Gastonia
| Autor: | Korekta: |
| Mateusz Tałanda | Maciej Ziegler |
| Gastonia (gastonia) | |
|---|---|
| Długość: | 4 m |
| Masa: | 2 t |
| Miejsce występowania: | USA - Utah
(formacja Cedar Mountain - ogniwa Yellow Cat |
| Czas występowania | 124-113 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
Szkielet gastonii. Autor: Oyvind Mario Padron. [1]. | |
| Mapa znalezisk: | |
|
Wczytywanie mapy…
| |
Wstęp
Gastonia to północnoamerykański rodzaj średniej wielkości ankylozaura, który żył we wczesnej kredzie, około 124-113 milionów lat temu na terenach obecnego stanu Utah (USA). Jest bliska Polacanthus, miała podobnie jak on krzyżową tarczę na grzbiecie oraz długie kolce na barkach. Gastonia jest znana z największej liczby szczątków spośród wszystkich polakantydów.
Etymologia
Typowy gatunek, G. burgei został opisany przez Jamesa Kirklanda w 1998 roku. Jej nazwa została nadana na cześć paleontologa Roberta Gastona, który znalazł stanowisko z kośćmi tego dinozaura. Natomiast epitet gatunkowy honoruje Donalda Burge'a, dyrektora College of Eastern Utah Prehistoric Museum i jednego z autorów opisu utahraptora - teropoda odkrytego w tym samym łomie co gastonia. Drugi gatunek - G. lorriemcwhinneyae, opisany w 2016, został nazwany na cześć Lorrie McWhinney, która odkryła nowy pokład kości gastonii w 1999 roku.
Materiał kopalny i rozmiary
Znane szczątki gastonii pochodzą z trzech stanowisk: łom Yellow Cat (zwany też łomem Gastona), łom Dalton Wells i stanowisko Lorrii. Wszystkie należą do formacji Cedar Mountain i są położone w stanie Utah. Są jednak różnego wieku. Lorrie należy do ogniwa Ruby Ranch. Łom Dalton Wells to podstawa ogniwa Yellow Cat, a łom Yellow Cat to górna część ogniwa o tej samej nazwie. Najmłodszy jest materiał z Lorrie należący do gatunku G. lorriemcwhinneyae, pozostałe należą do G. burgeri.
G. burgeri
Holotyp składa się z nieco uszkodzonej czaszki o numerze katalogowym CEUM 1307. Paratyp to ząb z kości szczękowej, prawa kość kulszowa, pierwszy kręg ogonowy, prawa kość łopatkowokrucza, lewa łopatka, prawa kość biodrowa, dwie prawe i dwie lewe udowe, prawa łokciowa, lewa ramieniowa, chyba lewa piszczelowa, kręg grzbietowy, dwa drugie lewe kolce ogonowe, prawy boczny kolec ramieniowy, prawy grzbietowy kolec ramieniowy i wiele innych elementów pancerza. Do tego dochodzą inne kości, znalezione lub wypreparowane później, a których jest ponad 1000. Pozwalają one odtworzyć niemal cały szkielet tego zwierzęcia z wyjątkiem żuchwy i nadgarstka.
Długość czaszki wynosi 29,6 centymetrów, natomiast całe ciało mogło mieć 4 metry.
G. lorriemcwhinneyae
Holotypem jest dach czaszki o numerze DMNH 49877. Paratypy to mózgoczaszka, dwie częściowe czaszki, kość kwadratowa, ząb, dźwigacz, obrotnik, dwa inne kręgi szyjne i dwa grzbietowe, dwa żebra grzbietowe, krzyż, kręgi ogonowe połączone ze sobą i z osteodermami, dwa szewrony, kość łopatkowokrucza, cztery łopatki, kość krucza, prawa ramieniowa, prawa łokciowa, lewa biodrowa, kości biodrowe połączone z kręgami krzyżowymi, prawa i lewa kość kulszowa, lewa łonowa, lewa udowa, strzałkowa, piszczelowa oraz osteodermy, których w stanowisku Lorrie znaleziono ponad 1180.
Długość czaszki wynosi 27,5 centymetrów, natomiast całe ciało mogło mieć 3,72 metra.
Paleoekologia
Z tej samej formacji znane są inne dinozaury pancerne: Animantarx ramaljonesi, Peloroplites cedromontanus, Cedarpelta bilbeyhallorum i być może Sauropelta. Nie znaczy to, że one wszystkie mogły się spotkać. Formacja Cedar Mountain obejmuje osady, które gromadziły się przez dziesiątki milionów lat w różnych środowiskach, przez co reprezentuje wiele osobnych ekosystemów.
