| [[Seeley]], [[1869]]
+
| {{Kpt|[[Harry Seeley|Seeley]]}}, [[1869]]
 
| = ''[[Priodontognathus]] phillipsi''
 
| = ''[[Priodontognathus]] phillipsi''
−
| ([[Seeley]], [[1869]]) [[Seeley]], [[1875]]
+
| ({{Kpt|Seeley, 1869) {{Kpt|Seeley}}, [[1875]]
 
|-
 
|-
 
| ''I. hoggii''
 
| ''I. hoggii''
−
| [[Owen]], [[1874]]
+
| {{Kpt|Owen, 1874
 
| = ''[[Owenodon]] hoggii''
 
| = ''[[Owenodon]] hoggii''
−
| ([[Owen]], [[1874]]) [[Galton]], [[2009]]
+
| ({{Kpt|Owen}}, 1874) {{Kpt|Galton}}, [[2009]]
 
|-
 
|-
 
| = "Iguanodon boggii"
 
| = "Iguanodon boggii"
−
| ([[Owen]], [[1874]])
+
| ({{Kpt|Owen}}, 1874)
−
| ''[[nomen nudum]]''
+
| ''nomen nudum''
 
|-
 
|-
 
| = "Iguanodon hoggi"
 
| = "Iguanodon hoggi"
−
| ([[Owen]], [[1874]])
+
| ({{Kpt|Owen}}, 1874)
 
| ''[[nomen nudum]]''
 
| ''[[nomen nudum]]''
 
|-
 
|-
 
| = ''[[Camptosaurus]] hoggii''
 
| = ''[[Camptosaurus]] hoggii''
−
| ([[Owen]], [[1874]]) [[Norman]] i [[Barrett]], [[2002]]
+
| ({{Kpt|Owen}}, 1874) {{Kpt|Norman}} i {{Kpt|[[Paul Barrett|Barrett]]}}, [[2002]]
 
|-
 
|-
 
| = "[[Camptosaurus]] hoggi"
 
| = "[[Camptosaurus]] hoggi"
−
| ([[Owen]], [[1874]]) [[Norman]], [[2004]]
+
| ({{Kpt|Owen, 1874) {{Kpt|Norman}}, [[2004]]
−
| ''[[nomen nudum]]''
+
| ''nomen nudum''
 
|-
 
|-
 
| ''I. prestwichii''
 
| ''I. prestwichii''
−
| [[Hulke]], [[1880]]
+
| {{Kpt|Hulke}}, [[1880]]
 
| = ''[[Cumnoria]] prestwichii''
 
| = ''[[Cumnoria]] prestwichii''
−
| ([[Hulke]], [[1880]]) [[Seeley]], [[1888]]
+
| ({{Kpt|Hulke}}, 1880) {{Kpt|Seeley}}, [[1888]]
 
|-
 
|-
 
| = ''[[Camptosaurus]] prestwichii''
 
| = ''[[Camptosaurus]] prestwichii''
−
| ([[Hulke]], [[1880]]) [[Lydekker]], [[1889]]
+
| ({{Kpt|Hulke}}, 1880) {{Kpt|Lydekker}}, [[1889]]
 
|-
 
|-
 
| = "Iguanodon prestwichi"
 
| = "Iguanodon prestwichi"
 
|
 
|
−
| ''[[nomen nudum]]''
+
| ''nomen nudum''
 
|-
 
|-
 
| ''I. dawsoni''
 
| ''I. dawsoni''
−
| [[Lydekker]], [[1888]]
+
| {{Kpt|Lydekker}}, 1888
 
| = ''[[Barilium]] dawsoni''
 
| = ''[[Barilium]] dawsoni''
−
| ([[Lydekker]], [[1888]]) [[Norman]], [[2010]]
+
| ({{Kpt|Lydekker}}, 1888) {{Kpt|Norman}}, [[2010]]
 
|-
 
|-
 
| = ''[[Torilion]] dawsoni''
 
