Latenivenatrix

Autor:	Korekta:
Kamil Kamiński

---

Latenivenatrix (lateniwenatriks)
Długość:	3-3,5 m
Masa:	? kg
Miejsce występowania:	Kanada – Alberta (formacja Dinosaur Park)
Czas występowania	ok. 76-75,3 Ma późna kreda (późny kampan)
Systematyka	Dinosauria Theropoda Tetanurae Coelurosauria Paraves Troodontidae Troodontinae
Rekonstrukcja na tle sylwetki człowieka. Autor: Fred Wierum. [2].

Wstęp

Latenivenatrix to rodzaj drapieżnego dinozaura z rodziny Troodontidae. Zamieszkiwał tereny dzisiejszej Kanady w późnej kredzie. Znany jest z fragmentarycznych szczątków kilku osobników, z których część dawniej przypisywano do rodzaju Troodon. Jego najbliższymi krewnymi były prawdopodobnie dwie azjatyckie formy: Philovenator i Linhevenator.

Materiał kopalny

Holotyp (CMN 12340) obejmuje kości czołowe i ciemieniowe, prawą kość zaoczodołową, prawą k. potyliczną podstawową (ang. basiooccipital), k. klinową dolną (basisphenoid), niekompletny kręg grzbietowy, trzy niekompletne kręgi ogonowe, trzy szewrony, cztery żebra, siedem gastraliów (żeber brzusznych), kości łokciowe, bliższa część lewej k. promieniowej, k. lewego nadgarstka, częściowe dłonie, trzon k. udowej, częściowe zrośnięte kości skokowe i piętowe, niekompletne stopy i inne fragmenty.

Materiał przypisany to siedem okazów: UALVP 55804 (kość krzyżowa i niekompletna miednica), TMP 1982.019.0023 (niekompletna czaszka), TMP 1992.036.0575 (prawie kompletna prawa kość zębowe, niekompletne lewe śródstopie), TMP 1980.016.1478 (k. czołowa), TMP 1997.133.0008 (trzecia k. śródstopia) oraz TMP 1979.008.0001 (k. czołowe i ciemieniowe), AMNH 6174 (k. czołowe, ciemieniowe, k. klinowa boczna). Osobniki te przypisano w oparciu o podobieństwo morfologiczne i ułożenie stratygraficzne.

Do Latenivenatrix może też należeć kość zębowa z formacji Dinosaur Park, będąca holotypem Polyodontosaurus grandis, później zsynonimizowanego z troodonem, a przez van der Reesta i Currie (2017) uznanego za nomen dubium.

Etymologia

Nazwa rodzajowa pochodzi od łacińskich słów latens („utajony”, „ukryty”) i venatrix (żeńska forma od venator, czyli „myśliwy”, ”łowca”). Tym samym nawiązuje ona do faktu, że kości tego zwierzęcia były znane już od dawna, a dopiero w 2017 r. rozpoznano w nich nowy rodzaj teropoda. Epitet gatunkowy honoruje matkę jednego z autorów – Aarona van der Reesta.

Odkrycie i historia taksonu

W 1969 r. Dale Russell opisał szkielet troodontyda (CMN 12340), który przypisał do rodzaju Stenonychosaurus. Później został on zsynonimizowany z rodzajem Troodon. W 2014 r. w osadach formacji Dinosaur Park odkryto kolejny fragmentaryczny okaz - UALVP 55804. Cechował się on większymi rozmiarami niż znane do tej pory troodontydy i wykazywał unikalne cechy w budowie miednicy. W 2017 r. na podstawie szczątków tych dwóch osobników oraz kilku kolejnych duet paleontologów (Aaron van der Reest i Philip Currie) opisał nowy rodzaj dinozaura. Niektóre z tych okazów (TMP 1982.019.0023, TMP 1980.016.1478, AMNH 6174) poprzednio zaliczane były do rodzaju Stenonychosaurus, a następnie Troodon. Ten ostatni może być nomen dubium, podczas gdy pierwszy został ponownie uznany za ważny (van der Reest i Currie, 2017). Wg Cullena i in. (2021) Latenivenatrix może się okazać młodszym synonimem stenonychozaura.

Fragmenty czaszki okazu TMP 1982.019.0023. Autor zdjęcia: Roland Tanglao. [1].

Budowa

Mimo iż względnie niewielki jak na dinozaura, Latenivenatrix był największym znanym troodontydem. Szacunkowa długość czaszki osobnika TMP 1980.016.1478 wynosiła 45 cm, przy długości całego ciała 3-3,5 m i wysokości 1,8-2 m (van der Reest i Currie, 2017). Podobnie jak jego krewniacy, miał stosunkowo duży mózg i oczy (Russell, 1969). Można przypuszczać, że był też upierzony. Tył czaszki wydaje się dość wąski. Kość zębowa była masywna i zawierała trzydzieści dwa zęby. Kość krzyżowa składała się z sześciu kręgów, tak jak u innych zaawansowanych przedstawicieli Troodontidae. Latenivenatrix wyróżniał się spośród swoich krewniaków szczegółami budowy kości czołowych i oraz trzeciej kości śródstopia. Miał również unikalne cechy miednicy (van der Reest i Currie, 2017). Znaczenie tych cech zostało jednak podane w wątpliwość przez Cullena i in. (2021). Autorzy ci zwrócili uwagę, że część materiału przypisanego nie pokrywa się z holotypem, a odróżnienie od stenonychozaura bazuje w znacznej mierze na hipotezie o stratygraficznym rozdzieleniu obu taksonów. Wydaje się więc, że kwestia odrębności Stenonychosaurus i Latenivenatrix wymaga szerszych badań.

Spis gatunków

Latenivenatrix	van der Reest i Currie, 2017
L. mcmastrae	van der Reest i Currie, 2017

Bibliografia

Cullen, T.M., Zanno, L., Larson, D.W>, Todd, E., Currie, P.J. & Evans, D.C. (2021). "Anatomical, morphometric, and stratigraphic analyses of theropod biodiversity in the Upper Cretaceous (Campanian) Dinosaur Park Formation." Canadian Journal of Earth Sciences. 58 (9). [[3]].

Mortimer, M. (2016 online) [4].

Russell, D.A. (1969) “A new specimen of Stenonychosaurus from the Oldman Formation (Cretaceous) of Alberta”. Canadian Journal of Earth Sciences, 6: 295–612 [absttrakt].

van der Reest, A. J., Currie, P. J. (2017). "Troodontids (Theropoda) from the Dinosaur Park Formation, Alberta, with a description of a unique new taxon: implications for deinonychosaur diversity in North America". Canadian Journal of Earth Sciences: 919–935. doi:10.1139/cjes-2017-0031.