Zuniceratops
| Autor: | Korekta: |
| Marcin Szermański | Maciej Ziegler |
| Zuniceratops (zuniceratops) | |
|---|---|
| Długość: | 2,2-3,5 m |
| Masa: | ok. 175-500 kg |
| Miejsce występowania: | USA - Nowy Meksyk
(dolne ogniwo formacji Moreno Hill) |
| Czas występowania | późna kreda (środkowy/późny turon) |
| Systematyka | Dinosauria |
Rekonstrukcja przyżyciowa zuniceratopsa. Autor: Nobu Tamura. Źródło: [1] | |
Wstęp
Zuniceratops christopheri to bazalny przedstawiciel kladu Ceratopsoidea. Ten wyłącznie czworonożny (w przeciwieństwie do większości współczesnych mu ceratopsów) roślinożerca żył na terenach dzisiejszych Stanów Zjednoczonych (stan Nowy Meksyk) w turonie, będąc tym samym pierwszym znanym nauce ceratopsem wyposażonym w rogi nadoczodołowe z obszarów Ameryki Północnej. Zuniceratops koegzystował na tych terenach m.in. Nothronychus, nieopodal którego spoczywały jego skamieniałe szczątki (McDonald i in., 2010).
Budowa
Zuniceratops w swej budowie łączy zarówno cechy zaawansowane (właściwe dla Centrosaurinae + Chasmosaurinae), jak i prymitywne, choć w swoich czasach (turon) był wyróżniającym się ceratopsem, odstającym wyraźnie od pozostałych – nie licząc turanoceratopsa był najbardziej zaawansowanym ówczesnym ceratopsem. Jego kryza była w porównaniu do większości współczesnych mu ceratopsów duża, a rogi nadoczodołowe w porównaniu do Magnirostris były dobrze rozwinięte (Kirkland i DeBlieux, 2007; 2010). Nie miał on jednak rogu nosowego, znanego u niemal wszystkich przedstawicieli Ceratopsidae. Jego kości zębowe wyposażone były w 1 rząd zębów, co w porównaniu do późniejszych i bardziej zaawansowanych ceratopsydów było cechą prymitywną (Loewen i in., 2013). Zęby mają pojedynczy korzeń (tylko u największego osobnika widać początek rozdwajania się - You i Dodson, 2004), jak u bazalnych ceratopsów a nie podwójny, jak u Ceratopsidae i Turanoceratops (prawdopodobnie też ceratopsyd).
Kolejna taka cecha to obecność dodatkowego otworu w czaszce, tuż za otworem nosowym. Nie jest on obecny u Ceratopsidae (z wyjątkiem przynajmniej Diabloceratops), za to można go spotkać np. u blisko ze sobą spokrewnionych przedstawicieli Neoceratopsia – Bagaceratops i Magnirostris (Kirkland i DeBlieux, 2010).
Materiał kopalny i lokalizacja
Z. christopheri znany jest z co najmniej ośmiu osobników (Wolfe i in., 2010). Są to:
Holotyp (osobnik młody lub prawie dorosły; MSM P2101) to podstawa kości potylicznej, częściowa prawa kość zębowa, izolowane zęby kości zębowej, prawy róg nadoczodołowy (brwiowy), 2 dobrze zachowane trzony kręgów ogonowych, dobrze zachowana prawa kość krucza i dystalna część prawej kości ramiennej.
Paratypy to prawie kompletna lewa kość szczękowa (MSM P2102), lewy róg nadoczodołowy (brwiowy; MSM P2103), fragment lewej kości szczękowej (MSM P2104), ząb prawej kości zębowej (MSM P2105), lewa kość kulszowa (MSM P2107), rostralny krąg ogonowy (MSM P2108),dystalna część prawej kości piszczelowej (131 mm; MSM P2109), proksymalna część lewej kości ramiennej (MSM P2110) i proksymalna część kości udowej (MSM P2111).
Domniemana kość łuskowa (MSM P2106), zaliczana jako kolejny paratyp okazała się być kością kulszową należącą do teropoda (Wolfe, 2000), opisanego rok później jako Nothronychus mckinleyi (Kirkland i Wolfe, 2001).
Na podstawie powyższych skamieniałości Wolfe i Kirkland opisali w 1998 roku gatunek Zuniceratops christopheri. Wg nich na holotyp składają się szczątki należące do jednego osobnika m.in. z racji bliskości znaleziska poszczególnych kości, a także zapewne przez brak dublujących szczątków.
