Orkoraptor: Różnice pomiędzy wersjami

Z Encyklopedia Dinozaury.com
Skocz do: nawigacja, szukaj
m
 
(Nie pokazano 7 wersji utworzonych przez 5 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
<small>
+
{{DISPLAYTITLE:''Orkoraptor''}}
{| class="wikitable" style="background-color:CornSilk"
+
{{Opis
| Autor:
+
|Autor                 = [[Sebastian Oziemski]]
| Korekta:
+
|Korekta                = [[Maciej Ziegler]], [[Marcin Szermański]], [[Tomasz Sokołowski]], [[Paweł Konarzewski]]
|-
+
|nazwa                  = ''Orkoraptor'' (orkoraptor)
| [[Sebastian Oziemski]]
+
|długość                = 8,4 m <ref name="Molina-Larramendi">Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes. wyd. Princeton University Press. </ref>
| [[Maciej Ziegler]]
+
|wysokość              = 2,4 m (w biodrach) <ref name="Molina-Larramendi"></ref>
[[Marcin Szermański]]
+
|masa                  = 1,4 t <ref name="Molina-Larramendi"></ref>
 
+
|dieta                  = mięsożerny
[[Tomasz Sokołowski]]
+
|miejsce                = [[Argentyna]] - Patagonia
|}
+
<small>([[formacja]] [[Cerro Fortaleza]])</small>  
</small>
+
|czas                  = {{Występowanie|76|70}}
 
+
ok. 76-70 Ma <ref>Sickmann, Z. T., Schwartz, T. M., & Graham, S. A. (2018). "Refining stratigraphy and tectonic history using detrital zircon maximum depositional age: an example from the Cerro Fortaleza Formation, Austral Basin, southern Patagonia". Basin Research, 30(4), 708-729. [[doi:10.1111/bre.12272]]</ref></small><br>
----
+
<small>późna [[kreda]] ([[kampan]] - [[mastrycht]])</small>
 
+
|systematyka            =
{| class="wikitable" style="text-align:left" align="left"
+
[[Dinosauria]]
! colspan=2 | ''Orkoraptor'' (orkoraptor)
 
|-
 
! '''Długość''':
 
| 6-10 m
 
 
 
|-
 
! '''Masa''':
 
| 0,5-2 t
 
 
 
|-
 
! '''[[Lokacje|Miejsce występowania]]''':
 
| [[Argentyna]] - Patagonia
 
 
 
<small>([[formacja Pari Aike]])</small>  
 
|-
 
! '''[[Czas|Czas występowania]]'''
 
| 72-68 Ma
 
 
 
<small>późna [[kreda]] (późny [[kampan]] - wczesny [[mastrycht]])</small>
 
|-
 
! '''Systematyka'''
 
| [[Dinosauria]]
 
  
 
[[Saurischia]]
 
[[Saurischia]]
Linia 44: Linia 22:
 
[[Tetanurae]]
 
[[Tetanurae]]
  
[[Carnosauria]]
+
[[Coelurosauria]]
 
 
[[Neovenatoridae]]
 
  
 
[[Megaraptora]]
 
[[Megaraptora]]
|-
 
| colspan=2 |[[Plik:Orkoraptor.jpg|400px|]]
 
<small>Rekonstrukcja ''O. burkei'' (zapewne orkoraptor miał potężniejsze przednie kończyny
 
 
z wielkimi pazurami). Autor: Rodrigo Vega. [http://iririv.deviantart.com/art/Orkoraptor-burkei-87707269]</small>
 
|}
 
  
 +
[[Megaraptoridae]]
 +
|grafika                = Megaraptoran skeleton.png
 +
|podpis                = Rekonstrukcja szkieletu megaraptoryda. ''Orkoraptor'' wyglądał podobnie.<br>Autor: PWNZ3R-Dragon. [https://www.deviantart.com/pwnz3r-dragon/art/Composite-Megaraptorid-Reconstruction-3-0-685253936]
 +
|PorównanieGrupa        =
 +
|PorównanieDługość      =
 +
|mapa                  =
 +
}}
 