| = ''[[Torilion]] dawsoni''
−
| ([[Lydekker]], [[1888]]) [[Carpenter]] i [[Ishida]], [[2010]]
+
| ({{Kpt|Lydekker}}, 1888) {{Kpt|[[Kenneth Carpenter|Carpenter]]}} i {{Kpt|Ishida}}, 2010
 
|-
 
|-
 
| ''I. fittoni''
 
| ''I. fittoni''
−
| [[Lydekker]], [[1889]]
+
| {{Kpt|Lydekker}}, 1889
 
| = ''[[Hypselospinus]] fittoni''
 
| = ''[[Hypselospinus]] fittoni''
−
| ([[Lydekker]], [[1889]]) [[Norman]], [[2010]]
+
| ({{Kpt|Lydekker}}, 1889) {{Kpt|Norman}}, 2010
 
|-
 
|-
 
| = ''Iguanodon hollingtoniensis''  
 
| = ''Iguanodon hollingtoniensis''  
−
| [[Lydekker]], [[1889]]
+
| {{Kpt|Lydekker}}, 1889
 
|-
 
|-
 
| = "Iguanodon hollingtonensis"
 
| = "Iguanodon hollingtonensis"
 
|
 
|
−
| ''[[nomen nudum]]''
+
| ''nomen nudum''
 
|-
 
|-
 
| = ''Wadhurstia fittoni''
 
| = ''Wadhurstia fittoni''
−
| ([[Lydekker]], [[1889]]) [[Carpenter]] i [[Ishida]], [[2010]]
+
| ({{Kpt|Lydekker}}, 1889) {{Kpt|Carpenter}} i {{Kpt|Ishida}}, 2010
 
|-
 
|-
 
| ''I. atherfieldensis''
 
| ''I. atherfieldensis''
−
| [[Hooley]], [[1925]]
+
| {{Kpt|Hooley}}, [[1925]]
 
| = ''[[Mantellisaurus]] atherfieldensis''
 
| = ''[[Mantellisaurus]] atherfieldensis''
−
| ([[Hooley]], [[1925]]) [[Paul]], [[2006]]
+
| ({{Kpt|Hooley, 1925) {{Kpt|[[Gregory Paul|Paul]], [[2006]]
 
|-
 
|-
 
| ''I. suessi''
 
| ''I. suessi''
−
| [[Bunzel]], [[1871]]
+
| {{Kpt|Bunzel}}, [[1871]]
 
| = ''[[Mochlodon]] suessi''
 
| = ''[[Mochlodon]] suessi''
−
| ([[Bunzel]], [[1871]]) [[Seeley]], [[1881]]
+
| ({{Kpt|Bunzel}}, 1871) {{Kpt|Seeley}}, [[1881]]
 
|-
 
|-
 
| ''I. exogirarum''
 
| ''I. exogirarum''
−
| [[Fritsch]], [[1878]]
+
| {{Kpt|Fritsch}}, [[1878]]
 
| = ''[[Ponerosteus]] exogyrarum''
 
| = ''[[Ponerosteus]] exogyrarum''
−
| [[Olshevsky]], [[2000]]
+
| {{Kpt|[[George Olshevsky|Olshevsky]]}}, [[2000]]
 
|-
 
|-
 
| = ''Procerosaurus exogirarum''
 
| = ''Procerosaurus exogirarum''
−
| ([[Fritsch]], [[1878]]) [[Fritsch]], [[1905]]
+
| ({{Kpt|Fritsch}}, 1878) {{Kpt|Fritsch}}, [[1905]]
 
|-
 
|-
 
| = ''Iguanodon exogirarum''
 
| = ''Iguanodon exogirarum''
−
| [[Fritsch]], [[1878]]'
+
| {{Kpt|Fritsch}}, 1878
 
|-
 
|-
 
| = "Iguanodon exogirarus"
 
| = "Iguanodon exogirarus"
 
|
 
|
−
| ''[[nomen nudum]]''
+
| ''nomen nudum''
 
