Dinosauromorpha: Różnice pomiędzy wersjami
m |
m |
||
| (Nie pokazano 12 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 14: | Linia 14: | ||
! colspan=2 | Dinosauromorpha (dinozauromorfy) | ! colspan=2 | Dinosauromorpha (dinozauromorfy) | ||
|- | |- | ||
| − | ! '''[[:Kategoria:Czas|Czas występowania]]''' | + | ! '''[[:Kategoria:Czas|Czas występowania ]]''' |
| − | | 251-249 do 212 [[Ma]] | + | |{{Występowanie2|251|212|251|35}} |
| − | < | + | 251-249 [[Ma]] do dzisiaj<br> |
| − | + | <small> [[bazalne]]: ok. 251 - 212 [[Ma]]<br> | |
| + | wczesny [[olenek]] do późnego [[noryk]]u</small> | ||
|- | |- | ||
! '''Dieta''' | ! '''Dieta''' | ||
| Linia 34: | Linia 35: | ||
|- | |- | ||
! '''Systematyka''' | ! '''Systematyka''' | ||
| − | | [[Archosauria]] | + | |[[Archosauria]] |
| + | |||
| + | [[Avemetatarsalia]] | ||
[[Ornithodira]] | [[Ornithodira]] | ||
| − | [[ | + | [[Dinosauromorpha]] <small>Benton, [[1984]] |
| + | :'''[[Dinosauriformes]]''' | ||
| + | :??'''[[Lagerpetidae]]''' | ||
| + | </small> | ||
|- | |- | ||
| + | |colspan=2|{{Archosauria_klad}} | ||
|} | |} | ||
'''Dinosauromorpha (dinozauromorfy)''' - grupa gadów bliżej spokrewniona z [[Avialae|ptakami]] niż z [[Pterosauria|pterozaurami]] i krokodylami. Należą do niej ptaki, nieptasie [[dinozaur]]y, [[Silesauridae|silezaurydy]], [[Lagerpetidae|lagerpetidy]] i kilka prymitywnych form. Nazwę wymyślił [[Michael Benton|Benton]] w 1985 roku. | '''Dinosauromorpha (dinozauromorfy)''' - grupa gadów bliżej spokrewniona z [[Avialae|ptakami]] niż z [[Pterosauria|pterozaurami]] i krokodylami. Należą do niej ptaki, nieptasie [[dinozaur]]y, [[Silesauridae|silezaurydy]], [[Lagerpetidae|lagerpetidy]] i kilka prymitywnych form. Nazwę wymyślił [[Michael Benton|Benton]] w 1985 roku. | ||
| Linia 61: | Linia 68: | ||
== Skład == | == Skład == | ||
| − | [[Lagerpetidae]] i [[Dinosauriformes]] (''[[Lewisuchus]]'', ''[[Marasuchus]]'', ''[[Saltopus]]'', [[Silesauridae]], ''[[Agnosphitys]]'', ''[[Lagosuchus]]'', [[Dinosauria]]). | + | ????[[Lagerpetidae]] i [[Dinosauriformes]] (''[[Lewisuchus]]'', ''[[Marasuchus]]'', ''[[Saltopus]]'', [[Silesauridae]], ''[[Agnosphitys]]'', ''[[Lagosuchus]]'', [[Dinosauria]]). |
[[Plik:Kladogram Silesauridae.jpg|700px]] | [[Plik:Kladogram Silesauridae.jpg|700px]] | ||
| Linia 70: | Linia 77: | ||
=== Lokomocja === | === Lokomocja === | ||
[[Plik:Eucoelophysis by Kahless28.jpg|300px|thumb|right|[[Eucoelophysis|Eucelofyz]] ([[Silesauridae|silezauryd]]) biegnący obok [[Dromomeron|dromomerona]] - późnego przedstawiciela [[Lagerpetidae|lagerpetidów]]. Autor: [[Jakub Kowalski]].]] | [[Plik:Eucoelophysis by Kahless28.jpg|300px|thumb|right|[[Eucoelophysis|Eucelofyz]] ([[Silesauridae|silezauryd]]) biegnący obok [[Dromomeron|dromomerona]] - późnego przedstawiciela [[Lagerpetidae|lagerpetidów]]. Autor: [[Jakub Kowalski]].]] | ||
| − | Pierwsze dinozauromorfy były jeszcze zwierzętami czworonożnymi. Biegały bardzo szybko, głównie za pomocą długich tylnych kończyn. Przednie | + | Pierwsze dinozauromorfy były jeszcze zwierzętami czworonożnymi. Biegały bardzo szybko, głównie za pomocą długich tylnych kończyn. Przednie służyły głównie do podpierania się. Zachowały się ich tropy określane mianem Prorotodactylus i Rotodactylus. Na ich podstawie wiadomo, że tylna noga robiąc krok sięgała przed kończynę przednią. Stąpały głównie na długich palcach (dłuższych niż udo) ustawionych w stopie w jednej płaszczyźnie. Ich miednica przypominała jeszcze stan obserwowany u krokodyli. Była krótka i szeroka z dwoma [[kręg]]ami krzyżowymi i płytką panewką. Wymuszało to ustawienie tylnych kończyn na boki jak u dzisiejszych gadów. W czasie lokomocji kończyny były jednak podciągane pod tułów, przez co ścieżki dinozauromorfów są węższe niż pozostałych [[Archosauria|archozaurów]]. Usprawniało to lokomocję, choć kosztem wzmożonego wysiłku mięśni. Nie miało to jednak dużego znaczenia, gdyż ich niewielki ciężar ten wysiłek ograniczał. |
