Erlikosaurus: Różnice pomiędzy wersjami
(Utworzono nową stronę "{{DISPLAYTITLE:''Erlikosaurus''}} {{Opis |Autor = Dominik Mentelski |Korekta = Adrian Sztuba |nazwa = ''Erlik...") |
m |
||
| (Nie pokazano 8 wersji utworzonych przez 4 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{DISPLAYTITLE:''Erlikosaurus''}} | {{DISPLAYTITLE:''Erlikosaurus''}} | ||
{{Opis | {{Opis | ||
| − | |Autor = [[Dominik Mentelski]] | + | |Autor = [[Adrian Sztuba]], [[Dominik Mentelski]] |
| − | |Korekta = | + | |Korekta = |
|nazwa = ''Erlikosaurus'' (erlikozaur) | |nazwa = ''Erlikosaurus'' (erlikozaur) | ||
| − | |długość = | + | |długość = ok. 3,6 m <ref name="Molina-Larramendi">Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press. </ref> |
| − | |wysokość = | + | |wysokość = ok. 1,3 m (w biodrach) <ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
| − | |masa = | + | |masa = 280 kg <ref name="Molina-Larramendi"></ref> |
|dieta = roślinożerny/wszystkożerny | |dieta = roślinożerny/wszystkożerny | ||
| − | |miejsce = [[Mongolia]] | + | |miejsce = [[Mongolia]] - Bayshin Tsav |
| − | |||
<small>([[formacja]] [[Bayan Shireh]])</small> | <small>([[formacja]] [[Bayan Shireh]])</small> | ||
| − | + | |czas = {{Występowanie|96|90}} | |
| − | |czas = {{Występowanie| | + | ok. 96-90 [[Ma]] <ref>Kurumada, Y., Aoki, S., Aoki, K., Kato, D., Saneyoshi, M., Tsogtbaatar, K., ... & Ishigaki, S. (2020). "Calcite U–Pb age of the Cretaceous vertebrate‐bearing Bayn Shire Formation in the Eastern Gobi Desert of Mongolia: Usefulness of caliche for age determination". Terra Nova, 32(4), 246-252.</ref><br> |
| − | ok. | ||
<small>[[późna kreda]] ( [[cenoman]] - [[turon]])</small> | <small>[[późna kreda]] ( [[cenoman]] - [[turon]])</small> | ||
|systematyka = | |systematyka = | ||
[[Dinosauria]] | [[Dinosauria]] | ||
| + | |||
| + | [[Saurischia]] | ||
[[Theropoda]] | [[Theropoda]] | ||
| Linia 29: | Linia 29: | ||
[[Therizinosauridae]] | [[Therizinosauridae]] | ||
| − | |grafika = Erlikosaurus | + | |PorównanieGrupa = Therizinosauria |
| − | |podpis = Rekonstrukcja. Autor: | + | |PorównanieDługość = 4.5 |
| + | |grafika = Erlikosaurus Restoration.png | ||
| + | |podpis = Rekonstrukcja. Autor: PaleoNeolitic [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Erlikosaurus_Restoration.png] | ||
|mapa = | |mapa = | ||
<display_points type="terrain" zoom=3> | <display_points type="terrain" zoom=3> | ||
| Linia 37: | Linia 39: | ||
}} | }} | ||
==Wstęp== | ==Wstęp== | ||
| − | ''Erlikosaurus'' to dinozaur z | + | ''Erlikosaurus'' to dinozaur z [[rodzina|rodziny]] [[Therizinosauridae]], żyjący w [[późna kreda|późnej kredzie]], około 90 milionów lat temu. |
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
| Linia 43: | Linia 45: | ||
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
| − | [[Plik: Erlikosaurus | + | [[Plik:Erlikosaurus Skeleton Reconstruction.jpg|thumb|Sylwetka ''Erlikosaurus'' wraz z zaznaczono na biało odnalezionymi kośćmi. Autor: PaleoNeolitic [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Erlikosaurus_Skeleton_Reconstruction.jpg]]] |
| − | Holotyp - GIN 100/111 - to prawie kompletna czaszka, żuchwa, kręgi szyjne, lewa kość ramienna i kości stóp. Znaleziono go w 1972 roku, w | + | [[Holotyp]] - GIN 100/111 - to prawie kompletna czaszka, żuchwa, kręgi szyjne, lewa kość ramienna i kości stóp. Znaleziono go w 1972 roku, w Bayshin Tsav (południowo-wschodnia [[Mongolia]]), w skałach [[formacja|formacji]] [[Bayan Shireh]]. |