Dalton Wells
To stanowisko dostarczyło tysiące kości różnych zwierząt, głównie dinozaurów. Występują tam cztery warstwy przepełnione kośćmi. Zawierają one szczątki pterozaura, krokodyla, żółwia i choristodera. Dinozaury były reprezentowane aż przez dwa różne zauropody brachiozauryda (wenenozaura albo cedarozaura) i moabozaura. Pozostałymi roślinożercami były iguanodontyd i gastonia. Razem z nimi pogrzebani byli ich prześladowcy: Utahraptor i nedkolbertia. Niektóre kości mogą należeć do jakiegoś ornitomimida.
Skład, rozmieszczenie i skupiska elementów z pojedynczych osobników wskazują na śmiertelność części populacji jak i jeden przypadek masowego wymierania na tym terenie. Rzadkością są szczątki zwierząt wodnych zatem to miejsce musiało nie mieć stałych zbiorników wodnych. Dodatkowo było ono nawiedzane przez susze, które prawdopodobnie zabijały wiele zwierząt. Ich ciała gniły lub były pożerane przez padlinożerców. Następnie jakaś powódź wymyła mniejsze kości. Pozostałe leżały na powierzchni do roku lub dłużej. Potem kolejne spływy grawitacyjne przeniosły je na krótki dystans i pogrzebały, ale tylko częściowo. Wiele z nich zostało potem pokruszonych na skutek deptania przez duże dinozaury np. zauropody. Część z nich uszkodziły także padlinożerne owady, które drążyły długie kanały na powierzchni i wewnątrz kości. To one prawdopodobnie doprowadziły do tego, że wiele kości nie zachowało powierzchni stawowych. Dlatego, mimo obfitości kości, zespół dinozaurów z tego miejsca jest słabo zachowany i poznany.
Znaleziono w łomie Dalton Wells przynajmniej dziewięć osobników gastonii reprezentowanych przez czaszki lub mózgoczaszki. Osiem z nich to osobniki młode znalezione razem. Dorosły leżał osobno i składał się z czaszki, kręgów i osteoderm również pogrzebanych przez spływ grawitacyjny.
Lorrie
W tym łomie kości występują pojedynczo, elementy połączone anatomicznie zdarzają się rzadko. Większość kości jest uszkodzona na skutek deptania podobnie jak w Dalton Wells. Nagromadzenie kości należy do jednego gatunku dinozaura i wskazuje na jego stadny tryb życia. Zwierzęta te mogły być mocno uzależnione od wody i koncentrowały się wokół oczka wodnego podczas suszy. Po wyschnięciu zbiornika stado padło z pragnienia. Kości zostały rozrzucone przez padlinożerców, którzy pożywili się zwłokami gastonii. Następnie woda przetransportowała szczątki dalej i osadziła obok koryta rzeki.
Inna hipoteza zakłada zbiorowe utonięcie stada podczas przekraczania rzeki, która nagle zaczęła wzbierać. Gastonie musiały zostać jednak pogrzebane później, gdy ich ciała uległy rozłożeniu.
Budowa
Czaszka była wzmocniona i nachylona pod kątem sugerującym, że osobniki z tego rodzaju mogły przepychać się głowami. Głowa miała trójkątny kształt, który nadawały duże rogi za oczami. Zapewne chroniły one dodatkowo szyję tego zwierzęcia. Podobne rogi miał Gargoyleosaurus. Pod nimi leżała kolejna para rogów, skierowanych nieco w dół, pełniących tę samą funkcję ochronną. Takie rogi oprócz gastonii miały Mymoorapelta, garguleozaur i polakant. U tego ostatniego były one nieco węższe. Dziób gastonii był szeroki i krótki, co odróżnia ją od cedarpelty i garguleozaura, u których dzioby są dłuższe niż szersze. Dziób gastonii był ponadto bezzębny, co również odbiega od wielu innych dinozaurów pancernych, takich jak garguleozaur, pawpawzaur, sylwizaur, czy cedarpelta. U tamtych występowały jeszcze zęby z przodu pyska. Sądząc po przestrzeni w mózgoczaszce, mózg gastonii był najwyraźniej mniejszy od polakanta - jedynego innego przedstawiciela rodziny Polacanthidae, u którego znana jest ta struktura.
Szyja była krótsza niż u garguleozaura, polakanta i heleozaura. Tak jak u innych polakantydów, szyja uzbrojona była po bokach w długie trójkątne kolce. Były one coraz dłuższe w stronę barków, by potem skracać się i rozszerzać. Grzbiet był pokryty niskimi, okrągłymi płytkami, otoczonymi dookoła przez mniejsze wielokątne osteodermy lub kosteczki. Nie były ze sobą zrośnięte. Towarzyszyły im też większe, uzbrojone w długi kolec. Obecność tych ostatnich jest również cechą charakterystyczną polakantydów. Osteodermy nad biodrami były ze sobą przynajmniej częściowo zrośnięte tworząc tarczę, z której znany jest także polakant. Nie wiadomo jak ustawione były kolce i płyty kostne na ogonie.