==Wstęp==
 
==Wstęp==
''Orkoraptor'' to [[rodzaj]] dużego teropoda opisanego w roku [[2008]], którego skamieniałości zostały odkryte w formacji Pari Aike w Argentynie. Nazwa rodzajowa pochodzi od słów ''Orr Korr'' (nazwa rzeki La Leony w języku tubylczego plemienia Aoniken) oraz łac. ''raptor'' - złodziej. Epitet gatunkowy jest natomiast uhonorowaniem amerykańskiego geologa-amatora i paleontologa Colemana [[Burke]]'a, który słynie z zamiłowania do patagońskiej wymarłej fauny.
+
''Orkoraptor'' to [[rodzaj]] dużego teropoda opisanego w roku [[2008]], którego skamieniałości zostały odkryte w formacji Cerro Fortaleza (wcześniej znana jako Pari Aike) w Argentynie.
 
 
W roku [[2002]] [[Coria]] i [[Currie]] opisali nowego dużego teropoda pochodzącego z późnokredowych skałach formacji Portezuelo, który posiada bardzo podobną budowę piszczeli i kości zaoczodołowych co ''Orkoraptor''. Niemniej jednak zęby nieopisanej formy posiadają nieco odmienną budowę niż w wypadku orkoraptora. [[Gatunek]] ten wraz z teropodem z Portezuelo rzuca nowe światło na mezozoiczną faunę Patagonii, która w ostatnim czasie wzbogaciła się również o nowe formy [[abelizauryd]]ów oraz ''[[Austroraptor]]''.
 
  
 
==Materiał kopalny==
 
==Materiał kopalny==
[[Holotyp]] MPM Pv 3457 składa się z kości czaszki (kości zaoczodołowej, prawej kwadratowo-jarzmowej i prawej wieńcowej), ośmiu izolowanych zębów, ''atlantal intercentrum'', dwóch kręgów z tylnej części ogona (prawdopodobnie z okolicy kręgów 14-18), górnej części piszczeli, ośmiu fragmentarycznych żeber oraz trzech niekompletnych szewronów. Wszystkie te skamieniałości zostały odkopane w lutym [[2001]] roku.
+
[[Holotyp]] MPM Pv 3457 składa się z kości czaszki (kości zaoczodołowej, prawej kwadratowo-jarzmowej i prawej wieńcowej), ośmiu izolowanych zębów, [[intercentrum]] [[atlas|pierwszego kręgu]], dwóch kręgów z tylnej części ogona (prawdopodobnie z okolicy kręgów 14-18), górnej części piszczeli, ośmiu fragmentarycznych żeber oraz trzech niekompletnych szewronów. Wszystkie te skamieniałości zostały odkopane w lutym [[2001]] roku.
  
 
Do orkoraptora przypisano również trzy dobrze zachowane zęby oznaczone jako MPM Pv 3458.
 
Do orkoraptora przypisano również trzy dobrze zachowane zęby oznaczone jako MPM Pv 3458.
 +
 +
Do omawianego rodzaju mogą należeć również następujące okazy: 11 izolowanych zębów (MPM-PV 23361A-K); lewy paliczek I palca (MPM-PV 23362); prawa niemalże kompletna k. strzałkowa (MPM-Pv 10005) oraz prawy pazur II palca (MPM-PV 23363) [Agnolín i in., 2024].
  
 
==Budowa==
 
==Budowa==
 
''Orkoraptor burkei'' to spory teropod różniący się od pozostałych tetanurów następującymi cechami: środki krawędzi zębów nie są poprzecznie ząbkowane, zęby posiadają dwie podłużne i wąskie bruzdy po stronie językowej, dolna krawędź oczodołu pozbawiona jest podoczodołowego kołnierza, zaś pierwsze kręgi ogonowe mają niewielkie pleurocele, charakterystyczne także dla ''[[Megaraptor]]'', [[Carcharodontosauridae]] oraz [[Oviraptorosauria]].
 
''Orkoraptor burkei'' to spory teropod różniący się od pozostałych tetanurów następującymi cechami: środki krawędzi zębów nie są poprzecznie ząbkowane, zęby posiadają dwie podłużne i wąskie bruzdy po stronie językowej, dolna krawędź oczodołu pozbawiona jest podoczodołowego kołnierza, zaś pierwsze kręgi ogonowe mają niewielkie pleurocele, charakterystyczne także dla ''[[Megaraptor]]'', [[Carcharodontosauridae]] oraz [[Oviraptorosauria]].
  