| − | Currie donosił | + | [[Currie]] donosił o odkryciu kości terizinozaura podobnego do ''Erlikosaurus'', które zostały znalezione w Albercie ([[Kanada]]; Currie, 2005). Niestety są to bardzo niekompletne okazy (okaz TMP 79.15.1 - pazur, okaz CMN 12349 - kość czołowa) i nie ma nawet pewności, czy rzeczywiście są to kości [[Therizinosauria|terizinozaura]]. |
==Budowa i paleobiologia== | ==Budowa i paleobiologia== | ||
| − | Skamieniałości erlikozaura są niekompletne, dlatego trudno oszacować jego rozmiar. Gregory S. Paul | + | [[Plik: Erlikosaurus skull and foot.jpg|300px|thumb|right|Czaszka i stopa ''Erlikosaurus''. Autorzy zdjęcia: Barsbold i Perle. [https://www.app.pan.pl/article/item/app25-187.html] ]] |
| + | Skamieniałości erlikozaura są niekompletne, dlatego trudno oszacować jego rozmiar. Gregory S. Paul ocenił jego długość na 4,5 m, a masę na 500 kg (Paul, 2010); [[Michael Mortimer]] na stronie Theropod Database oszacował długość na 3,4 m i masę na 275 kg; Lautenschlager i in. (2012) obliczyli masę na 150-250 kg. | ||
| − | Erlikozaur miał wydłużoną czaszkę z długimi nozdrzami. Przód żuchwy | + | Erlikozaur miał wydłużoną czaszkę z długimi nozdrzami. Przód żuchwy był wygięty do dołu. Podobnie jak inne terizinozaury, był on wszystko- lub roślinożerny. Przemawia za tym to, że prawdopodobnie posiadał dziób zbudowany z keratyny na przedzie pyska. Nie znaleziono bezpośrednich dowodów na jego obecność, lecz wskazuje na to kilka cech budowy jego czaszki, np. brak zębów w przedniej części szczęk. Ponadto na kości przedszczękowej, szczękowej i zębowej obecne są niewielkie otwory, którymi za życia mogły przechodzić nerwy i naczynia zaopatrujące pochwę rogową. Za roślinożernością przemawia także mała szacowana siła ugryzienia (od 43-65 N z przodu szczęk do 90–134 N przy ostatnim zębie) i niewielki kąt rozwarcia szczęk (ok. 49°). |
| − | Zęby nie | + | Zęby nie były obecne na kości przedszczękowej oraz na przedniej części kości szczękowej i zębowej. Zęby kości szczękowej były jednakowe (homodontyczne), o lancetowatym kształcie. Na kości szczękowej obecne są 24 zębodoły. Zęby kości zębowej były zróżnicowane (heterodontyczne). Te z przodu były długie i stożkowate, dalsze zaś były krótsze, ciaśniej upakowane i miały lancetowaty kształt. W kości zębowej jest 31 zębodołów. |
| − | Badania | + | Badania puszki mózgowej dowodzą, że erlikozaur miał stosunkowo dobry węch. Może to oznaczać, że terizinozaury "odziedziczyły" go po przodkach, lub był on przydatny podczas poszukiwania pożywienia. W kredzie liczne stały się rośliny kwiatowe, które zapewne wytwarzały wyraźny zapach. Terizinozaury mogły więc rozróżniać je spośród innych roślin po zapachu. Oprócz tego erlikozaur posiadał dobry słuch i zmysł równowagi. Jego wzrok był za to prawdopodobnie gorszy. |
| − | Nie znaleziono kości jego dłoni, lecz prawdopodobnie był wyposażony w długie, ostre pazury, tak jak inne terizinozaury. | + | Nie znaleziono kości jego dłoni, lecz prawdopodobnie był wyposażony w długie, ostre pazury, tak jak inne terizinozaury. |
==Taksonomia== | ==Taksonomia== | ||
