Velociraptor

Autor:	Korekta:
Dawid Mika	Maciej Ziegler, Robsonek01, Tomasz Sokołowski, Mateusz Tałanda, Alan Broka, Krzysztof Stuchlik

---

Velociraptor (welocyraptor)
Długość:	2,1 m
Masa:	ok. 20 kg
Miejsce występowania:	Chiny, Mongolia (formacja Djadochta, formacja Bayan Madahu, formacja Barun Goyot, ?formacja Minhe,)
Czas występowania	84-68 Ma późna kreda
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Tetanurae Coelurosauria Paraves Dromaeosauridae Velociraptorinae
Autor: Jaime Headden [1]

Wstęp

Velociraptor to niewielki teropod, występują…cy na terenie obecnej pustyni Gobi pod koniec kredy.

Odkrycia i materiał kopalny

Dzięki licznym znaleziskom osteologia Velociraptor jest znana praktycznie kompletnie. Pierwsze szczątki tego dinozaura oznaczone jako AMNH 6515 były złożone z czaszki i paliczków przedniej kończyny. Zostały odnalezione w 1923 roku w Mongolii. Na podstawie tych szczątków w 1924 r. Henry Fairfield Osborn opisał nowy rodzaj dinozaura - Velociraptor. Niedługo przed publikacją… opisu w jednym z czasopism pojawił się artykuł informują…cy o odkryciu nowego dinozaura nazwanego Ovoraptor djadochtar. Później okazało że "Ovoraptor" to młodszy synonim welocyraptora. Ponieważ nie dokonano formalnego opisu oworaptora, to został uznany za nomen nudum. Nazwa ta więc szybko wyszła z użycia, zastą…piona nazwą… Velociraptor. Polskim i radzieckim badaczom, wspomaganym przez mongolskich kolegów, udało się wydobyć kolejne szczą…tki welocyraptora.

W 1971 Polacy i Mongołowie znaleźli najsłynniejszy znany szkielet welocyaptora leżą…cy obok szkieletu roślinożernego protoceratopsa. Oba zwierzęta straciły życie walczą…c ze sobą - co jednak niektórzy badacze kwestionowali (Osmólska, 1993). Odniosły one prawdopodobnie ciężkie rany, lecz żaden z walczą…cych nie puścił rywala. Okaz ten jest uznawany za skarb narodowy Mongolii a w 2000 został pożyczony Amerykańskiemu Muzeum Historii Naturalnej w Nowym Yorku.

Między 1988 a 1990 rokiem amerykańsko-chińskiej drużynie udało się odnaleźć szczą…tki welocyraptora w północnych Chinach. Okaz oznaczony jako IGM 100/980 składa się z szkieletu bez czaszki i został nazwany pieszczotliwie przez drużynę "Ichabodcraniosaurus". Najprawdopodobniej są… to szczątki Velociraptor, ale Norell i Makovicky twierdzą… że wcale nie jest to pewne. W 1999 chińsko-belgijska ekspedycja znalazła szczą…tki małego dinozaura drapieżnego złożone z części czaszki. W 2008 Pascal Godefroit i inni na podstawie tych kości opisanli nowy gatunek należą…cy do rodzaju Velociraptor - V. osmolskae.

Etymologia

Nazwa rodzajowa tego dinozaura pochodzi od łacińskich słów velox - szybki i raptor - złodziej i oznacza "szybki złodziej". Nazwa gatunkowa V. mongoliensis pochodzi od miejsca znalezienia szczątków - Mongolii. Natomiast nazwa gatunkowa V. osmolskae została nadana na cześć prof. Halszki Osmólskiej (1930-2008) - wybitnej polskiej badaczki dinozaurów, która opisała kilkanaście nowych gatunków należą…cych do tej intrygującej grupy zwierzą…t. Jest to drugi z dinozaurów, po owiraptorozaurzeCitipati osmolskae, w którego nazwie Halszka Osmólska została uhonorowana.

Występowanie

Velociraptor występował na rozległych pustyniach Mongolii i północnych Chin w towarzystwie takich dinozaurów jak Oviraptor, Shuvuuia, Protoceratops czy Pinacosaurus. Znaleziska kopalne wykazały, że protoceratopsy padały zdobyczą… "szybkiego rabusia".