[[Paul]] ([[2010]]) ocenia jego długość na ok. 6 m i tyle samo daje bliskiemu mu ''[[Aerosteon]]'', którego [[Sereno]] i in. oszacowali na znacznie więcej - 9-10 m.
+
[[Paul]] ([[2010]]) ocenia jego długość na ok. 6 m i tyle samo daje bliskiemu mu ''[[Aerosteon]]'', którego [[Sereno]] i in. oszacowali na znacznie więcej - 9-10 m. Molina-Pérez i Larramendi (2019) oszacowali długość na 8.4 m i masę 1,4 t.
  
 
==Pozycja filogenetyczna i jej historia==
 
==Pozycja filogenetyczna i jej historia==
''Orkoraptor'' jest obecnie uważany za przedstawiciela [[Megaraptora]] ([[Benson]], [[Carrano]] i [[Brusatte]], [[2010]]). Należy zauważyć, że Benson i współpracownicy nie przetestowali pewnej intrygującej możliwości - mianowicie takiej, że megaraptory mogą być bliższe ptakom niż karnozaurom (tj. były by wtedy [[celurozaur]]ami, jak początkowo zakładano w stosunku do orkoraptora). Jedynymi przedstawicielami Coelurosauria włączonymi do analizy były ''[[Compsognathus]]'', ''[[Guanlong]]'' i ''[[Tanycolagreus]]''.
+
''Orkoraptor'' uważany jest za [[zaawansowany|zaawansowanego]] przedstawiciela [[klad]]u [[Megaraptora]], blisko spokrewnionego z ''[[Aerosteon]]'', ''[[Maip]]'' i ''[[Tratayenia]]''. Początkowo megaraptory uważano za [[Carnosauria|karnozaury]] będące w obrębie rodziny [[Neovenatoridae]]. Później zdiagnozowano u nich cechy [[Coelurosauria|celurozaurów]] i klasyfikowano ich jako zaawansowanych członków [[Tyrannosauroidea]]. Obecnie uważa się, że megaraptory były celurozaurami blisko spokrewnione z [[Tyrannosauroidea]] (Aranciaga Rolando i in., 2022).
  
Filogenetyczne stosunki ''Orkoraptor'' w przeszłości były niejasne. Dinozaur ten posiada kilka cech które odróżniają go od nie-tetanurowych teropodów ([[Ceratosauria]] i [[Coelophysoidea]]). Dogłębna analiza tego zagadnienia nie była konieczna, ponieważ jego problematyczność polegała na ustaleniu relacji w obrębie [[Tetanurae]]. ''Orkoraptor'' został zaklasyfikowany do [[Tetanurae]] na podstawie grzebienia kości strzałkowej, który widocznie oddzielony jest od bocznego kłykcia piszczela. Od [[karcharodontozauryd]]ów różni go przede wszystkim brak kołnierza podoczodołowego. Patagoński [[takson]] miał być wg [[Novas]]a i współpracowników [[celurozaur]]em, a badania morfologii jego zębów wskazywały na to, iż jest on bardziej [[zaawansowany]] od [[tyranozauroid]]ów. Kość zaoczodołowa ma skierowany do góry wyrostek rostralny, co zaobserwowano tez u [[ornitomimozaur]]ów, [[kompsognatyd]]ów, ''[[Ornitholestes]]'' oraz [[Metornithes]]. By ustalić filogenezę ''Orkoraptor'' wykonano analizę kladystyczną, w której pod uwagę wzięto 237 cech 57 celurozaurów (i dwóch [[takson]]ów spoza nich). Ustalono, że ''Orkoraptor burkei'' jest [[bazalny]]m przedstawicielem [[Maniraptora]] o niepewnej pozycji wśród nich. Skorzystano natomiast z pewnych algorytmów komputerowych, które obliczyły prawdopodobną pozycję filogenetyczną wśród celurozaurów. Wynika z nich, że jego najbliżsi krewni to... kompsognatydy (tak też [[Coelurosauria#Dal_Sasso_i_Maganuco.2C_2011|Dal Sasso i Maganuco, 2011]]). ''Orkoraptor'' był 3-krotnie większy od największego przedstawiciela tej rodziny, a jedyną cechą wspólną byłyby zęby. Te natomiast wykazują również podobieństwa do [[deinonychozaur]]ów. Jednak patagoński [[takson]] różni się od nich bardziej kwadratowym kształtem trzonów kręgów ogonowych z perspektywy przekroju. M.in. z tego względu orkoraptora można niemal na pewno wykluczyć z tej grupy. Wg analizy wykonanej przez Michaela [[Mortimer]]a (online) zauważył podobieństwo do celurozaurów i ''[[Aerosteon]]'' a jego analiza, oparta na matrycy Sentera skupionej na tej grupie ([[2007]]) potwierdziła, że tworzą [[klad]]. Jak się później okazało, ''Orkoraptor'' nie był celurozaurem (choć kolejna nieopublikowana analiza Mortimera, online temu przeczy), lecz karnozaurem. Poprzednie analizy kladystyczne, obejmujące praktycznie tylko te pierwsze, nie mogły pozwolić na stwierdzenie rzeczywistego pokrewieństwa.  
+
==Etymologia==
 +
Nazwa [[rodzaj]]owa pochodzi od słów ''Orr Korr'' (nazwa rzeki La Leony w języku tubylczego plemienia Aoniken) oraz łac. ''raptor'' - złodziej. Epitet gatunkowy jest natomiast uhonorowaniem amerykańskiego geologa-amatora i paleontologa Colemana [[Burke]]'a, który słynie z zamiłowania do patagońskiej wymarłej fauny.
  