W 1980 r. ten dinozaur otrzymał nazwę ''Erlikosaurus''. Rok później Perle nazwał go ponownie jako ''Erlicosaurus''. [[ICZN]] uznaje jednak, że pierwotna nazwa jest prawidłowa. | W 1980 r. ten dinozaur otrzymał nazwę ''Erlikosaurus''. Rok później Perle nazwał go ponownie jako ''Erlicosaurus''. [[ICZN]] uznaje jednak, że pierwotna nazwa jest prawidłowa. | ||
| − | Niektórzy paleontolodzy postulują, że inny terizinozaur - ''[[Enigmosaurus]]'' - jest młodszym synonimem ''Erlikosaurus.'' Oba dinozaury zostały znalezione w tym samym miejscu, a ich materiał kopalny nie pokrywa się. Barsbold i Perle twierdzą jednak, że nie mogą być one synonimami, ponieważ miednica ''[[Enigmosaurus]]'' znacznie różni się od miednicy ''[[Segnosaurus]]''. | + | Niektórzy paleontolodzy postulują, że inny terizinozaur - ''[[Enigmosaurus]]'' - jest młodszym synonimem ''Erlikosaurus.'' Oba dinozaury zostały znalezione w tym samym miejscu, a ich materiał kopalny nie pokrywa się. Barsbold i Perle twierdzą jednak, że nie mogą być one synonimami, ponieważ miednica ''[[Enigmosaurus]]'' znacznie różni się od miednicy ''[[Segnosaurus]]''., który to z kolei jest zbyt podobny do ''Erlikosaurus'', by ten miał tak odmienną od niego miednicę. Oczywiście bez większej ilości skamieniałości nie da się stwierdzić, czy ''[[Enigmosaurus]]'' rzeczywiście jest synonimem ''Erlikosaurus''. |
==Systematyka== | ==Systematyka== | ||
| Linia 91: | Linia 94: | ||
<small> Barsbold, R., Perle, A. (1980). "Segnosauria, a new infraorder of carnivorous dinosaurs". Acta Palaeontologica Polonica. 25 (2): 187–195 | <small> Barsbold, R., Perle, A. (1980). "Segnosauria, a new infraorder of carnivorous dinosaurs". Acta Palaeontologica Polonica. 25 (2): 187–195 | ||
| − | Perle. A | + | Perle. A. (1981). "Noviy segnozavrid iz verchnego mela Mongolii". Trudy-Sovmestnaya Sovetsko-Mongol'skaya Paleontologicheskaya Ekspeditsiya. 15: 50–59. |
Lautenschlager, S., Rayfield, E.J., Perle, A., Zanno, L.E., Witmer, L.M. (2012). "The Endocranial Anatomy of Therizinosauria and Its Implications for Sensory and Cognitive Function". PLoS ONE. 7 (12): e52289. [[doi:10.1371/journal.pone.0052289]] | Lautenschlager, S., Rayfield, E.J., Perle, A., Zanno, L.E., Witmer, L.M. (2012). "The Endocranial Anatomy of Therizinosauria and Its Implications for Sensory and Cognitive Function". PLoS ONE. 7 (12): e52289. [[doi:10.1371/journal.pone.0052289]] | ||
| − | Lautenschlager, S. (2013). "Cranial myology and bite force performance of Erlikosaurus andrewsi: a novel approach for digital muscle reconstructions". Journal of Anatomy 222(2) [[doi: 10.1111/joa.12000]] | + | Lautenschlager, S. (2013). "Cranial myology and bite force performance of ''Erlikosaurus andrewsi'': a novel approach for digital muscle reconstructions". Journal of Anatomy 222(2) [[doi: 10.1111/joa.12000]] |
| − | Witmer, L.M., Perle, A., Zanno, L.E., Rayfield, E.J (2015)."Cranial anatomy of Erlikosaurus andrewsi (Dinosauria, Therizinosauria): new insights based on digital reconstruction" Journal of Vertebrate Paleontology [[doi:10.1080/02724634.2014.874529]] | + | Witmer, L.M., Perle, A., Zanno, L.E., Rayfield, E.J (2015)."Cranial anatomy of ''Erlikosaurus andrewsi'' (Dinosauria, Therizinosauria): new insights based on digital reconstruction" Journal of Vertebrate Paleontology [[doi:10.1080/02724634.2014.874529]] |
Paul, G. S. (2010). "The Princeton Field Guide to Dinosaur: Second Edition" | Paul, G. S. (2010). "The Princeton Field Guide to Dinosaur: Second Edition" | ||
