Kentrosaurus

Autor:	Paweł Kozek, Karol Sabath, Marcin Szermański, Mateusz Tałanda, Maciej Ziegler, Paweł Konarzewski
Korekta:	Adrian Tkocz

---

Kentrosaurus (kentrozaur)
Długość	4-5,5 m
Masa	0,7-1,8 t
Dieta	roślinożerny
Miejsce	Tanzania - Mtwara (formacja Tendaguru - ogniwa Middle Dinosaur i Upper Dinosaur)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 153-145 Ma późna jura (kimeryd-tyton)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Thyreophora Stegosauria Stegosauridae
Rekonstrukcja przyżyciowa kentrozaura. Autor: Jakub Kowalski [5]
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":4,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Eliczne ods\u0142oni\u0119cia formacji Tendaguru\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"liczne ods\u0142oni\u0119cia formacji Tendaguru\n","link":"","lat":-9.699999999999999289457264239899814128875732421875,"lon":39.2000000000000028421709430404007434844970703125,"icon":""},{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Eliczne ods\u0142oni\u0119cia formacji Tendaguru\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"liczne ods\u0142oni\u0119cia formacji Tendaguru\n","link":"","lat":-9.699999999999999289457264239899814128875732421875,"lon":39.2999999999999971578290569595992565155029296875,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Spacerujący kentrozaur. Autor: Edyta Felcyn.

Kentrosaurus to nieduży, zaawansowany stegozaur z późnej jury. Żył na terenie dzisiejszej Afryki w otoczeniu wielu znanych dinozaurów (zob. akapit o paleoekologii w opisie Elaphrosaurus).

Odkrycie

Kentrozaur odkryty został na obszarze dzisiejszej Tanzanii podczas słynnych wypraw organizowanych przez Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie w latach 1909-1912. Jego kości właściwie nigdy nie były w tym państwie - Tendaguru, gdzie je znaleziono, leżało przed pierwszą wojną światową w Niemieckiej Afryce Wschodniej i zaraz po wydobyciu przewieziono je do Niemiec. Kentrozaura opisał paleontolog Edwin Hennig w 1915 roku.

Etymologia i taksonomia

Kiedy Hennig nazywał swego nowego przedstawiciela stegozaurów, chciał nazwą zwrócić uwagę na jego opancerzenie. Z greckich kentron (κεντρον), znaczącego "ostrze", lub "kolec" oraz sauros (σαυρος), znaczącego z kolei "jaszczur" utworzył nazwę Kentrosaurus. Epitet gatunkowy aethiopicus wziął od miejsca pochodzenia jego szczątków.

W związku z podobieństwem do nazwy amerykańskiego dinozaura rogatego - Centrosaurus, Hennig przemianował Kentrosaurus na Kentrurosaurus a Nopcsa na Doryphorosaurus, co jednak było niepotrzebne, gdyż w myśl zasad taksonomicznych nawet jedna literka tworzy różnicę - obie nazwy są młodszymi synonimami ważnej nazwy Kentrosaurus.

Materiał kopalny

Zrekonstruowany szkielet kentrozaura wystawiony w Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie.

Lektotyp (MB.R.4800.1-37) to kręgi grzbietowe, kość krzyżowa, kości biodrowe, udowe i łokciowe oraz kompletny ogon. Pozostały materiał to ok. 1200 kości ok. pięćdziesięciu osobników, zarówno młodych, jak i dorosłych. Z czaszki znane są mózgoczaszki i kość zębowa. Materiał pozaczaszkowy daje praktycznie pełny obraz tej części szkieletu zwierzęcia (o ile rzeczywiście reprezentują one jeden gatunek, gdyż kości zostały znalezione nieartykułowane w osadach z różnego wieku i lokalizacji). Większość materiału (np. pięć kości śródręcza) została zniszczona w czasie II wojny światowej.

W oryginalnym opisie Hennig nie wyznaczył holotypu. Jednak w szczegółowej monografii na temat Kentrosaurus w 1925 r., Hennig wybrał na lektotyp najbardziej kompletny z częściowych szkieletów, zawierający kręgi i kości kończyn. Nieświadomy tego wyznaczenia, Peter Galton (1982) wyselekcjonował dwa kręgi grzbietowe z materiału kopalnianego zilustrowanego przez Henniga w 1915 r., opisując je jako holotyp. Jednak jest on nieważny, gdyż lektotyp Henniga został wcześniej zdefiniowany. Dwa kręgi Galtona są do dziś czasem błędnie uważane za typowy okaz (np. w Maidment i in., 2008).

Mallison (2011a) wyjaśnił, że cały materiał znany Hennigowi w 1915 roku, czyli wszystkie kości odkryte przed 1912 rokiem to paralektotypy, a MB.R.4800 jest prawidłowym lektotypem.

