Lisowicia

Autor:	Paweł Konarzewski
Korekta:	Tomasz Singer, Łukasz Czepiński

---

Lisowicia (lisowicia)
Długość	ponad 4,5 m
Wysokość	2,6 m (w biodrach)
Masa	do 7 t
Dieta	roślinożerny
Miejsce	Polska - Lisowice
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 209-207 Ma późny trias (noryk-retyk)
Systematyka	Synapsida Therapsida Dicynodontia Stahleckeriidae Placeriinae
Rekonstrukcja przyżyciowa Lisowicia. Autor: Szymon Górnicki [5] Porównanie rozmiarów człowieka z Lisowicia. Autor: SlvrHwk [6]

Wstęp

Lisowicia to ogromny dicynodont żyjący w późnym triasie na terenie Polski. Jest to największy znany przedstawiciel Dicynodontia.

Historia taksonu

Miejsce odnalezienia szczątków Lisowicia. Źródło: Qvarnström i in., 2019 [1]

Pierwszy raz na szczątki Lisowicia natrafiono w 2006 roku na terenie cegielni we wsi Lisowce około 100 kilometrów na północny zachód od Krakowa. Wówczas pierwszą skamieniałość należącą do dicynodonta odnaleziono w zaledwie 15 minut (Vogel, 2018). W 2008 roku Jerzy Dzik, Tomasz Sulej i Grzegorz Niedźwiedzki poinformowali o odkryciu ogromnego zwierzęcia, jednak nie nadali mu nazwy. Badacze pierwotnie sądzili, iż skamieniałości należą do 11 metrowego zauropoda. W ciągu 11 lat wykopanych zostało ponad 1000 kości (Vogel, 2018). Po dokładnym zbadaniu szczątków na łamach czasopisma Science w 2019 roku pojawiła się publikacja nadająca nazwę nowemu dicynodontowi autorstwa Tomasza Suleja i Grzegorza Niedźwiedzkiego.

Materiał kopalny

Kość ramieniowa Lisowicia. Fot. Vladimír Socha [2]

Holotyp (ZPAL V.33/96) to lewa kość ramienna.

Paratypy to szczątki należące do wielu osobników będące podobnej wielkości co okaz typowy: ZPAL V.33/85 (lewa kość szczękowa), ZPAL MB/18 (kość czołowa z częścią przedczołowej), ZPAL V.33/741 (kość ciemieniowa); ZPAL V.33/712 (środkowa część kości łuskowej), ZPAL V.33/708 (kość zaoczodołowa), ZPAL V.33/717 (lewa kość łzowa), ZPAL V.33/739 (lewa k. kwadratowa), ZPAL V.33/531 (puszka mózgowa); ZPAL V.33/730 (fragment k. skrzydłowej), ZPAL V.33/735 (tylna część prawej żuchwy), ZPAL V.33/468 (lewa łopatka), ZPAL V.33/665 (lewa k. promieniowa), ZPAL V.33/470 (lewa kość łokciowa), ZPAL V.33/760 (mostek), ZPAL V.33/720 (kręg szyjny), ZPAL V.33/720 (kręg grzbietowy), ZPAL V.33/720 (lewa kość biodrowa, łonowa i kulszowa), ZPAL V.33/75 (lewa kość udowa), ZPAL V.33/75 (lewa kość piszczelowa), ZPAL V.33/75 (lewa kość strzałkowa).

Do omawianego należą również dodatkowe kości nieopisane w publikacji z 2019 roku.

Budowa i rozmiary

Rekonstrukcja. Autor: Dmitry Bogdanov [3]

Lisowicia to duży dicynodont mający dużą głowę ze stosunkowo długim pyskiem zakończonym bezzębnym dziobem podobnym do żółwiowego. Nie miała ona charakterystycznych kłów wystających z okolic pyska. Zamiast nich miała dwie krótkie i grube, trójkątne wyrostki znajdujące się na kości szczękowej za dziobem, podobne do tych u Ischigualastia. Ogólną budową przypominała swoich kuzynów, ale była znacznie masywniej zbudowana. Miała ona beczkowaty tułów z krępymi kończynami oraz krótkim ogonem. Kręgi szyjne posiadały charakterystyczne wgłębienia po bokach i miały solidną budowę wewnętrzną. Kończyny tylne oraz miednica Lisowicia były przystosowane do utrzymania ogromnej masy. Największa znana kość udowa mierzy aż 80 cm długości. Podobnie jak u najbliższych kuzynów, Lisowicia miała wyprostowane tylne kończyny. Przednie kończyny miały wyjątkową budowę wśród synapsydów, o cechach przypominających kończyny ssaków i dinozaurów - zauropodomorfów oraz ceratopsów (Sulej i Niedźwiedzki, 2019).

