Dinosauriformes: Różnice pomiędzy wersjami
m (→Literatura) |
(aktualizacja) |
||
| (Nie pokazano 9 wersji utworzonych przez jednego użytkownika) | |||
| Linia 15: | Linia 15: | ||
|- | |- | ||
! '''[[:Kategoria:Czas|Czas występowania]]''' | ! '''[[:Kategoria:Czas|Czas występowania]]''' | ||
| − | | 245-243 do 210 [[Ma]] | + | | {{Występowanie2|245|210|245|30}} |
| − | < | + | 245-243 [[Ma]] do dzisiaj<br> |
| − | + | <small>[[bazalne]]: 245-243 do 210 [[Ma]]<br> | |
| + | wczesny [[olenek]] do późnego [[noryk]]u</small> | ||
|- | |- | ||
! '''Dieta''' | ! '''Dieta''' | ||
| − | | prymitywne mięsożerne, | + | | prymitywne mięsożerne, owadożerne |
zaawansowane także wszystko- i roślinożerne | zaawansowane także wszystko- i roślinożerne | ||
|- | |- | ||
! '''Rozmiary''' | ! '''Rozmiary''' | ||
| − | | | + | |prymitywne pół metra długości |
zaawansowane często znacznie większych rozmiarów | zaawansowane często znacznie większych rozmiarów | ||
| Linia 34: | Linia 35: | ||
|- | |- | ||
! '''Systematyka''' | ! '''Systematyka''' | ||
| − | | [[Archosauria]] | + | |[[Archosauria]] |
| + | |||
| + | [[Avemetatarsalia]] | ||
[[Ornithodira]] | [[Ornithodira]] | ||
| − | [[ | + | [[Dinosauromorpha]] |
| + | |||
| + | [[Dinosauriformes]] <small>[[Novas]], [[1992]] | ||
| + | :''[[Agnosphitys]]'' | ||
| + | :''[[Marasuchus]]'' | ||
| + | :''[[Nyasasaurus]]'' | ||
| + | :''[[Saltopus]]'' | ||
| − | [[ | + | :'''[[Dracohors]]''' |
| + | ::'''[[Dinosauria]]''' | ||
| + | ::'''[[Silesauridae]]''' | ||
| + | </small> | ||
|- | |- | ||
| + | |colspan=2|{{Dinosauromorpha}} | ||
|} | |} | ||
'''Dinosauriformes (dinozauriformy)''' - grupa gadów obejmująca dinozaury i ich najbliższych krewnych (nie dalszych niż [[Marasuchus|marazuch]]). Obejmuje więc [[dinozaur]]y, [[Silesauridae|silezaurydy]] i wspomnianego marazucha. Nazwę wymyślił [[Fernando Novas|Novas]] w 1992 roku. | '''Dinosauriformes (dinozauriformy)''' - grupa gadów obejmująca dinozaury i ich najbliższych krewnych (nie dalszych niż [[Marasuchus|marazuch]]). Obejmuje więc [[dinozaur]]y, [[Silesauridae|silezaurydy]] i wspomnianego marazucha. Nazwę wymyślił [[Fernando Novas|Novas]] w 1992 roku. | ||
| Linia 78: | Linia 91: | ||
=== Lokomocja === | === Lokomocja === | ||
[[Plik:Eucoelophysis by Kahless28.jpg|300px|thumb|right|[[Eucoelophysis|Eucelofyz]] ([[Silesauridae|silezauryd]]) biegnący obok [[Dromomeron|dromomerona]] - późnego przedstawiciela [[Lagerpetidae|lagerpetidów]]. Autor: [[Jakub Kowalski]].]] | [[Plik:Eucoelophysis by Kahless28.jpg|300px|thumb|right|[[Eucoelophysis|Eucelofyz]] ([[Silesauridae|silezauryd]]) biegnący obok [[Dromomeron|dromomerona]] - późnego przedstawiciela [[Lagerpetidae|lagerpetidów]]. Autor: [[Jakub Kowalski]].]] | ||
| − | Dinozauriformy | + | Dinozauriformy doskonaliły swe zdolności do efektywnego poruszania się poprzez podciągnięcie swych kończyn jeszcze bardziej pod tułów. Ułatwiła to głębsza panewka stawu biodrowego i modyfikacja kości udowej. Stopa zginała się tylko w płaszczyźnie przód-tył i uderzała palcami prostopadle o podłoże. Dlatego palce I i V przesuwały się ku tyłowi i redukowały, a największy stał się palec środkowy (III). Kończyny przednie były długie i smukłe. Służyły głównie do podpierania przodu ciała. U [[dinozaur]]ów powstała pełna dwunożność. Świadczy o tym ich krótki tułów i przednie kończyny. |