Gatunki gastonii różnią się proporcjami mózgoczaszki i wyrostka zapanewkowego na kości biodrowej. Poza tym gatunek typowy ma zgrubienie na środku kości kulszowej, którego nie ma u drugiego.
Paleobiologia
Życie w stadzie
Gastonia była dość pospolitym zwierzęciem w swoich czasach. Znajdowanie wielu osobników w tym samym stanowisku wskazuje na stadny tryb życia. Zgrubiała głowa gastonii mogła być przez nią wykorzystywana nie tylko do obrony, ale także do przepychania się głowami w czasie rywalizacji o samice lub o pozycję w stadzie. Walkę zapewne poprzedzała prezentacja siły i kolców, która miała zawczasu zniechęcić rywala.
Obrona przed drapieżnikami
.jpg)
Zwężenie pyska sprawiało, że zakres widzenia obu oczu nakładał się na siebie. To pozwalało gastonii widzieć stereoskopowo w znacznie większym stopniu niż ankylozaurowi i garguleozaurowi. Dla porównania edmontonia widziała niewiele z tego co się działo naprzeciwko jej pyska. Dlatego gastonia mogła łatwo zlokalizować resztę stada zatopioną wśród roślinności. Mogła też odpowiednio zareagować na szarżującego drapieżnika. Jednym z głównych drapieżników jaki zagrażał gastonii był wielki dromeozauryd Utahraptor. Nie dziwi zatem wrażenie, że Gastonia mogła być jednym z groźniej opancerzonych zwierząt lądowych wszech czasów. Obok innych ochronnych cech, miała także duże kolce skierowane na boki i w górę oraz ostre, trójkątne płyty wyrastające z ogona. Mogły one stanowić skuteczną broń nawet przeciwko takiemu drapieżnikowi. Gastonia próbowała nadziać napastnika na swoje długie kolce. Nawet jeśli drapieżnik zaszedł ją od tyłu, musiał się liczyć z dużą kostną płytą nad biodrami i niebezpiecznymi uderzeniami ogona na boki. Celny cios ogona mógł zadawać głębokie rany cięte takiemu drapieżnikowi. Dlatego nie wiadomo, czy gastonia była w ogóle niepokojona przez mięsożerców. Na niektórych jej kościach są ślady zębów utahraptora, ale mogły zostać zostawione, gdy drapieżnik pożywiał się ciałem gastonii, która padła z innych przyczyn. Być może z taką zbroją była ona zupełnie bezpieczna, co tłumaczyłoby jej tak liczne występowanie.
Zdobywanie pokarmu
Dzięki swojemu w miarę szerokiemu pyskowi mogła chwytać więcej pożywienia z płaskiej powierzchni. Była pewnie przez to mniej wybredna, odżywiając się także mniej pożywnymi częściami roślin. Może to też oznaczać, że występowała na otwartych terenach, a nie w lasach. Rzeczywiście jej pancerz sprawiał, że gastonia prawdopodobnie nie musiała się ukrywać przed drapieżnikami.
Rozcieranie pokarmu na miazgę za pomocą ruchów szczęk tylko z góry na dół było typowe dla azjatyckich ankylozaurydów i prawdopodobnie także dla gastonii. U wczesnokredowych dinozaurów pancernych, takich jak Gargoyleosaurus i Gastonia, mięśnie przyczepiające się do kości skrzydłowej nie były jeszcze tak rozbudowane jak u późniejszych form (np. Silvisaurus, Pawpawsaurus, Edmontonia). Można przez to wnioskować, że gastonia nie miała jeszcze tak dużej siły zgryzu. Również zęby wskazują na niewielkie wyspecjalizowanie tego dinozaura do obróbki pokarmu roślinnego. Nie noszą one śladów starcia, zużycia, więc zęby nie zaciskały się ściśle na sobie, mieląc pokarm.
Systematyka
Mimo dobrze poznanej budowy, gastonia bywa różnorako klasyfikowana przez badaczy. Jedni widzą ją w rodzinie Nodosauridae, inni w Ankylosauridae. Wreszcie sami odkrywcy gastonii umieszczają ją w rodzinie Polacanthidae głównie na podstawie charakterystycznej budowy pancerza i wyrostka łączącego mózgoczaszkę z bokiem czaszki.
