Lisowicia: Różnice pomiędzy wersjami
(→Wzrost: dodane osobniczego) |
m (→Systematyka) |
||
| (Nie pokazano 7 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 2: | Linia 2: | ||
{{Opis | {{Opis | ||
|Autor = [[Paweł Konarzewski]] | |Autor = [[Paweł Konarzewski]] | ||
| − | |Korekta = | + | |Korekta = [[Tomasz Singer]], [[Łukasz Czepiński]] |
|nazwa = ''Lisowicia'' (lisowicia) | |nazwa = ''Lisowicia'' (lisowicia) | ||
|długość = ponad 4,5 m | |długość = ponad 4,5 m | ||
| Linia 8: | Linia 8: | ||
|masa = do 7 t | |masa = do 7 t | ||
|dieta = roślinożerny | |dieta = roślinożerny | ||
| − | |miejsce = [[Polska]] - | + | |miejsce = [[Polska]] - Lisowice |
|czas = {{Występowanie|209|207}} | |czas = {{Występowanie|209|207}} | ||
ok. 209-207 [[Ma]]<br> | ok. 209-207 [[Ma]]<br> | ||
| Linia 36: | Linia 36: | ||
==Historia taksonu== | ==Historia taksonu== | ||
[[Plik:Lisowice site.jpg|thumb|Miejsce odnalezienia szczątków ''Lisowicia''. Źródło: Qvarnström i in., 2019 [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lisowice_site.jpg]]] | [[Plik:Lisowice site.jpg|thumb|Miejsce odnalezienia szczątków ''Lisowicia''. Źródło: Qvarnström i in., 2019 [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lisowice_site.jpg]]] | ||
| − | Pierwszy raz na szczątki ''Lisowicia'' natrafiono w 2006 roku na terenie | + | Pierwszy raz na szczątki ''Lisowicia'' natrafiono w 2006 roku na terenie cegielni we wsi Lisowce około 100 kilometrów na północny zachód od Krakowa. Wówczas pierwszą skamieniałość należącą do dicynodonta odnaleziono w zaledwie 15 minut (Vogel, 2018). W 2008 roku Jerzy Dzik, Tomasz Sulej i Grzegorz Niedźwiedzki poinformowali o odkryciu ogromnego zwierzęcia, jednak nie nadali mu nazwy. Badacze pierwotnie sądzili, iż skamieniałości należą do 11 metrowego zauropoda. W ciągu 11 lat wykopanych zostało ponad 1000 kości (Vogel, 2018). Po dokładnym zbadaniu szczątków na łamach czasopisma Science w 2019 roku pojawiła się publikacja nadająca nazwę nowemu dicynodontowi autorstwa Tomasza Suleja i Grzegorza Niedźwiedzkiego. |
==Materiał kopalny== | ==Materiał kopalny== | ||
| Linia 42: | Linia 42: | ||
[[Holotyp]] (ZPAL V.33/96) to lewa kość ramienna. | [[Holotyp]] (ZPAL V.33/96) to lewa kość ramienna. | ||
| − | [[Paratyp]]y to szczątki należące do wielu osobników będące podobnej wielkości co [[holotyp|okaz typowy]]: ZPAL V.33/85 (lewa kość szczękowa), ZPAL MB/18 (kość czołowa z częścią | + | [[Paratyp]]y to szczątki należące do wielu osobników będące podobnej wielkości co [[holotyp|okaz typowy]]: ZPAL V.33/85 (lewa kość szczękowa), ZPAL MB/18 (kość czołowa z częścią przedczołowej), ZPAL V.33/741 (kość ciemieniowa); ZPAL V.33/712 (środkowa część kości łuskowej), ZPAL V.33/708 (kość zaoczodołowa), ZPAL V.33/717 (lewa kość łzowa), ZPAL V.33/739 (lewa k. kwadratowa), ZPAL V.33/531 (puszka mózgowa); ZPAL V.33/730 (fragment k. skrzydłowej), ZPAL V.33/735 (tylna część prawej żuchwy), ZPAL V.33/468 (lewa łopatka), ZPAL V.33/665 (lewa k. promieniowa), ZPAL V.33/470 (lewa kość łokciowa), ZPAL V.33/760 (mostek), ZPAL V.33/720 (kręg szyjny), ZPAL V.33/720 (kręg grzbietowy), ZPAL V.33/720 (lewa kość biodrowa, łonowa i kulszowa), ZPAL V.33/75 (lewa kość udowa), ZPAL V.33/75 (lewa kość piszczelowa), ZPAL V.33/75 (lewa kość strzałkowa). |
Do omawianego należą również dodatkowe kości nieopisane w publikacji z 2019 roku. | Do omawianego należą również dodatkowe kości nieopisane w publikacji z 2019 roku. | ||
| Linia 48: | Linia 48: | ||
==Budowa i rozmiary== | ==Budowa i rozmiary== | ||
