Altirhinus
| Autor: | Marcin Szermański, Maciej Pindakiewicz |
| Korekta: | Maciej Ziegler, Kamil Kamiński |
| Altirhinus (altirin) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Długość | 6,5-8 m | ||||
| Masa | 1,1 (do 3 t?) | ||||
| Miejsce | Mongolia
ajmak wschodniogobijski (formacja Khuren Dukh) | ||||
| Czas |
115-112 lub 112-108,8 Ma | ||||
| Systematyka | Dinosauria
? Hadrosauroidea / ? Iguanodontidae | ||||
 Rekonstrukcja przyżyciowa Altirhinus - widać charakterystyczną narośl na nosie. [1]
Porównanie wielkości Altirhinus i człowieka. | |||||
Wstęp
Altirhinus to monotypowy rodzaj ornitopoda należący najprawdopodobniej do grupy Hadrosauroidea. Żył na terenie obecnej Mongolii we wczesnej kredzie, prawdopodobnie między 115 a 108,8 milionami lat temu. Zapewne jak większość (jeżeli nie wszyscy) jego kuzynów był zwierzęciem stadnym.
Materiał kopalny
Zdjęcie: Łukasz Czepiński
PIN 3386/8 (czasami oznaczany jako 3388) to czaszka (lewa strona dobrze zachowana, prawda zniszczona i pokruszona). Składa się na nią m.in. kość prawa nosowa, zębowa, przedzębowa, kwadratowa i inne. Szkielet pozaczaszkowy reprezentowany jest przez lewy i prawy łuk neuralny atlasu, k. łopatkową, k. łopatkowo-kruczą, obie płytki mostkowe, prawą k. łonową, prawą i lewą k. kulszową, III, IV i V palec "dłoni", 3 paliczki stopy.
PIN 3386/7 (3387) to czaszka (m.in. obie k. zębowe, k. zębowa, k. przedczołowa, k. czołowa, obie k. szczękowe, k. przedszczękowa, k. kwadratowa, 10 izolowanych zębów i inne). Szkielet pozaczaszkowy to lewy łuk neuralny atlasu, fragmentaryczne kręgi szyjne i grzbietowe, wiele żeber, elementy "dłoni" (k. śródręcza, paliczki i palce), k. mostkowe, k. łopatkowo-krucze oraz kości kończyny przedniej (ramienna, promieniowa i łokciowa).
PIN 3386/9 (3389) to obie k. łopatkowe, lewa k. łopatkowo-krucza, lewa i prawa płytka mostkowa, obie k. ramienne, promieniowe i prawa k. łokciowa, elementy prawej "dłoni": k. śródręcza II, III, IV i V, wszystkie paliczki palców II, III i IV, paliczki I i II palca IV oraz I i II palca V; lewa "dłoń": k. śródręcza II, III, IV, V, palce II, III i IV (kompletne), 1 paliczek palca nr V; obie k. łonowe, lewa k. udowa i prawa piszczelowa, obie k. strzałkowe, obie kości skokowe, 2 elementy k. śródstopia, wszystkie pierwsze paliczki, drugie paliczki prawego i lewego palca II i III oraz 2 dalsze; ciąg 34 kręgów ogonowych.
PIN 3390 to szkielet małego ornitopoda; złamana kończyna i k. małego ornitopoda z paroma łukami neuralnymi i fragmentami szczęki. Izolowany ząb k. zębowej.
PIN 3391 to szkielet małego ornitopoda. Częściowa lewa stopa, k. piszczelowa, 4 trzony kręgów i inne małe fragmenty (Norman, 1998).
Historia odkryć i taksonomii
Osobniki znane dziś jako Altirhinus kurzanovi były wcześniej materiałem przypisanym do Iguanodon orientalis. Zostały one (przynajmniej niektóre) odnalezione podczas wyprawy mongolsko-sowieckiej (połączenie sił Instytutu Geologii Mongolskiej Akademii Nauk z ówczesnym Sowieckim Instytutem Paleontologii) w północno-zachodniej części prowincji Domnogov. Stało się to w 1981 roku, a wyprawą kierował dr Siergiej Kurzanov.
15 lat później – bo w 1996 roku – David Norman uznał holotyp gatunku iguanodonta I. orientalis za młodszy synonim gatunku I. bernissartensis. Jednak jego materiał przypisany (przez Kurzanova) okazał się być odmienny od holotypu – okazało się, że reprezentował on zwierzę odmienne nie tylko na poziomie gatunkowym, ala i na rodzajowym. Konieczne było ukucie dla niego nowej nazwy rodzajowej. Dokonał tego formalnie Norman w 1998 roku.
Pozycja systematyczna
W analizach filogenetycznych dotyczących Iguanodontia Altirhinus zazwyczaj jest jednym z bardziej bazalnych przedstawicieli Hadrosauroidea (lecz bardziej zaawansowany niż np. Ouranosaurus - ale patrz np. Wang i in., 2013).
Budowa
Cechą charakterystyczną altirhina są wielkie nozdrza przed pyskiem zwierzęcia. Prawdopodobnie znajdował się tam "worek rezonansowy", który prawdopodobnie pełnił tę samą funkcję co narośl Muttaburrasaurus, czyli do komunikacji lub do popisów godowych, być może będąc jednocześnie oznaką dymorfizmu płciowego. Inne funkcje, proponowane dla tego typu struktur są wiązane z termoregulacją lub zmysłem węchu.
Etymologia
Nazwa rodzajowa Altirhinus znaczy "wysoki nos" (alti – łac. altus = wysoki oraz gr. rhinus = nos). Epitet gatunkowy kurzanovi honoruje rosyjskiego paleontologa, S.M. Kurzanova, który odnalazł jego skamieniałe kości i przypisał je pierwotnie do Iguanodon orientalis (Norman, 1998).
Spis gatunków
| Altirhinus | Norman, 1998 | |
|---|---|---|
| A. kurzanovi | Norman, 1998 | |
| = Iguanodon "mongoliensis" | Whitfield, 1992 | nomen nudum |
Wybrana Bibliografia
McDonald, A.T., Barrett, P.M. & Chapman, S.D. (2010) "A new basal iguanodont (Dinosauria: Ornithischia) from the Wealden (Lower Cretaceous) of England" Zootaxa, 2569, 1–43
Norman, D.B. (1996) On Mongolian ornithopods (Dinosauria: Ornithischia). 1. Iguanodon orientalis Rozhdestvensky 1952. Zoological Journal of the Linnean Society, 116: 303–315
Norman, D.B. (1998) On Asian ornithopods (Dinosauria: Ornithischia). 3. A new species of iguanodontid dinosaur. Zoological Journal of the Linnean Society (1998), 122: 291–348
Norman, D.B. (2004) Basal Iguanodontia. [w]: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): "The Dinosauria". Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press
Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford
Wang, R.F., You, H.L., Xu, S. C., Wang, S.Z.;, Yi, J., Xie, L.J., Jia, L., Li, Y.X. (2013) A New Hadrosauroid Dinosaur from the Early Late Cretaceous of Shanxi Province, China. PLoS ONE 8(10): e77058. doi:10.1371/journal.pone.0077058
You, H.-L., Li, J.-L. & Li, Y.-X. (2003) "A new hadrosauroid dinosaur from the mid-Cretaceous of Liaoning, China" Acta Geologica Sinica, 77(2), 148-154.