| + | |||
=== Rozmiary === | === Rozmiary === | ||
Prymitywne dinozauriformy, takie jak [[Marasuchus|marazuch]], były niedużymi zwierzętami. Mierzyły pół metra długości i ważyły około 0,2-4 kilogramów. Przez długi czas dinozauriformy nie przekraczały 3 metrów długości. Dopiero w [[noryk]]u (216-203 [[Ma]]) część [[Saurischia|dinozaurów gadziomiedniczych]] znacznie zwiększyła swe rozmiary, przekraczając 8 metrów długości 1000 kilogramów masy ciała. | Prymitywne dinozauriformy, takie jak [[Marasuchus|marazuch]], były niedużymi zwierzętami. Mierzyły pół metra długości i ważyły około 0,2-4 kilogramów. Przez długi czas dinozauriformy nie przekraczały 3 metrów długości. Dopiero w [[noryk]]u (216-203 [[Ma]]) część [[Saurischia|dinozaurów gadziomiedniczych]] znacznie zwiększyła swe rozmiary, przekraczając 8 metrów długości 1000 kilogramów masy ciała. | ||
| Linia 84: | Linia 98: | ||
=== Paleoekologia === | === Paleoekologia === | ||
[[Plik:Eucoelophysis redondasaurus.jpg|350px|thumb|right|Eucelofyz zaatakowany przez redondazaura.<br>Autor: [[Edyta Felcyn]].]] | [[Plik:Eucoelophysis redondasaurus.jpg|350px|thumb|right|Eucelofyz zaatakowany przez redondazaura.<br>Autor: [[Edyta Felcyn]].]] | ||
| − | Początkowo dinozauriformy były mięsożerne lub wszystkożerne. Wraz z rosnącym zróżnicowaniem w grupie tej pojawiło się kilka niezależnych trendów ku roślinożerności ([[Silesauridae|silezaurydy]], [[Prosauropoda|prozauropody]] i [[Ornithischia|dinozaury ptasiomiedniczne]]). [[Theropoda|Teropody]] zastąpiły większość przedstawicieli linii krokodylowej w roli dużych i średnich drapieżników. Rozprzestrzeniły się na całą [[Pangea|Pangeę]], choć na półkuli północnej stały się powszechne dopiero w [[jura|jurze]]. | + | Początkowo dinozauriformy były mięsożerne, owadożerne lub wszystkożerne. Wraz z rosnącym zróżnicowaniem w grupie tej pojawiło się kilka niezależnych trendów ku roślinożerności ([[Silesauridae|silezaurydy]], [[Prosauropoda|prozauropody]] i [[Ornithischia|dinozaury ptasiomiedniczne]]). [[Theropoda|Teropody]] zastąpiły większość przedstawicieli linii krokodylowej w roli dużych i średnich drapieżników. Rozprzestrzeniły się na całą [[Pangea|Pangeę]], choć na półkuli północnej stały się powszechne dopiero w [[jura|jurze]]. |
== Literatura == | == Literatura == | ||
| Linia 94: | Linia 108: | ||
Kammerer, C.F., Nesbitt, S.J., Shubin, N.H. 2012. The first basal dinosauriform (Silesauridae) from the Late Triassic of Morocco. Acta Palaeontologica Polonica, t. 57, nr 2, str. 277-284. [[doi:10.4202/app.2011.0015]] | Kammerer, C.F., Nesbitt, S.J., Shubin, N.H. 2012. The first basal dinosauriform (Silesauridae) from the Late Triassic of Morocco. Acta Palaeontologica Polonica, t. 57, nr 2, str. 277-284. [[doi:10.4202/app.2011.0015]] | ||
| − | Langer, M.C., Nesbitt, S.J., Bittencourt, J.S., Irmis, R.B. 2013. Non-dinosaurian Dinosauromorpha. W: Nesbitt S.J., Desojo J.B. i R.B. Irmis (red.) Anatomy, Phylogeny and Palaeobiology of Early Archosaurs and their Kin. Geological Society, London, Special Publications, t. 379, str. 157-186. [[doi: 10.1144/SP379.9]]</small> | + | Langer, M.C., Nesbitt, S.J., Bittencourt, J.S., Irmis, R.B. 2013. Non-dinosaurian Dinosauromorpha. W: Nesbitt S.J., Desojo J.B. i R.B. Irmis (red.) Anatomy, Phylogeny and Palaeobiology of Early Archosaurs and their Kin. Geological Society, London, Special Publications, t. 379, str. 157-186. [[doi: 10.1144/SP379.9]] |
