Gargoyleosaurus

Autor:

Kamil Kamiński

---

Gargoyleosaurus (gargojleozaur)
Długość	ok. 3-3,5 m
Masa	300-890 kg
Miejsce	USA, Wyoming (górne warstwy formacji Morrison)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 150-148 Ma późna jura (środkowy tyton?)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Thyreophora Ankylosauria Nodosauridae
Rekonstrukcja szkieletu. Autor zdjęcia: Firsfron. [3]

Wstęp

Gargoyleosaurus to rodzaj czworonożnego, opancerzonego dinozaura roślinożernego z późnej jury Ameryki Północnej. Był on niewielkim i stosunkowo wczesnym przedstawicielem ankylozaurów. Jego dokładna pozycja systematyczna pozostaje niejasna.

Etymologia

Nazwa Gargoyleosaurus oznacza „gargulcowy jaszczur” i odnosi się ona do podobieństwa widzianej z profilu czaszki tego zwierzęcia do gargulca (ozdobne zakończenie rynny). Epitet gatunkowy parkpinorum (początkowo parkpini) honoruje odkrywców holotypu – J. Parkera i T. Pinegara (Carpenter i in., 1998).

Materiał kopalny

Holotyp to okaz DMN 27726 - czaszka wraz z trzema pierwszymi kręgami szyjnymi i dwoma półpierścieniami kostnymi, fragmenty kilku żeber, częściowa prawa łopatka i kość krucza, prawe k. ramienna i udowa, częściowe k. łonowe i skostniałe ścięgna (Kilbourne i Carpenter, 2005).

Materiał przypisany to okaz DMNS 58831 (synsakrum [kość lędźwiowo-krzyżowa] razem z prawą kością biodrową) (Carpenter i in., 2013).

Budowa

Zrekonstruowany szkielet. Autor zdjęcia: Zach Tirrell [1].

Gargoyleosaurus był stosunkowo niedużym, czworonożnym roślinożercą o opancerzonym ciele. Wykazywał on mozaikę cech właściwych ankylozaurydom i nodozaurydom. Długość czaszki była większa niż jej szerokość. Pysk był długi i wąski, z bocznie umieszczonymi nozdrzami. Patrząc z góry, czaszka miała trójkątny kształt i była spłaszczona w kierunku góra-dół, z długą, delikatną żuchwą. Jedną z charakterystycznych cech gargojleozaura były bardzo duże rogi, wyrastające z kości zaoczodołowych, a także obecność ośmiu zębów w kości przedszczękowej. Czaszkę pokrywały kostne guzki o nieregularnym kształcie. Zęby z kości przedszczękowych i z przodu żuchwy o lancetowatym kształcie przypominały uzębienie Ankylosaurus, natomiast te położonej bardziej w głębi pyska były podobne do zębów nodozaurydów (Kilbourne i Carpenter, 2005). Wg Carpentera i in. (1998) uzębienie gargojleozaura wykazywało też cechy prymitywnych dinozaurów ptasiomiednicznych. Jak u wszystkich ankylozaurów, kończyny były dość krótkie i masywnie zbudowane. Wszystkie znane kręgi cechowały się wydłużonymi trzonami. Ciało Gargoyleosaurus pokrywała kostna zbroja, na którą składały się grube kolce, cienkie, trójkątne płytki, płaskie, jajowate guzki oraz kostki zrośnięte w pojedyncze płyty. Ogólnie przypominała ona pancerz gastonii. (Kilbourne i Carpenter, 2005). Szyję chroniły dwa półpierścienie kostne, złożone ze zrośniętych płytek i kostek. Co najmniej dwa długie kolce sterczały znad barków gargojleozaura (Carpenter i in., 1998). Kość biodrowa była zorientowana poziomo i pozbawiona przyśrodkowej krzywizny wyrostka przedpanewkowego, występującej u Mymoorapelta. Jednak nie rozszerzała się tak wyraźnie jak u kredowych ankylozaurów (Carpenter i in., 2013).

Rekonstrukcja głowy gargojleozaura. Autor: Jaime A. Headden [2].

Filogeneza

Carpenter i in. (1998) zaklasyfikowali Gargoyleosaurus jako ankylozauryda. W późniejszej publikacji Kilbourne i Carpenter (2005) uznali go za przedstawiciela rodziny Polacanthidae (obecnie „polakantydy” są uważane za bazalnych członków Nodosauridae, mogą one nie tworzyć kladu w ramach Nodosauridae). Wg nowszych badań (np. Arbour i Currie [2015] czy Rivera-Sylva i in. [2018]) był to dość prymitywny nodozaurd.

Paleoekologia

Zob. Allosaurus#Paleoekologia.

Spis gatunków

Gargoyleosaurus	Carpenter, Mile i Cloward, 1998
G. parkpinorum	Carpenter, Mile i Cloward, 1998 emed. Carpenter, Mile i Cloward, 2001
= G. parkpini

Bibliografia

Benson, R. B. J., Campione, N. E., Carrano, M. T., Mannion, P. D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D. C. (2014) "Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage" PLoS Biology, 12(5), e1001853. doi:10.1371/journal.pbio.1001853.

Carpenter, K., Miles, C. & Cloward, K. (1998). "Skull of a Jurassic ankylosaur (Dinosauria)." Nature 393: 782-783.

Carpenter, K., DiCroce, T., Kinneer, B., Simon, R. (2013). "Pelvis of Gargoyleosaurus (Dinosauria: Ankylosauria) and the Origin and Evolution of the Ankylosaur Pelvis." PLoS ONE 8(11): e79887. [[4]].

Killbourne, B. & Carpenter, K. (2005). "Redescription of Gargoyleosaurus parkpinorum, a polacanthid ankylosaur from the Upper Jurassic of Albany County, Wyoming". Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie, 237, 111-160.

Paul, G.S. (2010). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs", wyd. Princeton University

Rivera-Sylva, H.E., Frey, E., Stinnesbeck, W., Carbot-Chanona, G., Sanchez-Uribe, I.E., Guzmán-Gutiérrez, J.R. (2018). "Paleodiversity of Late Cretaceous Ankylosauria from Mexico and their phylogenetic significance". Swiss Journal of Palaeontology, 137. 83-93 [5]).