|-
 
|-
 
| ''I. valdensis''
 
| ''I. valdensis''
−
| ([[Hulke]], [[1879]]) [[van der Broeck]], [[1900]]
+
| ({{Kpt|Hulke}}, [[1879]]) {{Kpt|van der Broeck}}, [[1900]]
 
| = ''[[Vectisaurus]] valdensis''
 
| = ''[[Vectisaurus]] valdensis''
−
| [[Hulke]], [[1879]]
+
| {{Kpt|[[Hulke]]}}, [[1879]]
 
|-
 
|-
 
| ''I. albinos''
 
| ''I. albinos''
−
| [[Fritsch]], [[1893]]
+
| {{Kpt|Fritsch}}, [[1893]]
 
| = ''[[Albisaurus]] albinos''
 
| = ''[[Albisaurus]] albinos''
 
|-
 
|-
Linia 345: Linia 346:
 
|-
 
|-
 
| ''I. lakotaensis''
 
| ''I. lakotaensis''
−
| [[Weishampel]] i [[Bjork]], [[1989]]
+
| {{Kpt|[[David Weishampel|Weishampel]]}} i {{Kpt|Bjork}}, [[1989]]
 
| = ''[[Dakotadon]] lakotaensis''
 
| = ''[[Dakotadon]] lakotaensis''
−
| ([[Weishampel]] i [[Bjork]], [[1989]]) [[Paul]], [[2008]]
+
| ({{Kpt|Weishampel}} i {{Kpt|Bjork}}, 1989) {{Kpt|Paul}}, [[2008]]
 
|}
 
|}
  

Wersja z 10:34, 19 lis 2012

hasło w trakcie rozbudowy


Autor: Korekta:
Marcin Szermański Maciej Ziegler

Mateusz Tałanda

Iguanodon (iguanodont)
Długość: 11-13 m
Masa: > 3 t
Miejsce występowania: Belgia - Bernissart, Hainaut

(kamieniołom Bernissart)

Niemcy - Nadrenia Północna-Westfalia

(Nehden)

?Wielka Brytania

Czas występowania ok. 128, 3 / 128,3-125 / ok. 125-124 Ma

wczesna kreda ("środkowy" barrem lub późny barrem

lub najwcześniejszy apt)

Systematyka Dinosauria

Ornithischia

Genasauria

Neornithischia

Cerapoda

Ornithopoda

Iguanodontia

Hadrosauriformes

Iguanodontidae

Plik:Iguanodon2.jpg

Współczesna rekonstrukcja przyżyciowa Iguanodon. Autor: Raul Martin. [4]

Mapa znalezisk I. bernissartensis:
Wczytywanie mapy…

Wstęp

Iguanodon to dinozaur roślinożerny z grupy ornitopodów. Jego nazwa oznacza "ząb legwana", ponieważ jego zęby są bardzo podobne do zębów roślinożernych jaszczurek. Iguanodon to jeden z najbardziej znanych dinozaurów - często "występuje" w filmach dokumentalnych o dinozaurach, czy kreskówkach dla najmłodszych.

Paleobiologia

Dinozaury te poruszały się na czterech kończynach, ale w razie konieczności (np. w celu sięgnięcia wyżej rosnącej roślinności) były w stanie stanąć na tylnych kończynach, które były masywniejsze od przednich. Iguanodon był zapewne bardziej czworonożny niż większość jego krewniaków, gdyż kończyny przednie były szczególnie długie i masywne. Pazury na nich być może służyły mu do obrony. W marszu ogon trzymany był w powietrzu poziomo, dla utrzymania równowagi. Iguanodont żył prawdopodobnie w stadach, by lepiej chronić się przed atakami drapieżników. Do zbierania roślinności służył mu duży dziób z przodu pyska. Pokarm rozcierały serie liściowatych zębów.