[[Plik:Dicynodont from PolandDB.jpg|thumb|Rekonstrukcja. Autor: Dmitry Bogdanov [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Dicynodont_from_PolandDB.jpg]]] | [[Plik:Dicynodont from PolandDB.jpg|thumb|Rekonstrukcja. Autor: Dmitry Bogdanov [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Dicynodont_from_PolandDB.jpg]]] | ||
| − | Lisowicia to duży | + | Lisowicia to duży dicynodont mający dużą głowę ze stosunkowo długim pyskiem zakończonym bezzębnym dziobem podobnym do żółwiowego. Nie miała ona charakterystycznych kłów wystających z okolic pyska. Zamiast nich miała dwie krótkie i grube, trójkątne wyrostki znajdujące się na kości szczękowej za dziobem, podobne do tych u ''Ischigualastia''. Ogólną budową przypominała swoich kuzynów, ale była znacznie masywniej zbudowana. Miała ona beczkowaty tułów z krępymi kończynami oraz krótkim ogonem. Kręgi szyjne posiadały charakterystyczne wgłębienia po bokach i miały solidną budowę wewnętrzną. Kończyny tylne oraz miednica ''Lisowicia'' były przystosowane do utrzymania ogromnej masy. Największa znana kość udowa mierzy aż 80 cm długości. Podobnie jak u najbliższych kuzynów, ''Lisowicia'' miała wyprostowane tylne kończyny. Przednie kończyny miały wyjątkową budowę wśród synapsydów, o cechach przypominających kończyny ssaków i dinozaurów - [[Sauropodomorpha|zauropodomorfów]] oraz [[Ceratopsia|ceratopsów]] (Sulej i Niedźwiedzki, 2019). |
| − | Według Suleja i | + | Według Suleja i Niedźwiedzkiego (2019) lisowicia osiągała rozmiary słonia. Ich zdaniem miała długość ponad 4,5 m, 2,6 m wysokości w biodrach oraz 9 t masy. Romano i Manucci (2019) zauważyli jednak, że masa ''Lisowicia'' podana przez autorów opisu jest przeszacowana. Sugerują, że prawdopodobny przedział masy jest w zakresie od ok. 4,9 t do 7 t, a średnia jej wartość wynosi ok. 5,9 t. |
==Paleobiologia== | ==Paleobiologia== | ||
===Wzrost=== | ===Wzrost=== | ||
| − | Badanie kości kończyn osobników ''Lisowicia'' wykazało, że podobnie jak inne duże | + | Badanie kości kończyn osobników ''Lisowicia'' wykazało, że miała szybkie tempo wzrostu, podobnie jak inne duże dicynodonty. Z czasem tempo wzrostu u kuzynów ''Lisowica'' zwalniało w miarę ich rozwoju osobniczego. Jednak u opisywanego rodzaju nie było widać oznak zatrzymania wzrostu w kolejnych etapach życia. Potencjalne linie wzrostu na kości piszczelowej sugerują, że wzrost z czasem zwalniał. Mogły one być rzeczywiście nieobecne lub zostać usunięte w wyniku przebudowy kości u dorosłych osobników. Podobny proces występuje u dzisiejszych słoni (Voleg, 2018; Sulej i Niedżwiedzki, 2019). |
===Dieta=== | ===Dieta=== | ||
| − | Bajdek i | + | Bajdek i współautorzy (2014) opisali koprolity dicynotontów odnalezione w cegielni w Lisowicach które najprawdopodobniej należały do omawianego taksonu. Znajdowało się w nich dużo materiału roślinnego takich jak pyłki i zarodniki, skórki czy zdrewniałe tkanki nagonasiennych. Podobnie jak niektóre współczesne ssaki roślinożerne, dicynodonty pozostawiały raczej średniej wielkości i owalne odchody. Lisowicia zapewne odżywiała się wartościowymi roślinami, jednak uzupełniała również słabszej jakości pożywieniem z włóknistymi składnikami pokarmowymi. |
| + | |||
==Systematyka== | ==Systematyka== | ||
[[Plik:Lisowicia bojani Wikipedia Juandertal.jpg|thumb|Rekonstrukcja ''Lisowicia''. Autor: Juandertal [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lisowicia_bojani_Wikipedia_Juandertal.jpg]]] | [[Plik:Lisowicia bojani Wikipedia Juandertal.jpg|thumb|Rekonstrukcja ''Lisowicia''. Autor: Juandertal [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lisowicia_bojani_Wikipedia_Juandertal.jpg]]] | ||