Kolejne szczątki (co najmniej 4 osobniki?), opisane przez Wolfe’a 2 lata później to: 4 stosunkowo dobrze zachowane lewe kości zębowe, kilka zarówno stosunkowo kompletnych i częściowych kości szczękowych, 2 kości przedszczękowe, 2 kości nosowe i kolejne rogi nadoczodołowe (brwiowe).
Wolfe i in. (2010) piszą także o fragmentach kryz, kolejnych kościach kończyn (m.in. łopatki), kości krzyżowej, kręgach i żebrach. Następne elementy przez nich opisywane zawierają kość jarzmową, dolny i górny dziób, mózgoczaszkę, kość kwadratową, elementy kryzy (głównie fragmenty kości ciemieniowych) oraz kości kończyn.
Wg najnowszych informacji Wolfe'a i in. (2010) znanych osobników zuniceratopsa jest co najmniej 8. Piszą oni o "setkach kości". Pewne jest, że na materiał składają się osobniki zarówno młodociane (ang. subadult), jak i w pełni dorosłe okazy, co widać m.in. w rogach brwiowych o różnych wielkościach (Wolfe i Kirkland, 1998). Niektóre ze szkieletów są bardzo dobrze zachowane, kolejne zaś - zniszczone i kruche (Wolfe i in., 2010).
Wszystkie szkielety zuniceratopsa pochodzą z dwóch stanowisk oddalonych od siebie o około 750 metrów, które dzieli od siebie kilkaset lub kilka tysięcy lat (Wolfe i in. 2010) lub czterech stanowisk (Wolfe i Kirkland, 1998). Holotyp pochodzi z lokalizacji MSM 98-65, natomiast paratypy z lokalizacji MSM 98-78 (Zuniceratops bonebed locality). Były one zlokalizowane w pokładach skalnych formacji Moreno Hill w stanie Nowy Meksyk (USA), datowanej na turon, choć istnieją pewne rozbieżności: np. wg Lucasa i in. (2000) jest to późny turon, z kolei wg Wolfe'a i in. (2010) - środkowy.
Klasyfikacja
Zuniceratops jest uważany za bazalnego przedstawiciela kladu Ceratopsoidea. Specjalnie dla niego naukowcy, którzy go opisali zdefiniowali nową nazwę kladu - Ceratopsomorpha, który obejmuje jego + Turanoceratops + Ceratopsidae, lecz nie jest on powszechnie używany. W przeciwieństwie do azjatyckiego turanoceratopsa, zuniceratops jest mniej zaawansowany.
Wg Lucasa i in. (2000) jest to możliwy przodek takich słynnych dinozaurów rogatych z Ameryki Północnej, jak Triceratops czy Centrosaurus, choć wydaje się to być wątpliwe zważywszy na bardziej zaawasowanego turanoceratopsa, który żył mniej-więcej w tym samym czasie.
Etymologia
Nazwa rodzajowa Zuniceratops znaczy "rogata twarz Zuni" – tubylczego plemienia, zamieszkałego okoliczne tereny. Epitet gatunkowy christopheri honoruje Christophera Wolfe’a – syna Douglasa Wolfe’a, a zarazem jednego z odkrywców szczątków tego dinozaura rogatego.
Media
Powszechnie dinozaur ten stał się znany dzięki serialowi paradokumentalnemu "When Dinosaurs Roamed America" z 2001 roku (w Polsce emitowanego przez Discovery Channel pod nazwą "Wędrówki Dinozaurów", często mylone z serialem "Wędrówki z Dinozaurami" produkcji BBC).
Zuniceratops wystąpił w drugim odcinku tej serii. Jednym z głównych bohaterów tego odcinka jest stary byk zuniceratopsa, który w okresie godowym ponownie broni swojego haremu przed pozostałymi samcami stada. W walce z młodym i silnym samcem – którego względy nieco wcześniej odrzuciła jedna z samic – traci jeden z rogów nadoczodołowych. Ranny i wyczerpany, jeszcze niedawno herszt stada, zostaje zaatakowany przez grupę "raptorów", lecz z pomocą pozostałych zuniceratopsów zostaje uratowany. Mimo to pada z powodu odniesionych ran i ostatecznie staje się pożywieniem dla drapieżników.