| Linia 104: | Linia 107: | ||
The Theropod Database [http://theropoddatabase.com/Therizinosauroidea.htm] | The Theropod Database [http://theropoddatabase.com/Therizinosauroidea.htm] | ||
| − | </small> | + | <references/></small> |
[[Kategoria:Dinosauria]] | [[Kategoria:Dinosauria]] | ||
| + | [[Kategoria:Saurischia]] | ||
[[Kategoria:Theropoda]] | [[Kategoria:Theropoda]] | ||
[[Kategoria:Tetanurae]] | [[Kategoria:Tetanurae]] | ||
Aktualna wersja na dzień 10:58, 27 gru 2023
| Autor: | Adrian Sztuba, Dominik Mentelski |
| Erlikosaurus (erlikozaur) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Długość | ok. 3,6 m [1] | ||||
| Wysokość | ok. 1,3 m (w biodrach) [1] | ||||
| Masa | 280 kg [1] | ||||
| Dieta | roślinożerny/wszystkożerny | ||||
| Miejsce | Mongolia - Bayshin Tsav | ||||
| Czas |
ok. 96-90 Ma [2] | ||||
| Systematyka | Dinosauria | ||||
 Rekonstrukcja. Autor: PaleoNeolitic [3]
Porównanie wielkości Erlikosaurus i człowieka. | |||||
| Mapa znalezisk | |||||
Wczytywanie mapy…
| |||||
Wstęp
Erlikosaurus to dinozaur z rodziny Therizinosauridae, żyjący w późnej kredzie, około 90 milionów lat temu.
Etymologia
Nazwa rodzajowa w wolnym tłumaczeniu oznacza "jaszczur Erlika". Odnosi się do Erlika - lamajskiego ducha, władcy umarłych. Nazwa gatunkowa honoruje R.C. Andrewsa.
Materiał kopalny
Holotyp - GIN 100/111 - to prawie kompletna czaszka, żuchwa, kręgi szyjne, lewa kość ramienna i kości stóp. Znaleziono go w 1972 roku, w Bayshin Tsav (południowo-wschodnia Mongolia), w skałach formacji Bayan Shireh.
Currie donosił o odkryciu kości terizinozaura podobnego do Erlikosaurus, które zostały znalezione w Albercie (Kanada; Currie, 2005). Niestety są to bardzo niekompletne okazy (okaz TMP 79.15.1 - pazur, okaz CMN 12349 - kość czołowa) i nie ma nawet pewności, czy rzeczywiście są to kości terizinozaura.
Budowa i paleobiologia
Skamieniałości erlikozaura są niekompletne, dlatego trudno oszacować jego rozmiar. Gregory S. Paul ocenił jego długość na 4,5 m, a masę na 500 kg (Paul, 2010); Michael Mortimer na stronie Theropod Database oszacował długość na 3,4 m i masę na 275 kg; Lautenschlager i in. (2012) obliczyli masę na 150-250 kg.
Erlikozaur miał wydłużoną czaszkę z długimi nozdrzami. Przód żuchwy był wygięty do dołu. Podobnie jak inne terizinozaury, był on wszystko- lub roślinożerny. Przemawia za tym to, że prawdopodobnie posiadał dziób zbudowany z keratyny na przedzie pyska. Nie znaleziono bezpośrednich dowodów na jego obecność, lecz wskazuje na to kilka cech budowy jego czaszki, np. brak zębów w przedniej części szczęk. Ponadto na kości przedszczękowej, szczękowej i zębowej obecne są niewielkie otwory, którymi za życia mogły przechodzić nerwy i naczynia zaopatrujące pochwę rogową. Za roślinożernością przemawia także mała szacowana siła ugryzienia (od 43-65 N z przodu szczęk do 90–134 N przy ostatnim zębie) i niewielki kąt rozwarcia szczęk (ok. 49°). Zęby nie były obecne na kości przedszczękowej oraz na przedniej części kości szczękowej i zębowej. Zęby kości szczękowej były jednakowe (homodontyczne), o lancetowatym kształcie. Na kości szczękowej obecne są 24 zębodoły. Zęby kości zębowej były zróżnicowane (heterodontyczne). Te z przodu były długie i stożkowate, dalsze zaś były krótsze, ciaśniej upakowane i miały lancetowaty kształt. W kości zębowej jest 31 zębodołów.
