Archaeornithomimus

Autor:	Korekta:
Kamil Kamiński

---

Archaeornithomimus (archeornitomim)
Długość:	ok. 4,1 m
Wysokość:	ok. 1,3 m
Masa:	ok. 140 kg
Miejsce występowania:	Mongolia - Mongolia Wewnętrzna (formacja Iren Dabasu)
Czas występowania	ok. 96 Ma późna kreda (cenoman[)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Tetanurae Coelurosauria Ornithomimosauria ?Ornithomimidae
Rekonstrukcja Archaeornithomimus asiaticus. Autor: karkemish00 [3].

Wstęp

Archaeornithomimus był przedstawicielem ornitomimozaurów zamieszkującym tereny dzisiejszych Chin. Początkowo opisano go jako gatunek ornitomima, dopiero w 1972 r. został przeniesiony do osobnego rodzaju. Znany jest z wielu niekompletnych okazów, niestety jedyna odkryta czaszka uległa zagubieniu. Podobnie jak jego krewniacy, był to zapewne szybkobiegający, ptakopodobny i najpewniej wszystkożerny teropod.

Etymologia

Nazwa Archaeornithomimus jest kombinacją greckiego słowa arkhaios i nazwy innego ornitomimida – Ornithomimus. Oznacza ona „pradawny Ornithomimus”, początkowo uważano bowiem osady formacji Iren Dabasu za znacznie starsze niż obecnie.

Historia badań

W 1933 r. Charles Gilmore opisał szczątki ornitomimida z formacji Iren Dabasu jako Ornithomimus asiaticus. Zostały one odkryte dziesięć lat wcześniej przez członków ekspedycji American Museum of Natural History. W 1972 r. Dale Russell przeniósł go do nowego rodzaju Archaeornithomimus, czyniąc gatunek asiaticus gatunkiem typowym. W 1990 r. David Smith i Peter Galton opisali w szczegółach osteologię archeornitomima, wyznaczyli też okaz AMNH 6565 na lektotyp, jako że wcześniej Gilmore nie wskazał holotypu. Co ciekawe nie wyznaczono go przez 57 lat!

Russel (1972) przypisał też do rodzaju Archaeornithomimus fragmentaryczne szczątki ornitomimida z Maryland w USA, nazwane przez Gilmora Ornithomimus affinis. Jednak Smith i Galton (1990) zakwestionowali taką identyfikację. Uznali oni, że materiał ten można co najwyżej zaklasyfikować jako przedstawiciela Theropoda incertae sedis, z wyjątkiem dwóch kości śródstopia, które należą do kladu Coelurosauria. Dokładna identyfikacja nie jest jednak możliwa.

Rekonstrukcja szkieletu. [1].

W 1995 r. Nessov nazwał trzeci gatunek – A. bissektensis, na podstawie pojedynczej kości udowej pochodzącej z formacji Bissekty w Uzbekistanie, datowanej na [[turon]. Później przypisano do niego kolejne liczne pojedyncze kości. Jednak biorąc pod uwagę odległość geograficzną i różnicę stratygraficzną, wydaje się nieprawdopodobne, by szczątki te należało przypisywać do Archaeornithomimus. 1997 r. przyniósł opis nowego okazu na podstawie kości ramiennej Archaeornithomimus z Tadżykistanu. Wiadomo iż nie jest on A. bissektensis, aczkolwiek jego powinnowactwa są nieznane. W 2003 r. Rothshild i in. wykryli zmiany nowotworowe na kościach Archeornitomima.

Materiał kopalny

Lektotyp (AMNH 6565) to niekompletna stopa: dalsza część III i IV kości stępu, kości śródstopia II-IV oraz paliczek.

Paralektotyp (AMNH 6569) to niekompletna kończyna przednia (kość łokciowa, promieniowa, kości śródręcza i paliczki).

paratypy obejmują bogatą kolekcję skamieniałości wielu osobników, żaden z nich nie jest jednak kompletny. Fragmentaryczna czaszka uległa niestety zagubieniu (Mortimer, 2009 online).

Budowa i paleobiologia

Rekonstrukcja szkieletu. Autor zdjęcia: Captmondo [2].

Archaeornithomimus był raczej średniej wielkości ornitomimidem. Podobnie jak krewni był bezzebny i miał stosunkowo krótki tułów. Prawdopodobnie był nieco większy od Anserimimus i osiągał podobne rozmiary co północnoamerykański Rativates. Charakteryzował się krótkimi, ale mocnymi kośćmi kończyn. Podobnie jak Gallimimus miał pięć kręgów krzyżowych, podczas gdy Anserimimus i ornitomimidy z Ameryki Północnej miały ich sześć. Od swoich krewniaków różnił się także szczegółami budowy i proporcjami kości śródręcza, kości kruczej, śródstopia oraz miednicy (Smith i Galton., 1990). Badanie za pomocą tomografii komputerowej wykazało wysoki stopień pneumatyzacji kręgów szyjnych. Otwory pneumatyczne zawierały też przednie kręgi grzbietowe. Ograniczone ślady pneumatyzacji wykazywały również przednie kręgi ogonowe. Jedynie kręgi krzyżowe były całkowicie apneumatyczne (nie zawierały jam powietrznych) (Watanabe, 2015).

