Hagryphus

Autor:	Dominik Mentelski, Maciej Ziegler
Korekta:	Michał Siedlecki

---

Hagryphus (hagryf)
Długość	2,9 m
Wysokość	1,2 m (w biodrach)
Masa	110 kg
Dieta	wszystkożerny
Miejsce	USA - Utah (formacja Kaiparowits - środkowe ogniwo)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 76 Ma późna kreda (późny kampan)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Tetanurae Coelurosauria Maniraptora Pennaraptora Oviraptorosauria/ ??Paraves Caenagnathoidea/ ??Dromaeosauridae Caenagnathidae/ ??Velociraptorinae
Rekonstrukcja szkieletu hagryfa w Muzeum Historii Naturalnej w Utah (Salt Lake City). Autor zdjęcia: Daderot. [3]
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":4,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Elokalizacja typowa formacji Kaiparowits\u003Cbr\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"lokalizacja typowa formacji Kaiparowits\n","link":"","lat":37.39999999999999857891452847979962825775146484375,"lon":-111.6833333333299975720365182496607303619384765625,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Hagryphus to rodzaj dużego owiraptorozaura z grupy cenagnatydów żyjącego na terenie dzisiejszych Stanów Zjednoczonych Ameryki w drugiej połowie epoki późnej kredy.

Etymologia i lokalizacja

Hagryphus (Ha - egipski bóg pustyni oraz greckie słowo gryphus, oznaczające mitycznego gryfa). Epitet giganteus odnosi się do wielkości owiraptorozaura - autorzy opisu sądzili, że był to największy przedstawiciel tej grupy żyjący na terenie dzisiejszej Ameryki Północnej (obecnie za takiego uznawany jest anzu).

Materiał kopalny

Okaz typowy H. giganteus na wystawie w Muzeum Historii Naturalnej w Utah (Salt Lake City). Autor zdjęcia: Jens Lallensack. [1]

Holotyp (UMNH VP 12765) to prawie kompletna lewa dłoń, nadgarstek i tylna część przedramienia, częściowe kości śródstopia, paliczki stopy, artykułowany paliczek stopy z pazurem. Obecnie znajduje się w Muzeum Historii Naturalnej w Utah.

Do tego gatunku może również należeć okaz RAM 12433 - tylna część kości śródstopia II (Zanno i inni, 2013).

Pozycja systematyczna

Porównanie budowy dłoni różnych przedstawicieli Oviraptorosauria. Hagryf jest oznaczony literą F. Autor: Jaime A. Headden. [2]

Hagryphus został opisany jako zaawansowany owiraptorozaur bliski Chirostenotes i Elmisaurus (Caenagnathidae?) i taką klasyfikację ukazuje większość analiz filogenetycznych (np. Senter, 2007). Jednakże analiza Xu i in. (2009 - w której przyjęto, że palce tetanurów to II-III-IV, zawierająca wiele cech dłoni i sporo niespodziewanych pozycji taksonów, szczególnie wśród bazalnych tetanurów) - wykazała, że Hagryphus jest deinonychozaurem. Podobnie badanie Agnolina i Novasa (2011) ujawniło, że Hagryphus należy do dromeozaurydów blisko spokrewnionych z Velociraptor. Najnowsze analizy filogenetyczne wspierają przynależność hagryfa do cenagnatydów (Funston i Currie, 2016), w tym jako takson siostrzany chirostenota (Funston, 2020)

Paleobiologia

Grupa hagryfów (pierwszy plan po lewej) na bagnie w towarzystwie innych zwierząt z formacji Kaiparowits.Autor: ABelov2014. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Kaiparowits_Formation_swamp.jpg

Hagryf był zapewne dinozaurem opierzonym. Zapewne miał podobny do ptasiego dziób, pomocny przy zdobywaniu pokarmu. Kiedyś sądzono, ze owiraptorozaury żywiły się jajami innych dinozaurów, lecz okazało się, że dowód takiego zachowania - zabity owiraptor przy domniemanym gnieździe protoceratopsa, okazał się dinozaurem wysiadującym tam własne jaja. Hagryf prawdopodobnie był wszystkożerny, pożywiał się zarówno nisko rosnącymi roślinami, jak i niewielkimi kręgowcami (np. ssakami). Był dość dużym owiraptorozaurem - osiągał 2,9 metry długości (holotyp jest większy o ok. 30-40 % od Chirostenotes). Posiadał długie, zakrzywione pazury. Ozdobą jego głowy mógł być charakterystyczny dla cenagnatydów grzebień, używany być może do przyciągania samicy podczas godów. Posiadał zapewne mocne, umięśnione kończyny tylne, dzięki nim był zdolny do szybkiego biegu. Lindsay Zanno (współautorka opisu zwierzęcia) twierdzi, iż zwierzę to było zbudowane do biegu. Jego odkrycie zwiększyło znany zasięg występowania owiraptorozaurów w Ameryce Północnej bardziej na południe. Po informacje o środowisku życia, zobacz opis formacji Kaiparowits.

Spis gatunków

Hagryphus	Zanno i Sampson, 2005
H. giganteus	Zanno i Sampson, 2005

Bibliografia

Agnolin, F.L., Novas, F.E. (2011) "Unenlagiid theropods: are they members of the Dromaeosauridae (Theropoda, Maniraptora)?" Anais da Academia Brasileira de Ciencias, 83(1), 117-162.

Funston, G. (2020). "Caenagnathids of the Dinosaur Park Formation (Campanian) of Alberta, Canada: anatomy, osteohistology, taxonomy, and evolution". Vertebrate Anatomy Morphology Palaeontology. 8: 105–153. [4]

Funston, G.F., Currie, P.J. (2016). "A new caenagnathid (Dinosauria: Oviraptorosauria) from the Horseshoe Canyon Formation of Alberta, Canada, and a reevaluation of the relationships of Caenagnathidae". Journal of Vertebrate Paleontology. 36 (4): e1160910. [5]

Senter, P. (2007) "A new look at the phylogeny of Coelurosauria (Dinosauria: Theropoda)" Journal of Systematic Palaeontology, 5, 429-463.

Xu, X., Clark, J.M., Mo, J., Choiniere, J., Forster, C.A., Erickson, G.M., Hone, D.W.E., Sullivan, C., Eberth, D.A., Nesbitt, S., Zhao, Q., Hernandez, R., Jia, C., Han, F. & Guo, Y. (2009) "A Jurassic ceratosaur from China helps clarify avian digital homologies" Nature, 459, 940-944.

Zanno, L. E.; Loewen, M. A.; Farke, A. A.; Kim, G.-S.; Claessens, L. P. A. M.; McGarrity, C. T. (2013). "Late Cretaceous Theropod Dinosaurs of Southern Utah". [w] Titus, A. L.; Loewen, M. A. (red.). At the Top of the Grand Staircase-The Late Cretaceous of Southern Utah. Indiana University Press. pp. 504–525.

Zanno, L.E. & Sampson, S.D. (2005) "A new oviraptorosaur (Theropoda; Maniraptora) from the Late Cretaceous (Campanian) of Utah" Journal of Vertebrate Paleontology 25(4), 897-904.