Obok zuniceratopsa przedstawiono w tym samym środowisku Nothronychus oraz 2 rodzaje niezidentyfikowanych mięsożerców (określanych mianem "celurozaur" i "raptor").
Prócz "Wędrówek Dinozaurów" zuniceratops pojawił się w serialu o podobnej konwencji pt. "Planet Dinosaur" z 2011 roku - serial ten był powrotem BBC do tematyki dinozaurów.
Spis gatunków
| Zuniceratops | Wolfe i Kirkland, 1998 |
|---|---|
| Z. christopheri | Wolfe i Kirkland, 1998 |
Bibliografia
Źródła naukowe:
Kirkland, J.I. & DeBlieux, D.D. (2010) New basal centrosaurine ceratopsian skulls from the Wahweap Formation (Middle Campanian), Grand Staircase – Escalante National Monument, southern Utah. [w:] Michael J. Ryan, Brenda J. Chinnery-Allgeier, David A. Eberth (red.): New Perspectives on Horned Dinosaurs. The Royal Tyrrell Museum Ceratopsian Symposium. Bloomington: Indiana University Press, 2010, s. 117–140. ISBN 978-0-253-35358-0 [2]
Kirkland, J.I. & Wolfe, D.G. (2001) "First definitive therizinosaurid (Dinosauria; Theropoda) from North America." Journal of Vertebrate Paleontology, 21(3): 410-414
Loewen, M.A., Farke, A.A., Sampson, S.D., Getty, M.A., Lund, E.K. & O'Connor, P.M. (2013) "Ceratopsid Dinosaurs from the Grand Staircase of Southern Utah" [w]: Titus, A.L. & Loewen, M.A. (red.) "At the Top of the Grand Staircase: The Late Cretaceous of Southern Utah" Bloomington, Indiana University Press
Lucas, S.G., Heckert, A.B. & Sullivan, R.M. (2000) "CRETACEOUS DINOSAURS IN NEW MEXICO" [w:] Lucas, S.G., and Heckert, A.B., eds., 2000, Dinosaurs of New Mexico. New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin No. 17 [3]
McDonald, A.T., Wolfe, D.G. & Kirkland, J.I. (2010) A new basal hadrosauroid (Dinosauria: Ornithopoda) from the Turonian of New Mexico. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 30 (3), s. 799–812. doi:10.1080/02724631003763516
Sues, H.-D. & Averianov, A. (2009) "Turanoceratops tardabilis—the first ceratopsid dinosaur from Asia." Naturwissenschaften, doi:10.1007/s00114-009-0518-9
Wolfe, D.G. & Kirkland, J.I. (1998) "Zuniceratops christopheri n. gen. & n. sp., a ceratopsian dinosaur from the Moreno Hill Formation (Cretaceous, Turonian) of west-central New Mexico". Lower and Middle Cretaceous Terrestrial Ecosystems, New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin 24: 307–317 [4]
Wolfe, D.G. (2000) New information on the skull of Zuniceratops christopheri, a neoceratopsian dinosaur from the Cretaceous Moreno Hill Formation, New Mexico. pp. 93-94, [w] Lucas, S.G., and Heckert, A.B., eds., 2000, Dinosaurs of New Mexico. New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin No. 17 [5]
Wolfe, D.G., Kirkland, J.I., Smith, D., Poole, K., Chinnery-Allgeier, B. & McDonald, A. (2010) "Zuniceratops christopheri: The North American Ceratopsid Sister Taxon Reconstructed on the Basis of New Data" [w:] Ryan, M.J., Chinnery-Allgeier, B. & Eberth, D.A. New Perspectives on Horned Dinosaurs: The Royal Tyrrell Museum Ceratopsian Symposium. Indiana University Press, 2010 - 624 [6]
You, H. & Dodson, P. (2004) "Basal Ceratopsia" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. "The Dinosauria" Wyd. drugie. Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 478-493
Inne:
Holtz, T.R. Jr. (2012) "Dinosaurs: The Most Complete, Up-to-Date Encyclopedia for Dinosaur Lovers of All Ages Supplementary Information" [7]
Kirkland, J.I. & DeBlieux, D.D. (2007) New Horned Dinosaurs From The Wahweap Formation. Grand Staircase-Escalate Monument, Southern Utah. [8]
Paul, G.S. (2010) – "The Princeton Field Guide To Dinosaurs" - Princeton i Oxford
![[1]](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/51/Zuniceratops_BW.jpg){kind=link}