Altirhinus

Poniższe hasło wymaga korekty. hasło do weryfikacji

Autor:	Marcin Szermański, Maciej Pindakiewicz
Korekta:	Maciej Ziegler

---

Altirhinus (altirin)
Długość	6,5-8 m
Masa	1,1 (do 3 t?)
Miejsce	Mongolia ajmak wschodniogobijski (formacja Khuren Dukh)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 115-112 lub 112-108,8 Ma wczesna kreda (późny apt lub wczesny alb)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Genasauria Neornithischia Cerapoda Ornithopoda Iguanodontia Ankylopollexia Styracosterna Hadrosauriformes ? Hadrosauroidea / ? Iguanodontidae
Rekonstrukcja przyżyciowa Altirhinus - widać charakterystyczną narośl na nosie. [1] 8 m Porównanie wielkości Altirhinus i człowieka. Sylwetki: Phylopic.org

Wstęp

Altirhinus to monotypowy rodzaj ornitopoda należący najprawdopodobniej do grupy Hadrosauroidea. Żył na terenie obecnej Mongolii we wczesnej kredzie, prawdopodobnie między 115 a 108,8 milionami lat temu. Zapewne jak większość (jeżeli nie wszyscy) jego kuzynów był zwierzęciem stadnym.

Materiał kopalny

Czaszka Altirhinus kurzanovi (holotyp, PIN 3386/8) z Khuren Dukh.
Zdjęcie: Łukasz Czepiński

Holotyp:

PIN 3386/8 (czasami oznaczany jako 3388) to czaszka (lewa strona dobrze zachowana, prawda zniszczona i pokruszona). Składa się na nią m.in. kość prawa nosowa, zębowa, przedzębowa, kwadratowa i inne. Szkielet pozaczaszkowy reprezentowany jest przez lewy i prawy łuk neuralny atlasu, k. łopatkową, k. łopatkowo-kruczą, obie płytki mostkowe, prawą k. łonową, prawą i lewą k. kulszową, III, IV i V palec "dłoni", 3 paliczki stopy.

Paratypy:

PIN 3386/7 (3387) to czaszka (m.in. obie k. zębowe, k. zębowa, k. przedczołowa, k. czołowa, obie k. szczękowe, k. przedszczękowa, k. kwadratowa, 10 izolowanych zębów i inne). Szkielet pozaczaszkowy to lewy łuk neuralny atlasu, fragmentaryczne kręgi szyjne i grzbietowe, wiele żeber, elementy "dłoni" (k. śródręcza, paliczki i palce), k. mostkowe, k. łopatkowo-krucze oraz kości kończyny przedniej (ramienna, promieniowa i łokciowa).

PIN 3386/9 (3389) to obie k. łopatkowe, lewa k. łopatkowo-krucza, lewa i prawa płytka mostkowa, obie k. ramienne, promieniowe i prawa k. łokciowa, elementy prawej "dłoni": k. śródręcza II, III, IV i V, wszystkie paliczki palców II, III i IV, paliczki I i II palca IV oraz I i II palca V; lewa "dłoń": k. śródręcza II, III, IV, V, palce II, III i IV (kompletne), 1 paliczek palca nr V; obie k. łonowe, lewa k. udowa i prawa piszczelowa, obie k. strzałkowe, obie kości skokowe, 2 elementy k. śródstopia, wszystkie pierwsze paliczki, drugie paliczki prawego i lewego palca II i III oraz 2 dalsze; ciąg 34 kręgów ogonowych.

PIN 3390 to szkielet małego ornitopoda; złamana kończyna i k. małego ornitopoda z paroma łukami neuralnymi i fragmentami szczęki. Izolowany ząb k. zębowej.

PIN 3391 to szkielet małego ornitopoda. Częściowa lewa stopa, k. piszczelowa, 4 trzony kręgów i inne małe fragmenty.

Historia odkryć i taksonomii

Osobniki znane dziś jako Altirhinus kurzanovi były wcześniej materiałem przypisanym do Iguanodon orientalis. Zostały one (przynajmniej niektóre) odnalezione podczas wyprawy mongolsko-sowieckiej (połączenie sił Instytutu Geologii Mongolskiej Akademii Nauk z ówczesnym Sowieckim Instytutem Paleontologii) w północno-zachodniej części prowincji Domnogov. Stało się to w 1981 roku, a wyprawą kierował dr Siergiej Kurzanov.

15 lat później – bo w 1996 roku – David Norman uznał holotyp gatunku iguanodonta I. orientalis za młodszy synonim gatunku I. bernissartensis. Jednak jego przypisany materiał przez Kurzanova okazał się być odmienny od holotypu – okazało się, że reprezentował on zwierzę odmienne nie tylko na poziomie gatunkowym, a i na rodzajowym. Konieczne było ukucie dla niego nowej nazwy rodzajowej. Dokonał tego formalnie Norman w 1998 roku.

Pozycja systematyczna

W analizach filogenetycznych dotyczących Iguanodontia Altirhinus zazwyczaj jest jednym z bardziej bazalnych przedstawicieli Hadrosauroidea (lecz bardziej zaawansowany niż np. Ouranosaurus - ale patrz np. Wang i in., 2013).

Budowa

Cechą charakterystyczną altirhina są wielkie nozdrza przed pyskiem zwierzęcia. Prawdopodobnie znajdował się tam "worek rezonansowy", który pełnił tę samą funkcję co narośl Muttaburrasaurus, czyli do komunikacji lub do popisów godowych.

Etymologia

Nazwa rodzajowa Altirhinus znaczy "wysoki nos" (alti – łac. altus = wysoki oraz gr. rhinus = nos). Epitet gatunkowy kurzanovi honoruje rosyjskiego paleontologa, S.M. Kurzanova, który odnalazł jego skamieniałe kości i przypisał je pierwotnie do Iguanodon orientalis.

Spis gatunków

Altirhinus	Norman, 1998
A. kurzanovi	Norman, 1998
= Iguanodon "mongoliensis"	Whitfield, 1992	nomen nudum

Wybrana Bibliografia

McDonald, A.T., Barrett, P.M. & Chapman, S.D. (2010) "A new basal iguanodont (Dinosauria: Ornithischia) from the Wealden (Lower Cretaceous) of England" Zootaxa, 2569, 1–43

Norman, D.B. (1996) On Mongolian ornithopods (Dinosauria: Ornithischia). 1. Iguanodon orientalis Rozhdestvensky 1952. Zoological Journal of the Linnean Society, 116: 303–315

Norman, D.B. (1998) On Asian ornithopods (Dinosauria: Ornithischia). 3. A new species of iguanodontid dinosaur. Zoological Journal of the Linnean Society (1998), 122: 291–348

Norman, D.B. (2004) Basal Iguanodontia. [w]: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): "The Dinosauria". Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press

Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford

Wang, R.F., You, H.L., Xu, S. C., Wang, S.Z.;, Yi, J., Xie, L.J., Jia, L., Li, Y.X. (2013) A New Hadrosauroid Dinosaur from the Early Late Cretaceous of Shanxi Province, China. PLoS ONE 8(10): e77058. doi:10.1371/journal.pone.0077058

You, H.-L., Li, J.-L. & Li, Y.-X. (2003) "A new hadrosauroid dinosaur from the mid-Cretaceous of Liaoning, China" Acta Geologica Sinica, 77(2), 148-154.