 
==Spis gatunków==
 
==Spis gatunków==
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
! ''Orkoraptor''  
+
|{{V| ''Orkoraptor''}}
| [[Novas]], [[Ezcurra]] i [[Lecuona]], [[2008]]
+
|{{Kpt| [[Novas]], [[Ezcurra]]}} i {{Kpt|[[Lecuona]]}}, [[2008]]
 
|-
 
|-
! ''O. burkei''
+
|{{V| ''O. burkei''}}
| [[Novas]], [[Ezcurra]] i [[Lecuona]], [[2008]]
+
| {{Kpt|[[Novas]], [[Ezcurra]]}} i {{Kpt|[[Lecuona]]}}, [[2008]]
 
|}
 
|}
  
 
==Bibliografia==
 
==Bibliografia==
<small>Benson, R.B.J., Carrano, M.T. & Brusatte, S.L. (2010) "A new clade of archaic large-bodied predatory dinosaurs (Theropoda: Allosauroidea) that survived to the latest Mesozoic" Naturwissenschaften, 97, 71-78.
+
<small> Agnolín, F. L., Herrera, G. Á., Rolando, M. A., Motta, M., Rozadilla, S., Verdiquio, L., ... & Novas, F. E. (2024). "Fossil vertebrates from the Cerro Fortaleza Formation (Upper Cretaceous), Santa Cruz Province, Argentina". Cretaceous Research, 154, 105735. [[doi:10.1016/j.cretres.2023.105735]]
 +
 
 +
Aranciaga Rolando, A. M., Motta, M. J., Agnolín, F. L., Manabe, M., Tsuihiji, T., & Novas, F. E. (2022). "A large Megaraptoridae (Theropoda: Coelurosauria) from Upper Cretaceous (Maastrichtian) of Patagonia, Argentina". Scientific reports, 12(1), 1-29. [[doi: 10.1038/s41598-022-09272-z]]
  
Novas, F.E., Ezcurra, M.D. & Lecuona, A. (2008) "Orkoraptor burkei nov. gen. et sp., a large theropod from the Maastrichtian Pari Aike Formation, Southern Patagonia, Argentina" Cretaceous Research, 29, 468-480.
+
Benson, R.B.J., Carrano, M.T. & Brusatte, S.L. (2010) "A new clade of archaic large-bodied predatory dinosaurs (Theropoda: Allosauroidea) that survived to the latest Mesozoic" Naturwissenschaften, 97, 71-78.
  