Budowa i zwyczaje

Welocyraptor nie należał do największych dinozaurów. Osią…gał nieco ponad 200 cm długości i 20 kg masy. Mimo swoich niewielkich rozmiarów, był budzącym grozę łowcą…. Welocyraptor miał, tak jak inne deinonychozaury, spory mózg. Jego EQ, czyli współczynnik masy mózgu do masy ciała wynosił ok. 5. Dla porównania EQ człowieka wynosi 7 a ryby akwariowej zwanej trąbonosem Petersa jest jeszcze wyższe. Czaszka welocyraptora była uzbrojona w ostre jak brzytwa zęby. Welocyraptor miał długą… dłoń, uzbrojoną… w trzy ostre pazury. Pod względem ogólnej budowy łapy welocyraptora przypominały ramiona jego bliskich krewnych - ptaków. Stopy welocyraptora miały trzy pazury z przodu (czwarty palec, znajdujący się z tyłu, nie służył do poruszania się). Na każdej ze stóp znajdował się mają…cy ok. 12 cm długości, sierpowaty szpon. Ów szpon był w czasie biegu i chodu podnoszony, tak więc welocyraptor poruszał się na dwóch palcach. Taki sposób lokomocji potwierdzają… też liczne tropy. Ogon welocyraptora miał charakterystyczną… dla wielu dromeozaurydów budowę. Ogon był dość usztywniony (znaleziono artykułowany, wygięty w kształt litery S) niezwykle długimi, przypominającymi pręty, prezygapofyzjami. Zapewniało to równowagę w czasie szybkiego biegu, a szczególnie podczas ostrych zakrętów. W 2007 Alan Turner, Peter Makovicky i Mark Norell przebadali prawą… kość łokciową… welocyraptora oznaczoną… jako IGM 100/981. Podczas badań stwierdzono, że znajduje się na niej struktury odpowiadają…ce wzgórkom współczesnych ptaków, na których osadzone są… lotki. Wykazano, że welocyraptor posiadał sześć takich wzgórków i oszacowali, że dodatkowo znajduje się na niej miejsce dla ośmiu wzgórków, co sugeruje posiadanie przez welocyraptora czternastu lotek drugorzędnych. Dla porównania Archeopteryx miał ich dwanaście, Microraptor osiemnaście, a Rahonavis dziesięć. Dodatkowo badacze zasugerowali, że welocyraptor, choć był niezdolny do lotu, mógł pochodzić od latają…cych przodków. Hipoteza ta jest przez większość naukowców odrzucana. Wprawdzie już wcześniej podejrzewano, że Velociraptor, podobnie jak wcześniejsze dromeozaurydy, takie jak Sinornitosaurus czy Microraptor miał pióra, ale badania te ostatecznie to potwierdziły.

U welocyraptora, jak u jego krewnych, występowała cała seria cech szkieletu łą…czą…cych je z ptakami. Nie powinno to dziwić, ponieważ analizy filogenetyczne wskazują…, że Deinonychosauria (Dromaeosauridae + Troodontidae) to takson siostrzany ptaków i ich najbliższych krewnych (Avialae).

"Szybki rabuś", tak jak prawie wszystkie teropody, miał widełki powstałe… ze zrośniętych obojczyków. U ptaków ta kość gromadzi energię… i ułatwia uderzanie skrzydłami w czasie lotu. U welocyraptora kość ta ma typowy kształt - rozchylonej litery "V". Czaszka tego blisko spokrewnionego z ptakami dinozaura była długa… i wą…ska. Patrzą…c z boku można zauważyć, że górna powierzchnia pyska jest wklęsła. Ta cecha pozwala szybko rozróżnić welocyraptora od np. deinonycha. Ponadto czaszka welocyraptora zawiera zagłębienia, w których były przymocowane mięśnie szczątki umożliwiają…ce gryzienie i przeżuwanie pokarmu. Szyja welocyraptora była wygięta w kształt litery "S". Jak u innych teropodów, żebra były połą…czone stawowo z kręgami piersiowymi, co chroniło delikatnie wnętrzności przed uszkodzeniem w czasie walki. Welocyraptor w czasie biegu przybierał postawę bardziej nachyloną… niż podczas chodu czy odpoczynku. Ponadto w czasie biegu szyja welocyraptora bardziej się wyginała. Powszechnie uważa się, że welocyraptory żyły w stadach. Hipoteza "stadnego welocyraptora" jest negowana, gdyż znajdowano jak dotą…d jedynie skamieniałości samotnych welocyraptorów. Można przypuszczać, że welocyraptor opiekował się swymi młodymi, podobnie jak jego bliscy krewni.

W 2005 w wyemitowanym przez BBC programie popularnonaukowym "The Truth About Killer Dinosaurs" naukowcy próbowali symulować starcie welocyraptora z protoceratopsem na podstawie słynnej skamieliny przedstawiającej te dinozaury walczą…ce ze sobą…. W czasie eksperymentu wykazano, że welocyraptor nie wypruł swojej ofierze wnętrzności, tylko przebił jej skórę. Ustalano też, że być może przekłuł ofierze niezbędne do życia tętnice. Zasymulowano też starcie welocyraptora z niezindentyfikowanym ankylozaurem. Ustalano, że szpon "szybkiego złodzieja" nie mógł przebić pancerza ankylozaura i że uderzenie maczugi ankylozaura mogło zabić "szybkiego rabusia"'. Eksperyment wykazał, że takie starcie wygrałby ankylozaur, choć Velociraptor bez problemu mógł zabić młodego "pancernego". Zob. też Dromaeosauridae: funkcje strasznego szponu.

Coraz popularniejsza jest hipoteza, według której welocyraptor, podobnie jak przynajmniej część innych dinozaurów, był stałocieplny. Dowodami na to jest upierzenie welocyraptora i jego bliskie pokrewieństwo z ptakami, które są stałocieplne. Niektórzy badacze twierdzą…, że welocyraptor prowadził nadrzewny tryb życia, podobnie jak jego krewny Microraptor, a potężne pazury nie służyły do walki, tylko do wspinaczki po drzewach.