Pierwsza rekonstrukcja iguanodonta. Autor: Gideon Mantell. [1].
Słynna rekonstrukcja znajdująca się w Crystal Palace. [2].
Późniejsza rekonstrukcja iguanodonta w pozycji wyprostowanej. [3].

Historia badań

Iguanodon jest jednym z pierwszych opisanych (1825) - rok po Megalosaurus, który był pierwszym opisanym dinozaurem. Następny był kolejny "brytyjski" dinozaur, mianowicie Hylaeosaurus (1833). Nie jest tu brany pod uwagę zauropod "Rutellum", gdyż został nazwany przed klasyfikacją Linneusza (1758), przez co nie jest nazwą naukową (nomen oblitum). Warto zaznaczyć, iż wszystkie cztery powyższe dinozaury zostały odnalezione na Wyspach Brytyjskich, lecz – co ciekawe – być może jedyny dziś ważny gatunek iguanodonta, a więc I. bernissartensis, żył najprawdopodobniej jedynie w kontynentalnej Europie - mianowicie w Belgii; lokalizacja w Niemczech i Wielkiej Brytanii jest niepewna (Paul, 2008; McDonald, 2012). Na przestrzeni lat (zwłaszcza w latach 2006-2010) dochodziło do rewizji taksonomicznej gatunków iguanodonta, przez co te pewne "brytyjskie" zostały przeniesione do nowo utworzonych rodzajów.

Iguanodonta wyobrażano sobie początkowo jako ociężałe, czworonożne zwierzę, ciągnące swój ogon po ziemi. Uważano, że na czubku jego pyska widniał róg, niczym na wzór nosorożców. Po wielu latach okazało się, że ten "róg" to tak naprawdę pazur występujący na jego przednich kończynach ("kciukach"). Równocześnie zmienił się sposób rekonstruowania postawy tego dinozaura - szkielety w muzeach były ustawiane w pozycji wyprostowanej, niemalże "ludzkiej". Dziś wiemy, że dinozaury te poruszały się na głównie czterech kończynach, ale zapewne były w stanie stanąć na tylnych kończynach.

Zawiłość taksonomiczna gatunków

Od momentu nazwania pierwszych skamieniałości przez Mantella (1825) pod nazwą rodzajową Iguanodon, opisano wiele jego gatunków. Niektóre już w XIX w. przeniesiono do innych rodzajów. Obszerna rewizja taksonomiczna, szczególnie Paula (2006, 2008) i Normana (2010) rewiduje ważność poszczególnych gatunków, a dla niektórych tworzy nowe nazwy rodzajowe.

Gregory S. Paul (2008) określił wiele gatunków jako niediagnostyczne (nomen dubium) oraz incertae sedis, gdyż nie jest pewna ich przynależność do rodzaju Iguanodon i Iguanodontia w ogóle. Ponadto utworzył rodzaj Dakotadon dla I. lakotaensis) i Mantellisaurus dla I. atherfieldensis (ten drugi już w 2006 lub 2007 roku).

Galton (2009) utworzył nowy rodzaj dla I. hoggii (Owenodon).

Z materiału kopalnego zaliczanego do Iguanodon wyróżniono nowe rodzaje i gatunki - Delapparentia turolensis, Dollodon bampingi (lub D. seelyi) i Altirhinus kurzanovi.

Z kolei Norman (2010) dla gatunków I. dawsoni oraz I. fittoni (którego zsynonimizował z I. hollingtonensis) utworzył odpowiednio Barillium i Hypselospinus.

W rodzaju Iguanodon ostało się kilka wątpliwych gatunków (nomen dubium), zob. #Wybrane gatunki nieważne

Gatunki

Poniżej zestawienie niektórych (ważnych i nieważnych) gatunków iguanodonta.

Gatunki ważne

I. bernissartensis

Plik:Iguanodon.jpg
Lektotyp I. bernissartensis (długość k. udowej = 102,5 cm; 3,2 t). Źródło: Paul, 2008.