Budowa

Rekonstrukcja. Autor: UnexpectedDinoLesson [1]

Czaszka

Odnaleziono wiele pojedynczych elementów czaszki, jednak można przypuszczać, że była ona długa i wąska. Podobnie jak swoi kuzyni miał niewielki mózg. Według Suzany Herculano-Houzel (2023) ważył on 24 g i mógł mieć ok. 444 mln neuronów. Jedyna znana prawa kość zębowa miała bardzo podobny kształt jak u Stegosaurus, lecz była mniejsza. Zachowało się w niej 13 dołków zębowych. Zęby miały charakterystyczny kształt: szeroką i wąską podstawę oraz szerokie pionowe rowki tworzące grzbiety. Pysk był zakończony niewielkim dziobem (Galton, 1988).

Szkielet pozaczaszkowy

Kończyny przednie były znacznie krótsze od tylnych. Dłonie liczyły pięć palców z czego dwa z nich miały tylko jeden paliczek. Stopy miały trzy palce, które kończyły się pazurami. Cechą charakterystyczną kentrozaura była para 6-7 kostnych płyt biegnących wzdłuż grzbietu. Różniły się one między sobą wielkością oraz kształtem. Następnie za płytkami znajdował się szereg ostrych kolców z czego na samym końcu ogona ostatnie dwie pary tworzyły niebezpieczną broń przeciw drapieżnikom tzw thagomizer (zobacz więcej: Obrona przed drapieżnikami). Początkowo uważano, że dodatkowa para kolców zlokalizowana była na biodrach, lecz obecnie uważa się, że rosły na łopatkach, ponieważ podobny układ występował u chińskich stegozaurów jak Huayangosaurus, "Gigantspinosaurus" czy Yingshanosaurus (Henning, 1925; Galton, 1982).

Paleobiologia

Odżywianie

Kentrozaur sięgający po liście z drzewa. Autor: Foolp [2]

Dzięki przeprowadzonym na początku XXI wieku badaniom nad tropami przypisywanymi stegozaurydom, naukowcy doszli do wniosku, że stegozaury przynajmniej od czasu do czasu poruszały się na dwóch tylnych kończynach. Dzięki temu mogły sięgać do znacznie wyżej rosnącej roślinności. Analizy komputerowe szkieletu wskazały, że kentrozaur po stanięciu na tylnych nogach mógł zrywać liście z wysokości ok. 3,3 m, podczas gdy na czworaka mógł dosięgnąć tylko do wysokości ok. 1,7 m. Przednie kończyny stegozaurów były bardzo podobne do zauropodzich i słoniowych - kości śródręcza były ustawione pionowo, co powodowało, że poruszały się bardzo powoli (Mallison, 2010; Senter, 2010).

Wzrost

Hipotetyczna rekonstrukcja samca, samicy i młodocianego Kentrosaurus. Autor: Tomozaurus [3]

Redelstorff i in. (2013) zbadali histologię sześciu kości udowych należących do młodocianych jak i dorosłych osobników oraz jedną łopatkę. Wykazali, że Kentrosaurus miał szybsze tempo wzrostu niż Stegosaurus i Scutellosaurus. Stegozaur swoimi rozmiarami przewyższał afrykańskiego kuzyna i przeczy to ogólnej regule, że większe dinozaury rosły szybciej niż mniejsze. Ich zdaniem powolne tempo wzrostu nie jest cechą filogenetyczną oraz plezjomorficzną dla Thyreophora.

Dymorfizm płciowy

Na kościach udowych tego dinozaura zauważono, że krętarz większy (ang. greater trochanter) bywa duży lub mały bez względu na wielkość osobników. Różnica ta okazała się istotna statystycznie i posłużyła paleontologom do postawienia hipotezy o istnieniu dymorfizmu płciowego u kentrozaura. Do tego krętarza przyczepiał się mięsień puboischiofemoralis externus. Postulowane różnice musiały oznaczać większy lub mniejszy rozmiar tego mięśnia, w zależności od płci. Mogło być to spowodowane większymi rozmiarami jednej z płci, albo innym sposobem lokomocji, albo przystosowaniem do kopulacji. Ponieważ zebrane kości pochodziły z różnych stanowisk i warstw, nie da się jednak wykluczyć, że obserwowany "dymorfizm" jest efektem znajdowania osobników z różnych populacji, a nie płci (Barden i Maidment, 2011).

Obrona przed drapieżnikami

Kolce na ogonie kentrozaura. Fot. FunkMonk [4]

Stegozaury nie były szybkimi zwierzętami, dlatego musiały wypracować skuteczny sposób ochrony przed drapieżnikami. Ogon kentrozaura był wyposażony w ostre kolce, które stanowiły groźną broń. W ogonie znajdowało się co najmniej 29 kręgów oraz silne mięśnie co umożliwiało wykonywane zwinnych uderzeń. Dodatkowo środek ciężkości ciała znajdował się z tyłu dzięki czemu zwierzę mogło szybko obrócić się wokół bioder, odpychając się na boki ramionami i utrzymując ogon skierowany w stronę napastnika. Mógł się prawdopodobnie machać po łuku o kącie prawie 180 stopni, obejmując całe półkole za sobą. Prędkość końcówki ogona podczas wymachów mogła wynosić nawet 50 km/h. Uderzenie kolcami mogło powodować rany kłute a nawet łamać kości. Kentrozaur mógł razić przeciwników od poziomu gruntu do wysokości ok. 3 m. W pozycji obronnej Kentrosaurus prawdopodobnie trzymał kończyny przednie w pozycji ugiętej (Mallison, 2010; Mallison, 2011b).