| + | |||
| + | [[Ewolucja]] pierwotnych dinozauromorfów poszła co najmniej dwiema różnymi drogami. Pierwsza to [[Lagerpetidae|lagerpetidy]], które zachowały niewielkie rozmiary. Chodziły na czterech kończynach, ale potrafiły zrywać się do dwunożnego biegu. Ich stopa uległa specjalizacji - palec czwarty stał się najdłuższy, a kolejne do pierwszego co raz krótsze. Pozwalało się to lepiej odbijać od podłoża, gdyż machały tylnymi nogami lekko na boki. Druga linia to [[Dinosauriformes|dinozauriformy]]. Rozwijały one zdolności do bardziej efektywnego, szybkiego biegu o czym świadczy usztywnienie kostki, która mogła się ruszać tylko w kierunku przód-tył i większe podciągnięcie kończyn pod tułów poprzez głębszą panewkę. Zmiana ustawienia kończyn wymuszała także modyfikację palców, którymi zwierzę stąpało po ziemi. Palec pierwszy ulegał redukcji, a piąty przesuwał się stopniowo do tyłu. W ten sposób bardziej zaawansowane dinozauromorfy stąpały już tylko na trzech palcach. Tułów prawdopodobnie był krótki, by łatwiej było unosić przód ciała nad ziemią. | ||
=== Rozmiary === | === Rozmiary === | ||
| − | Początkowo dinozauromorfy były zwierzętami o niewielkich rozmiarach. Ich tropy mierzyły koło czterech centymetrów długości, a całe zwierzę mogło być wielkości kota (stąd w niektórych mediach w [[Polska|Polsce]] mówiło się o tropach "kotozaura" w Górach Świętokrzyskich). Przy tych rozmiarach zostały lagerpetidy, które prawdopodobnie miały mniej niż metr długości i cztery kilo masy. [[Dinosauriformes|Dinozauriformy]] natomiast zwiększyły swe rozmiary sięgając w już [[anizyk]]u trzech metrów długości ([[ | + | Początkowo dinozauromorfy były zwierzętami o niewielkich rozmiarach. Ich tropy mierzyły koło czterech centymetrów długości, a całe zwierzę mogło być wielkości kota (stąd w niektórych mediach w [[Polska|Polsce]] mówiło się o tropach "kotozaura" w Górach Świętokrzyskich). Przy tych rozmiarach zostały lagerpetidy, które prawdopodobnie miały mniej niż metr długości i cztery kilo masy. [[Dinosauriformes|Dinozauriformy]] natomiast zwiększyły swe rozmiary sięgając w już [[anizyk]]u trzech metrów długości ([[Nyasasaurus|niasazaur]] i [[Silesauridae|silezauryd]] z [[Tanzania|Tanzanii]]). Było to możliwe dzięki głębszej panewce i podciągnięciu kończyn pod tułów. W ten sposób zwierzę mogło łatwiej dźwigać większy ciężar. |
| + | |||
=== Paleoekologia === | === Paleoekologia === | ||
| − | Szczątki i tropy prymitywnych dinozauromorfów są bardzo rzadkie, choć znajdowane w różnych regionach świata. Wynika to po części z ich rozmiarów - były delikatne, więc trudniej się zachowywały i łatwiej je przeoczyć w czasie badań terenowych. Badania [[Grzegorz Niedźwiedzki|Grzegorza Niedźwiedzkiego]] wskazują, że ich udział w ekosystemach [[wczesny trias|wczesnotriasowych]] był niewielki. Dopiero wraz z większym zróżnicowaniem ich udział miał wzrosnąć. Istnieje jednak jeszcze jedna możliwość. Mianowicie mogły one zajmować suchsze środowiska, w których szansa na zachowanie się tropów i kości jest mniejsza (opinia autora). Tak, czy inaczej były to niewielkie, ale bardzo aktywne drapieżniki, polujące prawdopodobnie na owady i mniejsze kręgowce. Pościg za ofiarami i ucieczka przed większymi drapieżnikami prawdopodobnie wymuszały przeżywanie co raz to szybszych osobników. Wszystkożerność i roślinożerność prawdopodobnie pojawiła się później u bardziej zaawansowanych form, ale nie ma co do tego zgody. | + | Szczątki i tropy prymitywnych dinozauromorfów są