Filogeneza i taksonomia

Velociraptor jest zaliczany do podrodziny Velociraptorinae. Począ…tkowo do tej grupy zaliczano wyłą…cznie welocyraptora. Zob. Dromaeosauridae#Kladogramy.

Warto wiedzieć, że w latach 80. XX wieku amerykański paleontolog Gregory Paul uznał Deinonychus antirrhopus zagatunkiem rodzaju Velociraptor. Została to jednak powszechnie odrzucone.

Co ciekawe, począ…tkowo zaliczono welocyraptora do rodziny Megalosauridae.

Velociraptor w kulturze masowej

Velociraptor występował w "Planeta Dinozaurów: Podróż białogrzywej" i w "Powrót dinozaurów: Pazur olbrzyma". O ile obraz welocyraptora w pierwszym z tych seriali jest wiarygodny, w drugim znajdują… się błędy, np. welocyraptor jest tam przedstawiony jako nieupierzone zwierzę. Wprawdzie wtedy hipoteza "pierzastego szybkiego rabusia" nie została ostatecznie potwierdzona, więc błą…d ten można częściowo usprawiedliwić. Jednak swoją… sławę welocyraptor zawdzięcza głównie książce Michaela Crichtona "Park Jurajski" i jej ekranizacji wykonanej przez Stevena Spielberga pod tym samym tytułem. Jednak obraz welocyraptora przedstawiony zarówno w książce, jak i w filmie, zawiera sporo znaczą…cych błędów. Pojawiły się przypuszczenia, że chodzi o deinonychy (Deinonychus antirrhopus), które zgodnie z taksonomią… Gregory'ego Paula Spielberg uznał za gatunek welocyraptora (V. antirrhopus), jednak w książce pojawia się nazwa V. mongoliensis. Lecz nawet osiągają…ce do 3,4 m długości deinonychy są… zbyt małe, by można było uznać te "raptory" za przedstawicieli tego rodzaju. Ponadto książka i film przedstawią je o wiele bardziej inteligentne niż wskazują… badania. Pierzaste welocyraptory pojawiają się dopiero w trzeciej części filmu, a ponadto są tylko częściowo upierzone.

Spis gatunków

Velociraptor	Osborn, 1924
= "Ovoraptor"	Osborn, 1924	nomen nudum
V. mongoliensis	Osborn, 1924
= "Ovoraptor djadochtar"	Osborn, 1924	nomen nudum
V. osmolskae	Godefroit, Currie, Li, Shang i Dong, 2008

Wybrana bibliografia

Godefroit, P., Currie, P.J., Li, H., Shang, C.Y. & Dong, Z. (2008). "A new species of Velociraptor (Dinosauria: Dromaeosauridae) from the Upper Cretaceous of northern China" Journal of Vertebrate Paleontology, 28(2), 432–438. doi:10.1671/0272-

Kim, J.Y., Kim, K.S., Lockley, M.G., Yang, S.Y., Seo, S.J., Choi, H.I. & Lim, J.D. (2008) "New didactyl dinosaur footprints (Dromaeosauripus hamanensis ichnogen. et ichnosp. nov.) from the Early Cretaceous Haman Formation, south coast of Korea" Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 262, 72–78. doi:10.1016/j.palaeo.2008.02.003

Manning, P.L., Margetts, L., Johnson, M.R., Withers, P.J., Sellers, W.I., Falkingham, P.L., Mummery, P.M., Barrett, P.M. & Raymont, D.R. (2009) "Biomechanics of dromaeosaurid dinosaur claws: Application of X-ray microtomography, nanoindentation, and finite element analysis" The Anatomical Record: Advances in Integrative Anatomy and Evolutionary Biology, 292, 1397-1405.

Norell, M.A. & Makovicky, P.J. (1999) "Important features of the dromaeosaurid skeleton II: information from newly collected specimens of Velociraptor mongoliensis" American Museum Novitates 3282: 1–45.

Novas, F.E., Pol, D., Canale, J.I., Porfiri, J.D. & Calvo, J.O. (2009) "A bizarre Cretaceous theropod dinosaur from Patagonia and the evolution of Gondwanan dromaeosaurids" Proceedings of the Royal Society B, 276, 1101-1107.

Senter, P. (2007). "A new look at the phylogeny of Coelurosauria (Dinosauria: Theropoda)." Journal of Systematic Palaeontology, (doi:10.1017/S1477201907002143)

Turner, A.H., Makovicky, P.J. & Norell, M.A. (2007) "Feather quill knobs in the dinosaur Velociraptor" Science, 317 (5845), 1721.

Turner, A.H. Pol, D., Clarke, J.A., Erickson, G.M & Norell, M.A. (2007) "A basal dromaeosaurid and size evolution preceding avian flight" Science 317, 1378–1381. doi:10.1126/science.1144066

http://home.comcast.net/~eoraptor/Dromaeosaurs.htm#Velociraptormongoliensis