Długość: 11-13 m

Masa: > 3 t

Czas: wczesna kreda (hoteryw - "środkowy" / późny barrem lub/i najwcześniejszy apt; ?ok. 128,3/ 128,3-125/ok. 122-121 Ma)

Miejsce: Belgia - Hainaut (formacja Sainte Barbe Clays), Niemcy - Nadrenia Północna-Westfalia (stanowisko Nehden), ?Wielka Brytania - Wyspa Wight (formacja Wessex)

Materiał kopalny:

Lektotyp (czasami uważany za holotyp): IRSNB 1534 - praktycznie kompletny szkielet.

Materiał przypisany: wszystkie masywne osobniki z lokalizacji osobnika IRSNB 1534 (Bernissart), w tym m.in. osobnik IRSNB 1561, IRSNB 1536 oraz "osobnik S".

Gatunek typowy iguanodonta. Stał się nim po decyzji ICZN w 2000 roku, kiedy dotychczasowy gatunek typowy – I. anglicus – okazał się nie być diagnostyczny. Konieczne było ustalenie nowego gatunku typowego, który miał zastąpić dotychczasowy.

Ocenia się go na 11 a nawet 13 metrów długości i ponad 3 tony (Norman, 1987, Paul, 2008; 2010). Był to bardzo duży i masywny iguanodont, wyraźnie czworonożny - o czym świadczą długie i masywne kończyny przednie. Wg Normana (1980) zasięg występowania tego gatunku może rozciągać się również po Hiszpanię i - co jeszcze mniej pewne - Portugalię, północną Afrykę, Amerykę Północną oraz Amerykę Południową, skąd znany jest wyłącznie z tropów. Jednak najprawdopodobniej okazy te należą do innego taksonu.

Epitet gatunkowy bernissartensis został zaczerpnięty z nazwy kopalni i miejscowości, gdzie odnaleziono jego skamieniałe szczątki - Bernissart w Belgii.

Wybrane gatunki nieważne

I. anglicus

Długość: ? m

Masa: ? t

Czas: wczesna kreda

Miejsce: Wielka Brytania

Materiał kopalny:

Holotyp: zęby

Materiał przypisany: osobniki nazwane pierwotnie Cetiosaurus brevis i Streptospondylus major.

Gatunek ten był pierwotnym gatunkiem typowym rodzaju Iguanodon. Mantell ustanawiając rodzaj Iguanodon (1825) nie ustanowił gatunku typowego. Zrobił to za niego Holl (1829), dodając epitet gatunkowy anglicum. Został on poprawiony na anglicus przez Normana (1986). Ze względu na brak cech diagnostycznych, obecnie jest uważany za nomen dubium.

I. phillipsi

Nieważny gatunek znany jedynie z żuchwy z kilkoma/kilkunastoma zębami. To samo zwierzę co jego synonim - Priodontognathus phillipsi. Epitet gatunkowy honoruje niejakiego Phillipsa - prawdopodobnie autora m.in. paru gatunków należących do Cetiosaurus.

"I." praecursor

Czasami łączony z Neosodon praecursor, lecz nie pokrywają się one czasowo. Jest to tzw. "takson zębowy", tzn. znany jest jedynie z zębów. Zazwyczaj traktowany jako przedstawiciel Sauropoda - opisany przez Sauvage'a (1876), został przez niego następnie przemianowany na Pelorosaurus praecursor. Jest nomen dubium.

"I." hillii

Gatunek nieważny (nomen dubium). Jest to "takson zębowy" - na jego skromny materiał kopalny składa się jedynie jeden ząb. Epitet gatunkowy prawdopodobnie honoruje kogoś o nazwisku Hill (bądź Hilli).

I. orientalis

Gatunek znany z terenów dzisiejszej Mongolii ze skał o niepewnym datowaniu (barrem-mastrycht). Norman w 1996 roku uznał jego holotyp za młodszy synonim I. bernissartensis, a jego materiał przypisany 2 lata później przemianował go na Altirhinus kurzanovi. Znany ze skąpego materiału (holotyp to prawa k. szczękowa, lewa k. łopatkowa, kilka(naście) dużych fragmentów żeber, fragmenty łuków neuralnych kręgów, tylny kawałek prawej gałęzi k. przedszczękowej, dystalny fragment k. śródstopia, częściowa prawa k. nosowa. Nomen dubium.