| + | |||
| + | Piechowski, R., Tałanda, M. 2020. The locomotor musculature and posture of the early dinosauriform ''Silesaurus opolensis'' provides a new look into the evolution of Dinosauromorpha. Journal of Anatomy, w druku. [https://doi.org/10.1111/joa.13155] | ||
| + | |||
| + | Qvarnström, M., Wernström, J.V., Piechowski, R., Tałanda, M., Ahlberg, P.E., Niedźwiedzki, G. 2019. Beetle-bearing coprolites possibly reveal the diet of a Late Triassic dinosauriform. Royal Society Open Science, t. 6, 181042. [https://doi.org/10.1098/rsos.181042]</small> | ||
[[Kategoria:Artykuły paleontologiczne]] | [[Kategoria:Artykuły paleontologiczne]] | ||
Aktualna wersja na dzień 13:16, 19 kwi 2020
| Autor: | Korekta: |
| Mateusz Tałanda |
| Dinosauriformes (dinozauriformy) | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Czas występowania |
245-243 Ma do dzisiaj | |||||||||||||||
| Dieta | prymitywne mięsożerne, owadożerne
zaawansowane także wszystko- i roślinożerne | |||||||||||||||
| Rozmiary | prymitywne pół metra długości
zaawansowane często znacznie większych rozmiarów | |||||||||||||||
| Występowanie | cały świat
niedinozaurowe znajdowane w obu Amerykach, Europie i Afryce | |||||||||||||||
| Systematyka | Archosauria
| |||||||||||||||
| ||||||||||||||||
Dinosauriformes (dinozauriformy) - grupa gadów obejmująca dinozaury i ich najbliższych krewnych (nie dalszych niż marazuch). Obejmuje więc dinozaury, silezaurydy i wspomnianego marazucha. Nazwę wymyślił Novas w 1992 roku.
Formalna definicja (node-based)
Ostatni wspólny przodek dinozaurów i marazucha oraz wszyscy jego potomkowie.
Cechy charakterystyczne (synapomorfie)
| Uwaga! Poniższy fragment przedstawia szczegółowe dane i może wymagać od Czytelnika znajomości fachowych pojęć anatomicznych. |
- kość łonowa dłuższa od kulszowej,
- powierzchnie stawowe na kości łonowej dla pozostałych kości miednicy są oddzielone przez rowek lub przerwę,
- te powierzchnie na kości kulszowej oddzielone przez dół,
- zredukowany przeciwkrętarz i kontakt łonowy,
- bliższa część kości udowej z półką krętarzową,
- i wystającym mniejszym krętarzem (tworzącym stromą bliższą krawędź do trzonu) na kości udowej - aczkolwiek większe osobniki Dromomeron gregorii też mają tę cechę,
- dalsza część piszczeli ze skierowanym wzdłuż kości bocznym rowkiem,
- kość skokowa z dogłowowym wyrostkiem wznoszącym.
Jednak nie wszystkie wczesne dinozauriformy mają wszystkie te cechy.
Zasięg czasowy
Najstarsze znane kości dinozauriformów pochodzą z późnego anizyku Tanzanii. Tropy o nazwie Sphingopus, które mogły być pozostawione przez prymitywne dinozauriformy są nieco starsze. Pochodzą z wczesnego anizyku (245-243 Ma) i zostały znalezione w Polsce w Górach Świętokrzyskich. Ostatnie niedinozaurowe wymarły prawdopodobnie w późnym noryku. Najmłodsze znane szczątki, datowane na około 210 milionów lat pochodzą z Polski i USA. Nie wiadomo jednak jaka jest pozycja filogenetyczna rodzaju Agnosphitys, który jest kilka milionów lat młodszy. Nieptasie dinozaury wymarły z końcem kredy, a ptaki żyją do dziś.