| − | Analiza filogenetyczna przeprowadzona przez Suleja i | + | Analiza filogenetyczna przeprowadzona przez Suleja i Niedźwiedzkiego (2019) wykazała, że lisowicia jest blisko spokrewniona z amerykańskim ''Placerias'' oraz marokańskim ''Moghreberia''. Sulej (2024) wyróżnił trzy linie ewolucyjne dicynodontów z późnego triasu: dwie gondwańskie oraz jedną laurazyjską. Zostały one wyróżnione na postawie cech budowy czaszki oraz szkieletu pozaczaszkowego. ''Lisowicia'' okazała się być najmłodszą przedstawicielką linii wywodzącej się od ''Shaanbeikannemeyeria xilougouensis'' pochodzącej z Chin. W tej grupie znajduje się inny polski dicynodont ''[[Woznikella]]'' z [[karnik]]u. Na postawie przynależności ''[[Woznikella]]'' oraz ''Lisowicia'' do jednej linii ewolucyjnej można wywnioskować, że obydwa [[rodzaj]]e są blisko ze sobą spokrewnione. |
==Paleośrodowisko== | ==Paleośrodowisko== | ||
| Linia 66: | Linia 67: | ||
==Etymologia== | ==Etymologia== | ||
| − | Nazwa rodzajowa ''Lisowicia'' nawiązuje do wsi | + | Nazwa rodzajowa ''Lisowicia'' nawiązuje do wsi Lisowice, gdzie odnaleziono szczątki zwierzęcia. Epitet gatunkowy ''bojani'' honoruje Ludwiga Heinricha Bojanusa, anatoma porównawczego i paleontologa żyjącego w latach 1776–1827. |
==Spis gatunków== | ==Spis gatunków== | ||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| {{V|''Lisowicia''}} | | {{V|''Lisowicia''}} | ||
| − | | {{Kpt|[[Sulej]]}} i {{Kpt| | + | | {{Kpt|[[Sulej]]}} i {{Kpt|[[Niedźwiedzki]]}}, 2019 |
|- | |- | ||
| {{V|''L. bojani''}} | | {{V|''L. bojani''}} | ||
| − | | {{Kpt|[[Sulej]]}} i {{Kpt| | + | | {{Kpt|[[Sulej]]}} i {{Kpt|[[Niedźwiedzki]]}}, 2019 |
|} | |} | ||
| Linia 84: | Linia 85: | ||
Romano, M., & Manucci, F. (2019). "Resizing ''Lisowicia bojani'': volumetric body mass estimate and 3D reconstruction of the giant Late Triassic dicynodont". Historical Biology. [[doi:10.1080/08912963.2019.1631819]] | Romano, M., & Manucci, F. (2019). "Resizing ''Lisowicia bojani'': volumetric body mass estimate and 3D reconstruction of the giant Late Triassic dicynodont". Historical Biology. [[doi:10.1080/08912963.2019.1631819]] | ||
| + | |||
| + | Sulej, T. (2024). "Osteology and relationships of the Late Triassic giant dicynodont ''Lisowicia''". Zoological Journal of the Linnean Society, 202(1), zlae085. [[doi:10.1093/zoolinnean/zlae085]] | ||
Sulej, T., & Niedźwiedzki, G. (2019). "An elephant-sized Late Triassic synapsid with erect limbs". Science, 363(6422), 78-80. [[doi:10.1126/science.aal4853]] | Sulej, T., & Niedźwiedzki, G. (2019). "An elephant-sized Late Triassic synapsid with erect limbs". Science, 363(6422), 78-80. [[doi:10.1126/science.aal4853]] | ||
| − | Vogel, G. (2018). "Giant mammal cousin rivaled early dinosaurs". Science. 362 (6417)[[doi:10.1126/science.362.6417.879]] | + | Vogel, G. (2018). "Giant mammal cousin rivaled early dinosaurs". Science. 362 (6417) [[doi:10.1126/science.362.6417.879]] |
</small> | </small> | ||
| − | [[Kategoria: | + | [[Kategoria:Trias w Polsce]] |
Aktualna wersja na dzień 21:20, 26 wrz 2024
| Autor: | Paweł Konarzewski |
| Korekta: | Tomasz Singer, Łukasz Czepiński |
| Lisowicia (lisowicia) | |
|---|---|
| Długość | ponad 4,5 m |
| Wysokość | 2,6 m (w biodrach) |
| Masa | do 7 t |
| Dieta | roślinożerny |
| Miejsce | Polska - Lisowice |
| Czas |
ok. 209-207 Ma |
| Systematyka | Synapsida |
.jpg) Rekonstrukcja przyżyciowa Lisowicia. Autor: Szymon Górnicki [5]
| |
Wstęp
Lisowicia to ogromny dicynodont żyjący w późnym triasie na terenie Polski. Jest to największy znany przedstawiciel Dicynodontia.