I. ottingeri

Gatunek ten - w przeciwieństwie do większości gatunków "iguanodonta" - został opisany w drugiej połowie nie XIX, a XX wieku. Kolejny z kolei "takson zębowy", na którego składają się jedynie zęby. Nomen dubium, a więc takson wątpliwy/nieważny.

Spis gatunków

Gatunki ważne i ich młodsze (nieważne) synonimy

Iguanodon Mantell, 1825
I. bernissartensis Boulenger, 1881
?= Iguanodon seelyi Hulke, 1882 ?= Dollodon seelyi
??= Iguanodon orientalis Rozhdestvensky, 1952

Gatunki nieważne

I. anglicus (Holl, 1829) Norman, 1986 nomen dubium
= Iguanodon anglicum Holl, 1829
= Iguanodon mantelli von Meyer, 1832
= "Iguanodon angelicus" Lessem i Glut, 1993 nomen nudum
I. major (Owen, 1842) Delair, 1966 ?nomen dubium ?= Iguanodon bernissartensis
= Streptospondylus major Owen, 1842
"I." praecursor Sauvage, 1876 ??= Neosodon praecursor (Moussaye, 1885) nomen dubium
= "Iguanodon precursos" nomen nudum
I. gracilis (Lydekker, 1888) Steel, 1969
"I." hillii Newton, 1892 nomen dubium
I. ottingeri Galton i Jensen, 1979 nomen dubium
"I. mongolensis" Whitfield, 1992 nomen nudum

Gatunki przeniesione do innych rodzajów

I. foxii (Huxley, 1869) Owen, 1873 lub 1874 = Hypshilophodon foxii Huxley, 1869
= "Iguanodon foxi" nomen nudum
I. phillipsi Seeley, 1869 = Priodontognathus phillipsi Seeley, 1869) Seeley, 1875
I. hoggii Owen, 1874 = Owenodon hoggii (Owen, 1874) Galton, 2009
= "Iguanodon boggii" (Owen, 1874) nomen nudum
= "Iguanodon hoggi" (Owen, 1874) nomen nudum
= Camptosaurus hoggii (Owen, 1874) Norman i Barrett, 2002
= "Camptosaurus hoggi" Owen, 1874) Norman, 2004 nomen nudum
I. prestwichii Hulke, 1880 = Cumnoria prestwichii (Hulke, 1880) Seeley, 1888
= Camptosaurus prestwichii (Hulke, 1880) Lydekker, 1889
= "Iguanodon prestwichi" nomen nudum
I. dawsoni Lydekker, 1888 = Barilium dawsoni (Lydekker, 1888) Norman, 2010
= Torilion dawsoni (Lydekker, 1888) Carpenter i Ishida, 2010
I. fittoni Lydekker, 1889 = Hypselospinus fittoni (Lydekker, 1889) Norman, 2010
= Iguanodon hollingtoniensis Lydekker, 1889
= "Iguanodon hollingtonensis" nomen nudum
= Wadhurstia fittoni (Lydekker, 1889) Carpenter i Ishida, 2010
I. atherfieldensis Hooley, 1925 = Mantellisaurus atherfieldensis Hooley, 1925) {{Kpt|Paul, 2006
I. suessi Bunzel, 1871 = Mochlodon suessi (Bunzel, 1871) Seeley, 1881
I. exogirarum Fritsch, 1878 = Ponerosteus exogyrarum Olshevsky, 2000
= Procerosaurus exogirarum (Fritsch, 1878) Fritsch, 1905
= Iguanodon exogirarum Fritsch, 1878
= "Iguanodon exogirarus" nomen nudum
I. valdensis (Hulke, 1879) van der Broeck, 1900 = Vectisaurus valdensis Hulke, 1879
I. albinos Fritsch, 1893 = Albisaurus albinos
= Albisaurus scutifer
I. lakotaensis Weishampel i Bjork, 1989 = Dakotadon lakotaensis (Weishampel i Bjork, 1989) Paul, 2008