Znalezione szczątki archeornitomima należały do prawie trzydziestu osobników, odkrytych w trzech kamieniołomach, odległych od siebie o ok. 30 m. Znanych jest też kilka innych znalezisk wielu okazów ornitomimidów z jednego miejsca. Może to świadczyć o stadnym trybie życia tych zwierząt (Cullen i in., 2013).

Paleoekologia

Kręg szyjny archeornitomima. Źródło: Watanabe i in., 2016. doi:10.1371/journal.pone.0145168.

W swoim środowisku archeornitomim koegzystował z dwoma hadrozauroidami: Bactrosaurus i Gilmoreosaurus. Do roślinożerców należał też tytanozaur Sonidosaurus. Oprócz nich żyły tam liczne teropody, m.in. wielki cenagnatyd Gigantoraptor, jego mniejszy krewny Avimimus czy terizinozaurydy Erliansaurus i Neimongosaurus. Wszystkie te zwierzęta były roślinożercami lub wszystkożercami. Groźnym drapieżnikiem był zapewne tyranozauroid Alectrosaurus.

Filogeneza

Archaeornithomimus przeważnie uważany jest za członka rodziny Ornithomimidae. Wg kilku analiz (np. Kobayashi i Lü, 2003 oraz McFeetersa i in., 2016) był on najbardziej bazalnym ornitomimidem. Jednak niektóre badania umieszczają go nawet poza Ornithomimidae (np. Xu i in., 2009).

Spis gatunków

Archaeornithomimus	(Gilmore, 1933), Russell 1972
A. assiaticus	(Gilmore, 1933), Russell 1972
= Ornithomimus assiaticus	Gilmore, 1933
A. affinis	Gilmore, 1920	(nomen dubium)
= Ornithomimus affinis	Gilmore, 1920	(nomen dubium)
A. bissektenis	Nessov, 1995	(nomen dubium)

Bibliografia

Benson, R. B. J., Campione, N. E., Carrano, M. T., Mannion, P. D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D. C. (2014) "Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage" PLoS Biology, 12(5), e1001853. doi:10.1371/journal.pbio.1001853

Galton, P., Smith, D. (1990) "Osteology of Archaeornithomimus asiaticus (Upper Cretaceous, Iren Dabasu Formation, People's Republic of China)", Journal of Vertebrate Paleontology Vol. 10, No. 2 (Jun. 21, 1990), pp. 255-265

Gilmore, C.W. (1933) "On the dinosaurian fauna of the Iren Dabasu Formation", Bulletin of the American Museum of Natural History, 67: 23-78 [4]

Kobayashi, Y., Lü, J.−C. (2003). "A new ornithomimid dinosaur with gregarious habits from the Late Cretaceous of China". Acta Palaeontologica Polonica 48 (2): 235–259. [5]

McFeeters, B., Ryan, M., J., Schröder-Adams, C., Cullen, T., M. (2016). A new ornithomimid theropod from the Dinosaur Park Formation of Alberta, Canada. Journal of Vertebrate Paleontology: e1221415 DOI: 10.1080/02724634.2016.1221415

Mortimer, M. (2009 online) [6]

Russell, D.A. (1972). "Ostrich dinosaurs from the Late Cretaceous of Western Canada". Canadian Journal of Earth Sciences. 9 (4): 375–402. doi:10.1139/e72-031.

Xu, X., Clark, J.M., Mo J., Choiniere, J., Forster, C.A., Erickson, G.M., Hone, D.W.E., Sullivan, C., Eberth, D.A., Nesbitt, S., Zhao, Q., Hernandez, R., Jia, C., Han, F. & Guo, Y. (2009) "A Jurassic ceratosaur from China helps clarify avian digital homologies" Nature, 459, 940-944. doi:10.1038/nature08124

Watanabe, A., Gold, M.E.L., Brusatte, S.L., Benson, R.B., Choiniere, J., Davidson, A., Norell, M. A. (2015). "Vertebral Pneumaticity in the Ornithomimosaur Archaeornithomimus (Dinosauria: Theropoda) Revealed by Computed Tomography Imaging and Reappraisal of Axial Pneumaticity in Ornithomimosauria". PloS one, 10(12), e0145168. doi:10.1371/journal.pone.0145168.

Ryan M. J. (1997) Middle Asian dinosaurs, Encyclopedia of Dinosaurs, 442-444

Van Itterbeeck, J., Horne, D. J., Bultynck, P., & Vandenberghe, N. (2005). "Stratigraphy and palaeoenvironment of the dinosaur-bearing Upper Cretaceous Iren Dabasu Formation, Inner Mongolia, People's Republic of China". Cretaceous Research, 26(4), 699-725. doi:10.1016/j.cretres.2005.03.004

Molina-Pérez, R. & Larramendi, A. (2019). Dinosaur Facts and Figures: The Theropods and Other Dinosauriformes. wyd. Princeton University Press.