Sereno, P.C., Martinez, R.N., Wilson, J.A., Varricchio, D.J., Alcober, O.A. & Larsson, H.C.E. (2008) "Evidence for Avian Intrathoracic Air Sacs in a New Predatory Dinosaur from Argentina" PLoS ONE, 3 (9), e3303. doi:10.1371/journal.pone.0003303
+
Novas, F.E., Ezcurra, M.D. & Lecuona, A. (2008) "Orkoraptor burkei nov. gen. et sp., a large theropod from the Maastrichtian Pari Aike Formation, Southern Patagonia, Argentina" Cretaceous Research, 29, 468-480. [[doi:10.1016/j.cretres.2008.01.001]]
  
Mortimer, online: http://home.comcast.net/~eoraptor/Coelurosauria.htm#Orkoraptorburkei
+
Sereno, P.C., Martinez, R.N., Wilson, J.A., Varricchio, D.J., Alcober, O.A. & Larsson, H.C.E. (2008) "Evidence for Avian Intrathoracic Air Sacs in a New Predatory Dinosaur from Argentina" PLoS ONE, 3 (9), e3303. [[doi:10.1371/journal.pone.0003303]]
  
Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford.</small>
+
Mortimer, online: [https://theropoddatabase.com/Coelurosauria.htm#Orkoraptorburkei]
 +
<references/></small>
  
 
[[Kategoria:Dinosauria]]
 
[[Kategoria:Dinosauria]]
Linia 100: Linia 81:
 
[[Kategoria:Theropoda]]
 
[[Kategoria:Theropoda]]
 
[[Kategoria:Tetanurae]]
 
[[Kategoria:Tetanurae]]
[[Kategoria:Carnosauria]]
+
[[Kategoria:Coelurosauria]]
 +
[[Kategoria:Megaraptora]]  
 
[[Kategoria:Ameryka Południowa]]
 
[[Kategoria:Ameryka Południowa]]
 
[[Kategoria:Argentyna]]
 
[[Kategoria:Argentyna]]

Aktualna wersja na dzień 18:02, 4 cze 2024

Autor: Sebastian Oziemski
Korekta: Maciej Ziegler, Marcin Szermański, Tomasz Sokołowski, Paweł Konarzewski


Orkoraptor (orkoraptor)
Długość 8,4 m [1]
Wysokość 2,4 m (w biodrach) [1]
Masa 1,4 t [1]
Dieta mięsożerny
Miejsce Argentyna - Patagonia

(formacja Cerro Fortaleza)

Czas
252 201 145
66

ok. 76-70 Ma [2]
późna kreda (kampan - mastrycht)

Systematyka Dinosauria

Saurischia

Theropoda

Tetanurae

Coelurosauria

Megaraptora

Megaraptoridae

Megaraptoran skeleton.png
Rekonstrukcja szkieletu megaraptoryda. Orkoraptor wyglądał podobnie.
Autor: PWNZ3R-Dragon. [1]

Wstęp

Orkoraptor to rodzaj dużego teropoda opisanego w roku 2008, którego skamieniałości zostały odkryte w formacji Cerro Fortaleza (wcześniej znana jako Pari Aike) w Argentynie.

Materiał kopalny

Holotyp MPM Pv 3457 składa się z kości czaszki (kości zaoczodołowej, prawej kwadratowo-jarzmowej i prawej wieńcowej), ośmiu izolowanych zębów, intercentrum pierwszego kręgu, dwóch kręgów z tylnej części ogona (prawdopodobnie z okolicy kręgów 14-18), górnej części piszczeli, ośmiu fragmentarycznych żeber oraz trzech niekompletnych szewronów. Wszystkie te skamieniałości zostały odkopane w lutym 2001 roku.

Do orkoraptora przypisano również trzy dobrze zachowane zęby oznaczone jako MPM Pv 3458.

Do omawianego rodzaju mogą należeć również następujące okazy: 11 izolowanych zębów (MPM-PV 23361A-K); lewy paliczek I palca (MPM-PV 23362); prawa niemalże kompletna k. strzałkowa (MPM-Pv 10005) oraz prawy pazur II palca (MPM-PV 23363) [Agnolín i in., 2024].