Badania puszki mózgowej dowodzą, że erlikozaur miał stosunkowo dobry węch. Może to oznaczać, że terizinozaury "odziedziczyły" go po przodkach, lub był on przydatny podczas poszukiwania pożywienia. W kredzie liczne stały się rośliny kwiatowe, które zapewne wytwarzały wyraźny zapach. Terizinozaury mogły więc rozróżniać je spośród innych roślin po zapachu. Oprócz tego erlikozaur posiadał dobry słuch i zmysł równowagi. Jego wzrok był za to prawdopodobnie gorszy.
Nie znaleziono kości jego dłoni, lecz prawdopodobnie był wyposażony w długie, ostre pazury, tak jak inne terizinozaury.
Taksonomia
W 1980 r. ten dinozaur otrzymał nazwę Erlikosaurus. Rok później Perle nazwał go ponownie jako Erlicosaurus. ICZN uznaje jednak, że pierwotna nazwa jest prawidłowa.
Niektórzy paleontolodzy postulują, że inny terizinozaur - Enigmosaurus - jest młodszym synonimem Erlikosaurus. Oba dinozaury zostały znalezione w tym samym miejscu, a ich materiał kopalny nie pokrywa się. Barsbold i Perle twierdzą jednak, że nie mogą być one synonimami, ponieważ miednica Enigmosaurus znacznie różni się od miednicy Segnosaurus., który to z kolei jest zbyt podobny do Erlikosaurus, by ten miał tak odmienną od niego miednicę. Oczywiście bez większej ilości skamieniałości nie da się stwierdzić, czy Enigmosaurus rzeczywiście jest synonimem Erlikosaurus.
Systematyka
Erlikosaurus należy do Therizinosauria, konkretnie do Therizinosauridae. Zob. też Therizinosauria#Kladogramy.
Spis gatunków
| Erlikosaurus | Barsbold i Perle, 1980 |
| = Erlicosaurus | Perle, 1981 |
| ??= Enigmosaurus | Barsbold i Perle, 1983 |
| E. andrewsi | Barsbold i Perle, 1980 |
| = Erlicosaurus andrewsi | Perle, 1981 |
| ??= Enigmosaurus | Barsbold i Perle, 1983 |
Bibliografia
Barsbold, R., Perle, A. (1980). "Segnosauria, a new infraorder of carnivorous dinosaurs". Acta Palaeontologica Polonica. 25 (2): 187–195
Perle. A. (1981). "Noviy segnozavrid iz verchnego mela Mongolii". Trudy-Sovmestnaya Sovetsko-Mongol'skaya Paleontologicheskaya Ekspeditsiya. 15: 50–59.
Lautenschlager, S., Rayfield, E.J., Perle, A., Zanno, L.E., Witmer, L.M. (2012). "The Endocranial Anatomy of Therizinosauria and Its Implications for Sensory and Cognitive Function". PLoS ONE. 7 (12): e52289. doi:10.1371/journal.pone.0052289
Lautenschlager, S. (2013). "Cranial myology and bite force performance of Erlikosaurus andrewsi: a novel approach for digital muscle reconstructions". Journal of Anatomy 222(2) doi: 10.1111/joa.12000
Witmer, L.M., Perle, A., Zanno, L.E., Rayfield, E.J (2015)."Cranial anatomy of Erlikosaurus andrewsi (Dinosauria, Therizinosauria): new insights based on digital reconstruction" Journal of Vertebrate Paleontology doi:10.1080/02724634.2014.874529
Paul, G. S. (2010). "The Princeton Field Guide to Dinosaur: Second Edition"
Currie, P.J., Bundgoard, E. (2005). "Dinosaur Provincial Park: A Spectacular Ancient Ecosystem Revealed"
The Theropod Database [4]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). "Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes". wyd. Princeton University Press.
- ↑ Kurumada, Y., Aoki, S., Aoki, K., Kato, D., Saneyoshi, M., Tsogtbaatar, K., ... & Ishigaki, S. (2020). "Calcite U–Pb age of the Cretaceous vertebrate‐bearing Bayn Shire Formation in the Eastern Gobi Desert of Mongolia: Usefulness of caliche for age determination". Terra Nova, 32(4), 246-252.
![[3]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Erlikosaurus_Restoration.png){kind=link}
![[1]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Erlikosaurus_Skeleton_Reconstruction.jpg){kind=link}