Choroby gastonii
Na osteodermach gastonii często znajdowane są nietypowe dołki o gładkich ścianach. Porównanie z osteodermami dzisiejszych krokodyli ujawniło, że są to ślady choroby skóry. Naukowcy biorą pod uwagę dwie przyczyny tych chorób. Pierwsza to wrzody wywołane przez bakteryjną lub grzybiczną chorobę skóry. Druga to uszkodzenie powierzchni kości przez nacisk formującego się w skórze lub na granicy skóry i osteodermy ziarniniaka. Żeby rozstrzygnąć która z tych chorób dręczyła gastonię, potrzebne są badania na żywych zwierzętach, co w przypadku ankylozaurów nie jest możliwe.
Skąd się wzięły tak częste zmiany chorobowe na pancerzu gastonii? Kostne tarcze skutecznie chroniły ją przed drapieżnikami, ale niewiele były w stanie pomóc przeciwko krwiopijnym bezkręgowcom. Gady są szczególnie atakowane przez kleszcze i roztocze. Ich ugryzienia mogą prowadzić do zakażeń skóry poprzez rany i własną ślinę jakie zostawiają po ugryzieniu. Jest to najbardziej prawdopodobna przyczyna choroby gastonii.
Występowanie w mediach
Gad ten występuje w powieści s-f Roberta T. Bakkera pt. "Raptor Red", przedstawiającej życie samicy z rodzaju Utahraptor. Z początku Acrocanthosaurus atakuje młodego osobnika Gastonia, jednak bez powodzenia. Potem samiec tego rodzaju rywalizuje z innymi samcami o względy samic. Jednak gdy odsłania brzuch, zabija go para sprytnie wyczekujących utahraptorów.
Zaprezentowano ją również w epizodzie Paleoworld, gdzie jest najciężej opancerzonym dinozaurem.
Spis gatunków
| Gastonia | Kirkland, 1998 |
| Gastonia burgei | Kirkland, 1998 |
| Gastonia lorriemcwhinneyae | Kinneer, Carpenter i Shaw, 2016 |
Literatura
Arbour, V.M., Currie, P.J. 2015. Systematics, phylogeny and palaeobiogeography of the ankylosaurid dinosaurs. Journal of Systematic Palaeontology, t. 14, nr 5, str. 385-444. DOI: 10.1080/14772019.2015.1059985
Britt, B.B., Burton, D., Greenhalgh, B., Kowallis, B., Christiansen, E., Chure, D.J. 2007. Detrital zircon ages for the basal Cedar Mountain Formation (Early Cretaceous) near Moab, and Dinosaur National Monument, Utah. Geological Society of America Abstracts with Programs, t. 39, nr 5, str. 16. [2]
Britt, B.B., Eberth, D.A., Scheetz, R.D., Greenhalgh, B.W., Stadtman, K.L. 2009. Taphonomy of debris-flow hosted dinosaur bonebeds at Dalton Wells, Utah (Lower Cretaceous, Cedar Mountain Formation, USA). Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, t. 280, nr 1, str. 1-22. doi:10.1016/j.palaeo.2009.06.004
Britt, B.B., Scheetz, R.D., Whiting, M.F., Wilhite, D.R. 2017. Moabosaurus utahensis, n. gen., n. sp., A New Sauropod From The Early Cretaceous (Aptian) of North America. Contributions from the Museum of Paleontology, University of Michigan, t. 32, nr 11, str. 189–243. [3]
Burton, D., Greenhalgh, B.W., Britt, B.B., Kowallis, B.J., Elliot, W. 2006. New radiometric ages from the Cedar Mountain Formation, Utah and the Cloverly Formation, Wyoming: implications for contained dinosaur faunas. Geological Society of America Abstracts with Programs, t. 38, nr 7, str. 52. [4]
Kinneer, B., Carpenter, K., Shaw, A. 2016. Redescription of Gastonia burgei (Dinosauria: Ankylosauria, Polacanthidae), and description of a new species. Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie-Abhandlungen, t. 282, nr 1, str. 37-80. [5]
Kirkland, J.I. 1998. A polacanthine ankylosaur (Ornithischia:Dinosauria) from the Early Cretaceous (Barremian) of eastern Utah. Bulletins of the New Mexico Museum of Natural History and Science, t. 14, str. 271-281.
Matthias, A.E., McWhinney, L.A., Carpenter, K. 2016. Pathological pitting in ankylosaur (Dinosauria) osteoderms. International Journal of Paleopathology, t. 13, str. 82-90. [6]
Ősi, A., Prondvai, E., Mallon, J., Bodor, E.R. 2016. Diversity and convergences in the evolution of feeding adaptations in ankylosaurs (Dinosauria: Ornithischia). Historical Biology, w druku. [7]
![[1]](http://images1.wikia.nocookie.net/__cb20100123211132/dinosaurking/images/b/b6/Gastonia_skeleton.gif){kind=link}