Spis gatunków

Kentrosaurus	Hennig, 1915
= Kentrurosaurus	Hennig, 1916
= Doryphorosaurus	Nopcsa, 1916
K. aethiopicus	Hennig, 1915
= Kentrurosaurus aethiopicus	(Hennig, 1915) Hennig, 1916
= Doryphorosaurus aethiopicus	(Hennig, 1915) Nopcsa, 1916

Bibliografia

Barden, H.E., Maidment, S.C.R. (2011). "Evidence for sexual dimorphism in the stegosaurian dinosaur Kentrosaurus aethiopicus from the Upper Jurassic of Tanzania". Journal of Vertebrate Paleontology, t. 31, nr 3, str. 641—651. DOI: 10.1080/02724634.2011.557112

Bussert, R., Heinrich, W.-D., Aberhan, M. (2009). "The Tendaguru Formation (Late Jurassic to Early Cretaceous, southern Tanzania): definition, palaeoenvironments, and sequence stratigraphy". Fossil Record, t. 12, nr 2, str. 141-174. doi: 10.1002/mmng.200900004

Galton, P.M. (1982). "The postcranial anatomy of stegosaurian dinosaur Kentrosaurus from the Upper Jurassic of Tanzania, East Africa". Geologica et Palaeontologica. 15: 139–165

Galton, P. M. (1988). "Skull bones and endocranial casts of stegosaurian dinosaur Kentrosaurus Hennig, 1915 from Upper Jurassic of Tanzania, East Africa". Geologica et Palaeontologica, 22, 123-143. [6]

Galton, P.M., Upchurch, P. (2004). Stegosauria. [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. (red.) "The Dinosauria (2nd edition)" University of California Press, Berkeley, 343–362.

Hennig, E. (1915). "Kentrosaurus aethiopicus, der Stegosauride des Tendaguru [Kentrosaurus aethiopicus, the stegosaur of the Tendaguru]". Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin. 1915: 219–247.

Hennig, E. (1925). "Kentrurosaurus aethiopicus. Die Stegosaurier-Funde vom Tendaguru, Deutsch-Ostafrika [Kentrurosaurus aethiopicus. The Stegosaur find from Tendaguru, German East-Africa]". Palaeontographica. Supplement 7: 101–254 [w języku niemieckim]

Herculano-Houzel, S. (2023). "Theropod dinosaurs had primate-like numbers of telencephalic neurons". Journal of Comparative Neurology. doi:10.1002/cne.25453

Maidment, S.C.R., Norman, D.B., Barrett, P.M., Upchurch, P. (2008). "Systematics and phylogeny of Stegosauria (Dinosauria: Ornithischia)". Journal of Systematic Palaeontology, t. 6, nr 4, str. 367-407. doi:10.1017/S1477201908002459

Maidment, S.C.R. (2010). "Stegosauria: a historical review of the body fossil record and phylogenetic relationships. Swiss Journal of Geosciences", t. 103, nr 2, str. 199-210. DOI: 10.1007/s00015-010-0023-3

Mallison, H. (2010). "CAD assessment of the posture and range of motion of Kentrosaurus aethiopicus HENNIG 1915". Swiss Journal of Geosciences, t. 103, nr 2, str. 211-233. DOI: 10.1007/s00015-010-0024-2

Mallison, H. (2011a). "The real lectotype of Kentrosaurus aethiopicus Henning, 1915". Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie-Abhandlungen, 197-206. doi:10.1127/0077-7749/2011/0114

Mallison, H. (2011b). "Defense capabilities of Kentrosaurus aethiopicus Hennig, 1915". Palaeontologia Electronica, 14(2), 1-25. [7]

Paul, G.S. (2010). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs. Wyd. Princeton University" wyd. Princeton i Oxford.

Piechowski, R., Tałanda, M., Dzik, J. 2014. "Skeletal variation and ontogeny of the Late Triassic Dinosauriform Silesaurus opolensis". Journal of Vertebrate Paleontology, t. 34, nr 6, str. 1383–1393. doi:10.1080/02724634.2014.873045

Redelstorff, R., Hübner, T. R., Chinsamy, A., & Sander, P. M. (2013). "Bone histology of the stegosaur Kentrosaurus aethiopicus (Ornithischia: Thyreophora) from the Upper Jurassic of Tanzania". The Anatomical Record, 296(6), 933-952. doi:10.1002/ar.22701

Senter, P. 2010. "Evidence for a sauropod−like metacarpal configuration in stegosaurian dinosaurs". Acta Palaeontologica Polonica, t. 55, nr 3, str. 427–432. doi:10.4202/app.2009.1105

http://en.wikipedia.org/wiki/Kentrosaurus