Parksosaurus

Autor:	Korekta:
Kamil Kamiński

---

Parksosaurus (parksozaur)
Długość:	ok. 2,5 m
Masa:	45-70 kg
Miejsce występowania:	Kanada - Alberta (formacja Horseshoe Canyon)
Czas występowania	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 72-68 Ma późna kreda (wczesny mastrycht)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Genasauria Neornithischia Parksosauridae ?Thescelosaurinae
Rekonstrukcja Parksosaurus. Autor: Stephen O'Connor [5].

Wstęp

Parksosaurus to rodzaj małego roślinożernego dinozaura, który żył w późnej kredzie na terenie dzisiejszej Ameryki Północnej. Początkowo uznawany był za kolejny gatunek Thescelosaurus, od 1937 r. uważany jest za odrębny rodzaj dinozaura.

Etymologia

Nazwa Parksosaurus honoruje wybitnego kanadyjskiego paleontologa Williama Parksa (1868-1936).

Historia taksonu i filogeneza

Czaszka parksozaura. Autor zdjęcia: Jeyradan. [1].

W 1926 r. William Parks nazwał drugi wówczas gatunek tescelozaura- T. warreni na podstawie niekompletnej czaszki i szkieletu pozaczaszkowego. W 1937 r. inny słynny paleontolog tamtych czasów – Charles Sternberg stwierdził, że różni się on od T. neglectus bardziej niż różniły się między sobą T. neglectus i T. edmontonicus (może on być synonimem tego pierwszego). Tym samym Sternberg wykluczył T. warreni z rodzaju Thescelosaurus i utworzył nowy takson - Parksosaurus. W 1940 r. wskazał na kolejne różnice między nimi, zaliczając parksozaura do podrodziny Hypsilophodontinae, a tescelozaura – do Thescelosaurinae, obie w obrębie Hypsilophodontidae.

W 1973 r. Peter Galton dokonał redeskrypcji Parksosaurus, potwierdzając jego odrębność od tescelozaura (podobnie jak np. Boyd i in., 2009) i bliskie pokrewieństwo z hipsylofodonem. Nowe badania, poczynając od lat końca lat 90. XX w. ujawniły jednak, że Hypsilophodontidae to parafiletyczna (sztuczna) grupa, często bliżej niespokrewnionych ze sobą dinozaurów. Wg obecnego stanu wiedzy, Parksosaurus może być bazalnym ornitopodem albo przedstawicielem Neornithischia prymitywniejszym od ornitopodów i marginocefali. Niektóre analizy wskazują na jego bliskie pokrewieństwo z teselozaurem (zob. też Thescelosaurus#Filogeneza). Potwierdza to również redeskrypcja holotypu parksozaura (Sues i in., 2022).

Materiał kopalny

Holotyp to okaz ROM 804, obejmujący większość czaszki i szkieletu pozaczaszkowego. Brakuje m.in. przedniej części pyska, tyłu czaszki i jej fragmentów nad oczami, większości kręgów przedkrzyżowych, lewej dłoni, prawej kończyny przedniej oraz części kości miednicy i niewielkich fragmentów kończyn tylnych (zob. zdjęcia obok). Okaz ten prawdopodobnie nie był jeszcze w pełni dojrzały (Sues i in., 2022).

Larson i in. (2010) przypisali też do Parksosaurus pojedynczy ząb. Należy jednak pamiętać, że identyfikacja takich izolowanych znalezisk niemal zawsze pozostaje niepewna.

Holotyp parksozaura. Autor zdjęcia: Daderot. [2].

Budowa

Parksosaurus był raczej niewielkim zwierzęciem o długości ok. 2,5 m i masie co najwyżej zbliżonej do przeciętnego człowieka. Ostatnie badania wskazują, że holotyp nie był jeszcze w pełni wyrośnięty. Dorosłe okazy mogły więc osiągać nieco większe rozmiary. Poruszał się w pozycji dwunożnej (Maidment i Barrett, 2014). W przeciwieństwie do swego ?bliskiego krewniaka tescelozaura, miał on kość piszczelową dłuższą od udowej i proporcjonalnie dłuższe śródstopie (Galton, 1974). Wskazywałoby to, że parksozaur był prawdopodobnie szybszym zwierzęciem. Łopatki były wydłużone, a kończyny przednie – silne i masywnie zbudowane (Paul, 2010). Dalsze kręgi ogonowe miały znacznie wydłużone prezygapofyzy. Wraz z licznymi skostniałymi ścięgnami wskazuje to, że ogon mógł pełnić funkcję dynamicznego stabilizatora podczas poruszania się (Sues i in., 2022).