Historia taksonu
Pierwszy raz na szczątki Lisowicia natrafiono w 2006 roku na terenie cegielni we wsi Lisowce około 100 kilometrów na północny zachód od Krakowa. Wówczas pierwszą skamieniałość należącą do dicynodonta odnaleziono w zaledwie 15 minut (Vogel, 2018). W 2008 roku Jerzy Dzik, Tomasz Sulej i Grzegorz Niedźwiedzki poinformowali o odkryciu ogromnego zwierzęcia, jednak nie nadali mu nazwy. Badacze pierwotnie sądzili, iż skamieniałości należą do 11 metrowego zauropoda. W ciągu 11 lat wykopanych zostało ponad 1000 kości (Vogel, 2018). Po dokładnym zbadaniu szczątków na łamach czasopisma Science w 2019 roku pojawiła się publikacja nadająca nazwę nowemu dicynodontowi autorstwa Tomasza Suleja i Grzegorza Niedźwiedzkiego.
Materiał kopalny
Holotyp (ZPAL V.33/96) to lewa kość ramienna.
Paratypy to szczątki należące do wielu osobników będące podobnej wielkości co okaz typowy: ZPAL V.33/85 (lewa kość szczękowa), ZPAL MB/18 (kość czołowa z częścią przedczołowej), ZPAL V.33/741 (kość ciemieniowa); ZPAL V.33/712 (środkowa część kości łuskowej), ZPAL V.33/708 (kość zaoczodołowa), ZPAL V.33/717 (lewa kość łzowa), ZPAL V.33/739 (lewa k. kwadratowa), ZPAL V.33/531 (puszka mózgowa); ZPAL V.33/730 (fragment k. skrzydłowej), ZPAL V.33/735 (tylna część prawej żuchwy), ZPAL V.33/468 (lewa łopatka), ZPAL V.33/665 (lewa k. promieniowa), ZPAL V.33/470 (lewa kość łokciowa), ZPAL V.33/760 (mostek), ZPAL V.33/720 (kręg szyjny), ZPAL V.33/720 (kręg grzbietowy), ZPAL V.33/720 (lewa kość biodrowa, łonowa i kulszowa), ZPAL V.33/75 (lewa kość udowa), ZPAL V.33/75 (lewa kość piszczelowa), ZPAL V.33/75 (lewa kość strzałkowa).
Do omawianego należą również dodatkowe kości nieopisane w publikacji z 2019 roku.
Budowa i rozmiary
Lisowicia to duży dicynodont mający dużą głowę ze stosunkowo długim pyskiem zakończonym bezzębnym dziobem podobnym do żółwiowego. Nie miała ona charakterystycznych kłów wystających z okolic pyska. Zamiast nich miała dwie krótkie i grube, trójkątne wyrostki znajdujące się na kości szczękowej za dziobem, podobne do tych u Ischigualastia. Ogólną budową przypominała swoich kuzynów, ale była znacznie masywniej zbudowana. Miała ona beczkowaty tułów z krępymi kończynami oraz krótkim ogonem. Kręgi szyjne posiadały charakterystyczne wgłębienia po bokach i miały solidną budowę wewnętrzną. Kończyny tylne oraz miednica Lisowicia były przystosowane do utrzymania ogromnej masy. Największa znana kość udowa mierzy aż 80 cm długości. Podobnie jak u najbliższych kuzynów, Lisowicia miała wyprostowane tylne kończyny. Przednie kończyny miały wyjątkową budowę wśród synapsydów, o cechach przypominających kończyny ssaków i dinozaurów - zauropodomorfów oraz ceratopsów (Sulej i Niedźwiedzki, 2019).
Według Suleja i Niedźwiedzkiego (2019) lisowicia osiągała rozmiary słonia. Ich zdaniem miała długość ponad 4,5 m, 2,6 m wysokości w biodrach oraz 9 t masy. Romano i Manucci (2019) zauważyli jednak, że masa Lisowicia podana przez autorów opisu jest przeszacowana. Sugerują, że prawdopodobny przedział masy jest w zakresie od ok. 4,9 t do 7 t, a średnia jej wartość wynosi ok. 5,9 t.