Budowa

Orkoraptor burkei to spory teropod różniący się od pozostałych tetanurów następującymi cechami: środki krawędzi zębów nie są poprzecznie ząbkowane, zęby posiadają dwie podłużne i wąskie bruzdy po stronie językowej, dolna krawędź oczodołu pozbawiona jest podoczodołowego kołnierza, zaś pierwsze kręgi ogonowe mają niewielkie pleurocele, charakterystyczne także dla Megaraptor, Carcharodontosauridae oraz Oviraptorosauria.

Paul (2010) ocenia jego długość na ok. 6 m i tyle samo daje bliskiemu mu Aerosteon, którego Sereno i in. oszacowali na znacznie więcej - 9-10 m. Molina-Pérez i Larramendi (2019) oszacowali długość na 8.4 m i masę 1,4 t.

Pozycja filogenetyczna i jej historia

Orkoraptor uważany jest za zaawansowanego przedstawiciela kladu Megaraptora, blisko spokrewnionego z Aerosteon, Maip i Tratayenia. Początkowo megaraptory uważano za karnozaury będące w obrębie rodziny Neovenatoridae. Później zdiagnozowano u nich cechy celurozaurów i klasyfikowano ich jako zaawansowanych członków Tyrannosauroidea. Obecnie uważa się, że megaraptory były celurozaurami blisko spokrewnione z Tyrannosauroidea (Aranciaga Rolando i in., 2022).

Etymologia

Nazwa rodzajowa pochodzi od słów Orr Korr (nazwa rzeki La Leony w języku tubylczego plemienia Aoniken) oraz łac. raptor - złodziej. Epitet gatunkowy jest natomiast uhonorowaniem amerykańskiego geologa-amatora i paleontologa Colemana Burke'a, który słynie z zamiłowania do patagońskiej wymarłej fauny.

Spis gatunków

Orkoraptor Novas, Ezcurra i Lecuona, 2008
O. burkei Novas, Ezcurra i Lecuona, 2008

Bibliografia

Agnolín, F. L., Herrera, G. Á., Rolando, M. A., Motta, M., Rozadilla, S., Verdiquio, L., ... & Novas, F. E. (2024). "Fossil vertebrates from the Cerro Fortaleza Formation (Upper Cretaceous), Santa Cruz Province, Argentina". Cretaceous Research, 154, 105735. doi:10.1016/j.cretres.2023.105735

Aranciaga Rolando, A. M., Motta, M. J., Agnolín, F. L., Manabe, M., Tsuihiji, T., & Novas, F. E. (2022). "A large Megaraptoridae (Theropoda: Coelurosauria) from Upper Cretaceous (Maastrichtian) of Patagonia, Argentina". Scientific reports, 12(1), 1-29. doi: 10.1038/s41598-022-09272-z

Benson, R.B.J., Carrano, M.T. & Brusatte, S.L. (2010) "A new clade of archaic large-bodied predatory dinosaurs (Theropoda: Allosauroidea) that survived to the latest Mesozoic" Naturwissenschaften, 97, 71-78.

Novas, F.E., Ezcurra, M.D. & Lecuona, A. (2008) "Orkoraptor burkei nov. gen. et sp., a large theropod from the Maastrichtian Pari Aike Formation, Southern Patagonia, Argentina" Cretaceous Research, 29, 468-480. doi:10.1016/j.cretres.2008.01.001

Sereno, P.C., Martinez, R.N., Wilson, J.A., Varricchio, D.J., Alcober, O.A. & Larsson, H.C.E. (2008) "Evidence for Avian Intrathoracic Air Sacs in a New Predatory Dinosaur from Argentina" PLoS ONE, 3 (9), e3303. doi:10.1371/journal.pone.0003303

Mortimer, online: [2]

  1. 1,0 1,1 1,2 Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes. wyd. Princeton University Press.
  2. Sickmann, Z. T., Schwartz, T. M., & Graham, S. A. (2018). "Refining stratigraphy and tectonic history using detrital zircon maximum depositional age: an example from the Cerro Fortaleza Formation, Austral Basin, southern Patagonia". Basin Research, 30(4), 708-729. doi:10.1111/bre.12272