Czaszka była stosunkowo nieduza, wydłużona i niska, o zwężającym się pysku i dużych oczodołach podobnie jak u tescelozaura. Przednia część czaszki nie zachowała się, należy jednak zakładać, że była ona bezzębna, jak u wszystkich dinozaurów ptasiomiednicznych. Nie wiadomo, czy Parksosaurus miał zęby w kościach przedszczękowych. Pewne jest natomiast, że dalej w głębi pyska, w obu kościach szczękowych i zębowych znajdowało się po 18-20 zębów o żeberkowanych, zaokrąglonych koronach, pokrytych szkliwem z obu stron (Galton, 1973). Okno przedoczodołowe było niewielkie i owalne, bądź też zbliżone kształtem do łzy (Boyd i in., 2009).

Porównanie wielkości parksozaura i człowieka. Autor: Stephen O'Connor. [3].

Paleobiologia i paleoekologia

Parksosaurus był niewielkim roślinożercą, żyjącym w towarzystwie znacznie większych hadrozaurów i ceratopsów. Żywił się zapewne niską roślinnością, być może w sposób selektywny, na co wskazywałaby zwężająca się ku przodowi czaszka, podobnie jak u tescelozaura. W odróżnieniu od niego, parksozaur wydaje się przystosowany do szybkiego biegania, co zapewne pomagało mu w ucieczce przed drapieżnikami, jak tyranozauryd Albertosaurus. W osadach formacji Horseshoe Canyon nie znaleziono szczątków średniej wielkości teropodów, można więc przypuszczać, że młode albertozaury były głównymi wrogami tego niedużego roślinożercy. Paul (2010) spekuluje, ze silne ramiona mogły służyć parksozaurowi do rycia w ziemi w poszukiwaniu pożywienia lub kopania nor. Naukowiec ten uważa również, że środowiskiem życia tego niewielkiego dinozaura były bagna i okolice cieków wodnych, na co wskazują długie palce stóp, mogące być przystosowaniem do poruszania się po grząskim gruncie.

Rekonstrukcja szkieletu. Autor: Scott Hartman. [4].

Spis gatunków

Parksosaurus	Sternberg, 1937
P. warreni	(Parks, 1926) Sternberg, 1937
= Thescelosaurus warreni	Parks, 1926

Bibliografia

Benson, R. B. J., Campione, N. E., Carrano, M. T., Mannion, P. D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D. C. (2014) "Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage" PLoS Biology, 12(5), e1001853. doi:10.1371/journal.pbio.1001853.

Boyd, C.A., Brown, C.M., Scheetz, R.D., Clarke, J.A.. (2009). "Taxonomic revision of the basal neornithischian taxa Thescelosaurus and Bugenasaura". Journal of Vertebrate Paleontology. 29 (3): 758–770. doi:10.1671/039.029.0328.

Boyd, C.A. (2015). "The systematic relationships and biogeographic history of ornithischian dinosaurs". „PeerJ”. 3, s. e1523, 2015. DOI: 10.7717/peerj.1523.

Galton, P.M. (1973). "Redescription of the skull and mandible of Parksosaurus from the Late Cretaceous with comments on the family Hypsilophodontidae (Ornithischia)". Life Sciences Contribution, Royal Ontario Museum. 89: 1–21

Holtz, T. (2012) Dinosaurs (suplement) [6]

Larson, D.W., Brinkman, D.B., Bell, P.R. (2010). "Faunal assemblages from the upper Horseshoe Canyon Formation, an early Maastrichtian cool-climate assemblage from Alberta, with special reference to the "Albertosaurus sarcophagus" bonebed This article is one of a series of papers published in this Special Issue on the theme "Albertosaurus"". Canadian Journal of Earth Sciences. 47 (9): 1159–1181. doi:10.1139/e10-005.

Maidment, S.C.R., Barrett, P.M. (2014). "Osteological correlates for quadrupedality in ornithischian dinosaurs". Acta Palaeontologica Polonica. 59 (1): 53–70.

Paul, G.S. (2010). "The Princeton Field Guide to Dinosaurs", wyd. Princeton University.

Sternberg, C.M. (1940). ""Thescelosaurus edmontonensis", n. sp., and classification of the Hypsilophodontidae". Journal of Paleontology. 14 (5): 481–494.

Sues, H.-D., Evans, D.C., Galton, P.M. & Brown, C.M. (2022). "Anatomy of the neornithischian dinosaur Parksosaurus warreni from the Upper Cretaceous (lower Maastrichtian) Horseshoe Canyon Formation of Alberta, Canada." Cretaceous Research. [[7]].