Paleobiologia
Wzrost
Badanie kości kończyn osobników Lisowicia wykazało, że miała szybkie tempo wzrostu, podobnie jak inne duże dicynodonty. Z czasem tempo wzrostu u kuzynów Lisowica zwalniało w miarę ich rozwoju osobniczego. Jednak u opisywanego rodzaju nie było widać oznak zatrzymania wzrostu w kolejnych etapach życia. Potencjalne linie wzrostu na kości piszczelowej sugerują, że wzrost z czasem zwalniał. Mogły one być rzeczywiście nieobecne lub zostać usunięte w wyniku przebudowy kości u dorosłych osobników. Podobny proces występuje u dzisiejszych słoni (Voleg, 2018; Sulej i Niedżwiedzki, 2019).
Dieta
Bajdek i współautorzy (2014) opisali koprolity dicynotontów odnalezione w cegielni w Lisowicach które najprawdopodobniej należały do omawianego taksonu. Znajdowało się w nich dużo materiału roślinnego takich jak pyłki i zarodniki, skórki czy zdrewniałe tkanki nagonasiennych. Podobnie jak niektóre współczesne ssaki roślinożerne, dicynodonty pozostawiały raczej średniej wielkości i owalne odchody. Lisowicia zapewne odżywiała się wartościowymi roślinami, jednak uzupełniała również słabszej jakości pożywieniem z włóknistymi składnikami pokarmowymi.
Systematyka
Analiza filogenetyczna przeprowadzona przez Suleja i Niedźwiedzkiego (2019) wykazała, że lisowicia jest blisko spokrewniona z amerykańskim Placerias oraz marokańskim Moghreberia. Sulej (2024) wyróżnił trzy linie ewolucyjne dicynodontów z późnego triasu: dwie gondwańskie oraz jedną laurazyjską. Zostały one wyróżnione na postawie cech budowy czaszki oraz szkieletu pozaczaszkowego. Lisowicia okazała się być najmłodszą przedstawicielką linii wywodzącej się od Shaanbeikannemeyeria xilougouensis pochodzącej z Chin. W tej grupie znajduje się inny polski dicynodont Woznikella z karniku. Na postawie przynależności Woznikella oraz Lisowicia do jednej linii ewolucyjnej można wywnioskować, że obydwa rodzaje są blisko ze sobą spokrewnione.
Paleośrodowisko
Zobacz: Smok#Środowisko życia
Etymologia
Nazwa rodzajowa Lisowicia nawiązuje do wsi Lisowice, gdzie odnaleziono szczątki zwierzęcia. Epitet gatunkowy bojani honoruje Ludwiga Heinricha Bojanusa, anatoma porównawczego i paleontologa żyjącego w latach 1776–1827.
Spis gatunków
| Lisowicia | Sulej i Niedźwiedzki, 2019 |
| L. bojani | Sulej i Niedźwiedzki, 2019 |
Bibliografia
Bajdek, P., Owocki, K., & Niedźwiedzki, G. (2014). "Putative dicynodont coprolites from the Upper Triassic of Poland". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 411, 1-17. doi:10.1016/j.palaeo.2014.06.013
Dzik, J., Sulej, T., & Niedźwiedzki, G. (2008). "A dicynodont-theropod association in the latest Triassic of Poland". Acta Palaeontologica Polonica, 53(4), 733-738. doi:10.4202/app.2008.0415
Romano, M., & Manucci, F. (2019). "Resizing Lisowicia bojani: volumetric body mass estimate and 3D reconstruction of the giant Late Triassic dicynodont". Historical Biology. doi:10.1080/08912963.2019.1631819
Sulej, T. (2024). "Osteology and relationships of the Late Triassic giant dicynodont Lisowicia". Zoological Journal of the Linnean Society, 202(1), zlae085. doi:10.1093/zoolinnean/zlae085
Sulej, T., & Niedźwiedzki, G. (2019). "An elephant-sized Late Triassic synapsid with erect limbs". Science, 363(6422), 78-80. doi:10.1126/science.aal4853
Vogel, G. (2018). "Giant mammal cousin rivaled early dinosaurs". Science. 362 (6417) doi:10.1126/science.362.6417.879
![[5]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Life_restoration_of_Lisowicia_bojani_(Szymon_G%C3%B3rnicki).jpg){kind=link}
![[6]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lisowicia_Size_Comparison.svg){kind=link}
![[1]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lisowice_site.jpg){kind=link}
![[2]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Fosiln%C3%AD_kost_dicynodonta.jpg){kind=link}
![[3]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Dicynodont_from_PolandDB.jpg){kind=link}
![[4]](https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lisowicia_bojani_Wikipedia_Juandertal.jpg){kind=link}