bardzo rzadkie, choć znajdowane w różnych regionach świata. Wynika to po części z ich rozmiarów - były delikatne, więc trudniej się zachowywały i łatwiej je przeoczyć w czasie badań terenowych. Badania [[Grzegorz Niedźwiedzki|Grzegorza Niedźwiedzkiego]] wskazują, że ich udział w ekosystemach [[wczesny trias|wczesnotriasowych]] był niewielki. Dopiero wraz z większym zróżnicowaniem ich udział miał wzrosnąć. Istnieje jednak jeszcze jedna możliwość. Mianowicie mogły one zajmować suchsze środowiska, w których szansa na zachowanie się tropów i kości jest mniejsza (opinia autora). Tak, czy inaczej były to niewielkie, ale bardzo aktywne drapieżniki, polujące prawdopodobnie na owady i mniejsze kręgowce. Pościg za ofiarami i ucieczka przed większymi drapieżnikami prawdopodobnie wymuszały przeżywanie co raz to szybszych osobników. Wszystkożerność i roślinożerność prawdopodobnie pojawiła się później u bardziej zaawansowanych form, ale nie ma co do tego zgody. [[Koprolit]]y przypisywane [[Silesaurus|silezaurowi]] zawierały sporo fragmentów owadów. Mogły one być ważnym składnikiem diety wczesnych dinozauromorfów. |
== Literatura == | == Literatura == | ||
<small> | <small> | ||
| − | Brusatte S.L., Niedźwiedzki G. | + | Brusatte, S.L., Niedźwiedzki, G., Butler, R.J. 2010. Footprints pull origin and diversification of dinosaur stem lineage deep into Early Triassic. Proceedings of the Royal Society B, t. 278, nr 1708, str. 1107-1113. [[DOI: 10.1098/rspb.2010.1746]] |
| + | |||
| + | Fechner, R. 2009. Morphofunctional evolution of the pelvic girdle and hindlimb of Dinosauromorpha on the lineage to Sauropoda. Rozprawa doktorska, Fakultät für Geowissenschaften, Ludwig-Maximilians-Universität, Munich, str. 1-197. [https://edoc.ub.uni-muenchen.de/10954/1/Fechner_Regina.pdf] | ||
| − | + | Kammerer, C.F., Nesbitt, S.J., Shubin, N.H. 2012. The first basal dinosauriform (Silesauridae) from the Late Triassic of Morocco. Acta Palaeontologica Polonica, t. 57, nr 2, str. 277-284. [[doi:10.4202/app.2011.0015]] | |
| − | + | Langer, M.C., Nesbitt, S.J., Bittencourt, J.S., Irmis, R.B. 2013. Non-dinosaurian Dinosauromorpha. W: Nesbitt S.J., Desojo J.B. i R.B. Irmis (red.) Anatomy, Phylogeny and Palaeobiology of Early Archosaurs and their Kin. Geological Society, London, Special Publications, t. 379, str. 157-186. [[doi: 10.1144/SP379.9]] | |
| − | + | Piechowski, R., Tałanda, M. 2020. The locomotor musculature and posture of the early dinosauriform ''Silesaurus opolensis'' provides a new look into the evolution of Dinosauromorpha. Journal of Anatomy, w druku. [https://doi.org/10.1111/joa.13155] | |
| + | Qvarnström, M., Wernström, J.V., Piechowski, R., Tałanda, M., Ahlberg, P.E., Niedźwiedzki, G. 2019. Beetle-bearing coprolites possibly reveal the diet of a Late Triassic dinosauriform. Royal Society Open Science, t. 6, 181042. [https://doi.org/10.1098/rsos.181042]</small> | ||
[[Kategoria:Artykuły paleontologiczne]] | [[Kategoria:Artykuły paleontologiczne]] | ||
Aktualna wersja na dzień 22:21, 7 paź 2023
| Autor: | Korekta: |
| Mateusz Tałanda |
| Dinosauromorpha (dinozauromorfy) | |
|---|---|
| Czas występowania |
251-249 Ma do dzisiaj |
| Dieta | prymitywne mięsożerne,
zaawansowane wszystko- i roślinożerne |
| Rozmiary | bazalne poniżej metra długości
zaawansowane często znacznie większych rozmiarów |
| Występowanie | cały świat
wczesne znajdowane w obu Amerykach, Europie i Afryce |
| Systematyka | Archosauria
Dinosauromorpha Benton, 1984
|
Dinosauromorpha (dinozauromorfy) - grupa gadów bliżej spokrewniona z ptakami niż z pterozaurami i krokodylami. Należą do niej ptaki, nieptasie dinozaury, silezaurydy, lagerpetidy i kilka prymitywnych form. Nazwę wymyślił Benton w 1985 roku.