Według Suleja i Niedźwiedzkiego (2019) lisowicia osiągała rozmiary słonia. Ich zdaniem miała długość ponad 4,5 m, 2,6 m wysokości w biodrach oraz 9 t masy. Romano i Manucci (2019) zauważyli jednak, że masa Lisowicia podana przez autorów opisu jest przeszacowana. Sugerują, że prawdopodobny przedział masy jest w zakresie od ok. 4,9 t do 7 t, a średnia jej wartość wynosi ok. 5,9 t.

Paleobiologia

Wzrost

Badanie kości kończyn osobników Lisowicia wykazało, że miała szybkie tempo wzrostu, podobnie jak inne duże dicynodonty. Z czasem tempo wzrostu u kuzynów Lisowica zwalniało w miarę ich rozwoju osobniczego. Jednak u opisywanego rodzaju nie było widać oznak zatrzymania wzrostu w kolejnych etapach życia. Potencjalne linie wzrostu na kości piszczelowej sugerują, że wzrost z czasem zwalniał. Mogły one być rzeczywiście nieobecne lub zostać usunięte w wyniku przebudowy kości u dorosłych osobników. Podobny proces występuje u dzisiejszych słoni (Voleg, 2018; Sulej i Niedżwiedzki, 2019).

Dieta

Bajdek i współautorzy (2014) opisali koprolity dicynotontów odnalezione w cegielni w Lisowicach które najprawdopodobniej należały do omawianego taksonu. Znajdowało się w nich dużo materiału roślinnego takich jak pyłki i zarodniki, skórki czy zdrewniałe tkanki nagonasiennych. Podobnie jak niektóre współczesne ssaki roślinożerne, dicynodonty pozostawiały raczej średniej wielkości i owalne odchody. Lisowicia zapewne odżywiała się wartościowymi roślinami, jednak uzupełniała również słabszej jakości pożywieniem z włóknistymi składnikami pokarmowymi.

Systematyka

Rekonstrukcja Lisowicia. Autor: Juandertal [4]

Analiza filogenetyczna przeprowadzona przez Suleja i Niedźwiedzkiego (2019) wykazała, że lisowicia jest blisko spokrewniona z amerykańskim Placerias oraz marokańskim Moghreberia. Sulej (2024) wyróżnił trzy linie ewolucyjne dicynodontów z późnego triasu: dwie gondwańskie oraz jedną laurazyjską. Zostały one wyróżnione na postawie cech budowy czaszki oraz szkieletu pozaczaszkowego. Lisowicia okazała się być najmłodszą przedstawicielką linii wywodzącej się od Shaanbeikannemeyeria xilougouensis pochodzącej z Chin. W tej grupie znajduje się inny polski dicynodont Woznikella z karniku. Na postawie przynależności Woznikella oraz Lisowicia do jednej linii ewolucyjnej można wywnioskować, że obydwa rodzaje są blisko ze sobą spokrewnione.

Paleośrodowisko

Zobacz: Smok#Środowisko życia

Etymologia

Nazwa rodzajowa Lisowicia nawiązuje do wsi Lisowice, gdzie odnaleziono szczątki zwierzęcia. Epitet gatunkowy bojani honoruje Ludwiga Heinricha Bojanusa, anatoma porównawczego i paleontologa żyjącego w latach 1776–1827.

Spis gatunków

Lisowicia	Sulej i Niedźwiedzki, 2019
L. bojani	Sulej i Niedźwiedzki, 2019

Bibliografia

Bajdek, P., Owocki, K., & Niedźwiedzki, G. (2014). "Putative dicynodont coprolites from the Upper Triassic of Poland". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 411, 1-17. doi:10.1016/j.palaeo.2014.06.013

Dzik, J., Sulej, T., & Niedźwiedzki, G. (2008). "A dicynodont-theropod association in the latest Triassic of Poland". Acta Palaeontologica Polonica, 53(4), 733-738. doi:10.4202/app.2008.0415

Romano, M., & Manucci, F. (2019). "Resizing Lisowicia bojani: volumetric body mass estimate and 3D reconstruction of the giant Late Triassic dicynodont". Historical Biology. doi:10.1080/08912963.2019.1631819

Sulej, T. (2024). "Osteology and relationships of the Late Triassic giant dicynodont Lisowicia". Zoological Journal of the Linnean Society, 202(1), zlae085. doi:10.1093/zoolinnean/zlae085

Sulej, T., & Niedźwiedzki, G. (2019). "An elephant-sized Late Triassic synapsid with erect limbs". Science, 363(6422), 78-80. doi:10.1126/science.aal4853

Vogel, G. (2018). "Giant mammal cousin rivaled early dinosaurs". Science. 362 (6417) doi:10.1126/science.362.6417.879