Bibliografia

Carpenter, K. and Ishida, Y. (2010) "Early and "Middle" Cretaceous Iguanodonts in Time and Space". Journal of Iberian Geology 36 (2): 145-164.doi:10.5209/rev_JIGE.2010.v36.n2.3.

Galton, P.M. (2009) Notes on Neocomian (Lower Cretaceous) ornithopod dinosaurs from England - Hypsilophodon, Valdosaurus, "Camptosaurus", "Iguanodon" - and referred specimens from Romania and elsewhere. Revue de Paléobiologie, Genève 28 (1) : 211-273. ISSN 0253-6730

McDonald, A.T. (2012) "The status of Dollodon and other basal iguanodonts (Dinosauria: Ornithischia) from the upper Wealden beds (Lower Cretaceous) of Europe". Cretaceous Research advance online publication. doi:10.1016/j.cretres.2011.03.002

McDonald, A.T., Wolfe, D.G. & Kirkland, J.I. (2010A) "A new basal hadrosauroid (Dinosauria: Ornithopoda) from the Turonian of New Mexico" Journal of Vertbrate Paleontology, 30(3), 799-812. doi:10.1080/02724631003763516

McDonald, A.T., Barrett, P.M. & Chapman, S.D. (2010B) "A new basal iguanodont (Dinosauria: Ornithischia) from the Wealden (Lower Cretaceous) of England" Zootaxa, 2569, 1–43.

Naish D., Martill D.M. (2007) Dinosaurs of Great Britain and the role of the Geological Society of London in their discovery: Ornithischia. „Journal of the Geological Society”. 165 (3), s. 613–623. doi:10.1144/0016-76492007-154 [Supplementary information]

Norman, D.B. (1980) On the ornithisian dinosaur Iguanodon bernissartensis from the Lower Cretaceous of Bernissart (Belgium). Koninklijk Belgisch Institut Voor Natuurwetenschappen Verhandeling No 178.

Norman, D.B. (1986) "On the anatomy of Iguanodon atherfieldensis (Ornithischia: Ornithopoda)". Bulletin de L'institut Royal des Sciences Naturelles de Belgique Sciences de la Terre 56: 281–372. ISSN 0374-6291

Norman, D.B. (1987) "A Mass-Accumulation of Vertebrates from the Lower Cretaceous of Nehden (Sauerland), West Germany". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences 230(1259): 215-255 [abstrakt]

Norman, D.B. (1996) On Mongolian ornithopods (Dinosauria: Ornithischia). 1. Iguanodon orientalis Rozhdestvensky 1952. Zoological Journal of the Linnean Society, 116: 303–315.

Norman, D.B. (1998) On Asian ornithopods (Dinosauria: Ornithischia). 3. A new species of iguanodontid dinosaur. Zoological Journal of the Linnean Society (1998), 122: 291–348.

Norman, D.B. (2004) Basal Iguanodontia. [w]: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): "The Dinosauria". Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press

Norman, D.B. (2010) "A taxonomy of iguanodontian (Dinosauria: Ornithopoda) from the lower Wealden Group (Cretaceous: Valanginian) of southern England". Zootaxa 2489: 47–66.

Paul, G.S. (2008) "A revised taxonomy of the iguanodont dinosaur genera and species". Cretaceous Research 29 (2): 192–216. doi:10.1016/j.cretres.2007.04.009

http://dml.cmnh.org/2000May/msg00176.html

http://en.wikipedia.org/wiki/Iguanodon#Species

Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford

Źródło: „https://encyklopedia.dinozaury.com/index.php?title=Iguanodon&oldid=8964”