Formalna definicja (node-based)
Lagerpeton chanarensis, Marasuchus lilloensis, Pseudolagosuchus major, dinozaury z ptakami i wszyscy potomkowie ich wspólnego przodka. Definicję tę nadał dinozauromorfom Sereno w 1991 roku.
Cechy charakterystyczne (synapomorfie)
| Uwaga! Poniższy fragment przedstawia szczegółowe dane i może wymagać od Czytelnika znajomości fachowych pojęć anatomicznych. |
- brzusznie wzniesiona facies articularis antitrochanterica na główce kości udowej,
- prosty grzebień knemialny (ang. cnemial crest),
- kość skokowa z ostrym dogłowowo-przyśrodkowym rogiem,
- zredukowana kość piętowa,
- zredukowana stawowa płaszczyzna dla kości śródstopia V na bocznej powierzchni dalszego paliczka czwartego,
- wydłużone śródstopie ze zredukowanymi kośćmi śródstopia I i V,
- niezakrzywiona bliższa część piątej kości śródstopia i z powierzchnią stawową dla tylnej czwartej kości stępu prawie równoległą do osi trzonu.
Jednak trzeba zaznaczyć, że nie wszystkie prymitywne dinozauromorfy mają wszystkie te cechy.
Zasięg czasowy
Najstarsze są tropy dinozauromorfów z Gór Świętokrzyskich datowane na wczesny olenek (ok. 251-249 Ma). Ostatnie bazalne dinozauromorfy (lagerpetidy) są znane z późnego noryku (ok. 212 Ma) z terenów USA. Nieptasie dinozaury dotrwały do końca kredy, natomiast ptaki żyją do dziś.
Skład
????Lagerpetidae i Dinosauriformes (Lewisuchus, Marasuchus, Saltopus, Silesauridae, Agnosphitys, Lagosuchus, Dinosauria).
Kladogram głównych grup dinozaurokształtnych za Kammerer i in. (2012).
Paleobiologia i ewolucja
Lokomocja
Pierwsze dinozauromorfy były jeszcze zwierzętami czworonożnymi. Biegały bardzo szybko, głównie za pomocą długich tylnych kończyn. Przednie służyły głównie do podpierania się. Zachowały się ich tropy określane mianem Prorotodactylus i Rotodactylus. Na ich podstawie wiadomo, że tylna noga robiąc krok sięgała przed kończynę przednią. Stąpały głównie na długich palcach (dłuższych niż udo) ustawionych w stopie w jednej płaszczyźnie. Ich miednica przypominała jeszcze stan obserwowany u krokodyli. Była krótka i szeroka z dwoma kręgami krzyżowymi i płytką panewką. Wymuszało to ustawienie tylnych kończyn na boki jak u dzisiejszych gadów. W czasie lokomocji kończyny były jednak podciągane pod tułów, przez co ścieżki dinozauromorfów są węższe niż pozostałych archozaurów. Usprawniało to lokomocję, choć kosztem wzmożonego wysiłku mięśni. Nie miało to jednak dużego znaczenia, gdyż ich niewielki ciężar ten wysiłek ograniczał.