Skład
Lewisuchus admixtus
Marasuchus lilloensis
Saltopus elginensis
Silesauridae
Dinosauria
Agnosphitys cromhallensis
Kladogram głównych grup dinozaurokształtnych za Kammerer i in. (2012).
Paleobiologia i ewolucja
Lokomocja
Dinozauriformy doskonaliły swe zdolności do efektywnego poruszania się poprzez podciągnięcie swych kończyn jeszcze bardziej pod tułów. Ułatwiła to głębsza panewka stawu biodrowego i modyfikacja kości udowej. Stopa zginała się tylko w płaszczyźnie przód-tył i uderzała palcami prostopadle o podłoże. Dlatego palce I i V przesuwały się ku tyłowi i redukowały, a największy stał się palec środkowy (III). Kończyny przednie były długie i smukłe. Służyły głównie do podpierania przodu ciała. U dinozaurów powstała pełna dwunożność. Świadczy o tym ich krótki tułów i przednie kończyny.
Rozmiary
Prymitywne dinozauriformy, takie jak marazuch, były niedużymi zwierzętami. Mierzyły pół metra długości i ważyły około 0,2-4 kilogramów. Przez długi czas dinozauriformy nie przekraczały 3 metrów długości. Dopiero w noryku (216-203 Ma) część dinozaurów gadziomiedniczych znacznie zwiększyła swe rozmiary, przekraczając 8 metrów długości 1000 kilogramów masy ciała.
Paleoekologia
Początkowo dinozauriformy były mięsożerne, owadożerne lub wszystkożerne. Wraz z rosnącym zróżnicowaniem w grupie tej pojawiło się kilka niezależnych trendów ku roślinożerności (silezaurydy, prozauropody i dinozaury ptasiomiedniczne). Teropody zastąpiły większość przedstawicieli linii krokodylowej w roli dużych i średnich drapieżników. Rozprzestrzeniły się na całą Pangeę, choć na półkuli północnej stały się powszechne dopiero w jurze.
Literatura
Brusatte, S.L., Niedźwiedzki, G., Butler, R.J. 2010. Footprints pull origin and diversification of dinosaur stem lineage deep into Early Triassic. Proceedings of the Royal Society B, t. 278, nr 1708, str. 1107-1113. DOI: 10.1098/rspb.2010.1746
Fechner, R. 2009. Morphofunctional evolution of the pelvic girdle and hindlimb of Dinosauromorpha on the lineage to Sauropoda. Rozprawa doktorska, Fakultät für Geowissenschaften, Ludwig-Maximilians-Universität, Munich, str. 1-197. [1]
Kammerer, C.F., Nesbitt, S.J., Shubin, N.H. 2012. The first basal dinosauriform (Silesauridae) from the Late Triassic of Morocco. Acta Palaeontologica Polonica, t. 57, nr 2, str. 277-284. doi:10.4202/app.2011.0015
Langer, M.C., Nesbitt, S.J., Bittencourt, J.S., Irmis, R.B. 2013. Non-dinosaurian Dinosauromorpha. W: Nesbitt S.J., Desojo J.B. i R.B. Irmis (red.) Anatomy, Phylogeny and Palaeobiology of Early Archosaurs and their Kin. Geological Society, London, Special Publications, t. 379, str. 157-186. doi: 10.1144/SP379.9
Piechowski, R., Tałanda, M. 2020. The locomotor musculature and posture of the early dinosauriform Silesaurus opolensis provides a new look into the evolution of Dinosauromorpha. Journal of Anatomy, w druku. [2]
Qvarnström, M., Wernström, J.V., Piechowski, R., Tałanda, M., Ahlberg, P.E., Niedźwiedzki, G. 2019. Beetle-bearing coprolites possibly reveal the diet of a Late Triassic dinosauriform. Royal Society Open Science, t. 6, 181042. [3]