Ewolucja pierwotnych dinozauromorfów poszła co najmniej dwiema różnymi drogami. Pierwsza to lagerpetidy, które zachowały niewielkie rozmiary. Chodziły na czterech kończynach, ale potrafiły zrywać się do dwunożnego biegu. Ich stopa uległa specjalizacji - palec czwarty stał się najdłuższy, a kolejne do pierwszego co raz krótsze. Pozwalało się to lepiej odbijać od podłoża, gdyż machały tylnymi nogami lekko na boki. Druga linia to dinozauriformy. Rozwijały one zdolności do bardziej efektywnego, szybkiego biegu o czym świadczy usztywnienie kostki, która mogła się ruszać tylko w kierunku przód-tył i większe podciągnięcie kończyn pod tułów poprzez głębszą panewkę. Zmiana ustawienia kończyn wymuszała także modyfikację palców, którymi zwierzę stąpało po ziemi. Palec pierwszy ulegał redukcji, a piąty przesuwał się stopniowo do tyłu. W ten sposób bardziej zaawansowane dinozauromorfy stąpały już tylko na trzech palcach. Tułów prawdopodobnie był krótki, by łatwiej było unosić przód ciała nad ziemią.
Rozmiary
Początkowo dinozauromorfy były zwierzętami o niewielkich rozmiarach. Ich tropy mierzyły koło czterech centymetrów długości, a całe zwierzę mogło być wielkości kota (stąd w niektórych mediach w Polsce mówiło się o tropach "kotozaura" w Górach Świętokrzyskich). Przy tych rozmiarach zostały lagerpetidy, które prawdopodobnie miały mniej niż metr długości i cztery kilo masy. Dinozauriformy natomiast zwiększyły swe rozmiary sięgając w już anizyku trzech metrów długości (niasazaur i silezauryd z Tanzanii). Było to możliwe dzięki głębszej panewce i podciągnięciu kończyn pod tułów. W ten sposób zwierzę mogło łatwiej dźwigać większy ciężar.
Paleoekologia
Szczątki i tropy prymitywnych dinozauromorfów są bardzo rzadkie, choć znajdowane w różnych regionach świata. Wynika to po części z ich rozmiarów - były delikatne, więc trudniej się zachowywały i łatwiej je przeoczyć w czasie badań terenowych. Badania Grzegorza Niedźwiedzkiego wskazują, że ich udział w ekosystemach wczesnotriasowych był niewielki. Dopiero wraz z większym zróżnicowaniem ich udział miał wzrosnąć. Istnieje jednak jeszcze jedna możliwość. Mianowicie mogły one zajmować suchsze środowiska, w których szansa na zachowanie się tropów i kości jest mniejsza (opinia autora). Tak, czy inaczej były to niewielkie, ale bardzo aktywne drapieżniki, polujące prawdopodobnie na owady i mniejsze kręgowce. Pościg za ofiarami i ucieczka przed większymi drapieżnikami prawdopodobnie wymuszały przeżywanie co raz to szybszych osobników. Wszystkożerność i roślinożerność prawdopodobnie pojawiła się później u bardziej zaawansowanych form, ale nie ma co do tego zgody. Koprolity przypisywane silezaurowi zawierały sporo fragmentów owadów. Mogły one być ważnym składnikiem diety wczesnych dinozauromorfów.
Literatura
Brusatte, S.L., Niedźwiedzki, G., Butler, R.J. 2010. Footprints pull origin and diversification of dinosaur stem lineage deep into Early Triassic. Proceedings of the Royal Society B, t. 278, nr 1708, str. 1107-1113. DOI: 10.1098/rspb.2010.1746
Fechner, R. 2009. Morphofunctional evolution of the pelvic girdle and hindlimb of Dinosauromorpha on the lineage to Sauropoda. Rozprawa doktorska, Fakultät für Geowissenschaften, Ludwig-Maximilians-Universität, Munich, str. 1-197. [1]
Kammerer, C.F., Nesbitt, S.J., Shubin, N.H. 2012. The first basal dinosauriform (Silesauridae) from the Late Triassic of Morocco. Acta Palaeontologica Polonica, t. 57, nr 2, str. 277-284. doi:10.4202/app.2011.0015
Langer, M.C., Nesbitt, S.J., Bittencourt, J.S., Irmis, R.B. 2013. Non-dinosaurian Dinosauromorpha. W: Nesbitt S.J., Desojo J.B. i R.B. Irmis (red.) Anatomy, Phylogeny and Palaeobiology of Early Archosaurs and their Kin. Geological Society, London, Special Publications, t. 379, str. 157-186. doi: 10.1144/SP379.9
Piechowski, R., Tałanda, M. 2020. The locomotor musculature and posture of the early dinosauriform Silesaurus opolensis provides a new look into the evolution of Dinosauromorpha. Journal of Anatomy, w druku. [2]
Qvarnström, M., Wernström, J.V., Piechowski, R., Tałanda, M., Ahlberg, P.E., Niedźwiedzki, G. 2019. Beetle-bearing coprolites possibly reveal the diet of a Late Triassic dinosauriform. Royal Society Open Science, t. 6, 181042. [3]
