Dinosauriformes
| Autor: | Korekta: |
| Mateusz Tałanda |
| Dinosauriformes (dinozauriformy) | |
|---|---|
| Czas występowania | 245-243 do 210 Ma
wczesny olenek do późnego noryku (bez dinozaurów) |
| Dieta | prymitywne mięsożerne,
zaawansowane także wszystko- i roślinożerne |
| Rozmiary | bazalne pół metra długości
zaawansowane często znacznie większych rozmiarów |
| Występowanie | cały świat
niedinozaurowe znajdowane w obu Amerykach, Europie i Afryce |
| Systematyka | Archosauria |
Dinosauriformes (dinozauriformy) - grupa gadów obejmująca dinozaury i ich najbliższych krewnych (nie dalszych niż marazuch). Obejmuje więc dinozaury, silezaurydy i wspomnianego marazucha. Nazwę wymyślił Novas w 1992 roku.
Formalna definicja (node-based)
Ostatni wspólny przodek dinozaurów i marazucha oraz wszyscy jego potomkowie.
Cechy charakterystyczne (synapomorfie)
| Uwaga! Poniższy fragment przedstawia szczegółowe dane i może wymagać od Czytelnika znajomości fachowych pojęć anatomicznych. |
- kość łonowa dłuższa od kulszowej,
- powierzchnie stawowe na kości łonowej dla pozostałych kości miednicy są oddzielone przez rowek lub przerwę,
- te powierzchnie na kości kulszowej oddzielone przez dół,
- zredukowany przeciwkrętarz i kontakt łonowy,
- bliższa część kości udowej z półką krętarzową,
- i wystającym mniejszym krętarzem (tworzącym stromą bliższą krawędź do trzonu) na kości udowej - aczkolwiek większe osobniki Dromomeron gregorii też mają tę cechę,
- dalsza część piszczeli ze skierowanym wzdłuż kości bocznym rowkiem,
- kość skokowa z dogłowowym wyrostkiem wznoszącym.
Jednak nie wszystkie wczesne dinozauriformy mają wszystkie te cechy.
Zasięg czasowy
Najstarsze znane kości dinozauriformów pochodzą z późnego anizyku Tanzanii. Tropy o nazwie Sphingopus, które mogły być pozostawione przez prymitywne dinozauriformy są nieco starsze. Pochodzą z wczesnego anizyku (245-243 Ma) i zostały znalezione w Polsce w Górach Świętokrzyskich. Ostatnie niedinozaurowe wymarły prawdopodobnie w późnym noryku. Najmłodsze znane szczątki, datowane na około 210 milionów lat pochodzą z Polski i USA. Nie wiadomo jednak jaka jest pozycja filogenetyczna rodzaju Agnosphitys, który jest kilka milionów lat młodszy. Nieptasie dinozaury wymarły z końcem kredy, a ptaki żyją do dziś.
Skład
Lewisuchus admixtus
Marasuchus lilloensis
Saltopus elginensis
Silesauridae
Dinosauria
Agnosphitys cromhallensis
Kladogram głównych grup dinozaurokształtnych za Kammerer i in. (2012).
Paleobiologia i ewolucja
Lokomocja
Dinozauriformy początkowo doskonaliły swe zdolności do dwunożnego poruszania poprzez podciągnięcie swych kończyn jeszcze bardziej pod tułów. Ułatwiła to głębsza panewka stawu biodrowego i modyfikacja kości udowej. Stopa zginała się tylko w płaszczyźnie przód-tył i uderzała palcami prostopadle o podłoże. Dlatego palce I i V przesuwały się ku tyłowi i redukowały, a największy stał się palec środkowy (III). Ten trend był kontynuowany u dinozaurów. Świadczy o tym także krótki tułów i przednie kończyny. Jednak silezaurydy zaczęły ewoluować w przeciwnym kierunku. Ich tułów był dłuższy, podobnie jak przednie kończyny. W ten sposób wtórnie przystosowały się do czworonożności, choć nie wiadomo, czy całkowicie.
Rozmiary
Prymitywne dinozauriformy, takie jak marazuch, były niedużymi zwierzętami. Mierzyły pół metra długości i ważyły około 0,2-4 kilogramów. Przez długi czas dinozauriformy nie przekraczały 3 metrów długości. Dopiero w noryku (216-203 Ma) część dinozaurów gadziomiedniczych znacznie zwiększyła swe rozmiary, przekraczając 8 metrów długości 1000 kilogramów masy ciała.
Paleoekologia
Początkowo dinozauriformy były mięsożerne lub wszystkożerne. Wraz z rosnącym zróżnicowaniem w grupie tej pojawiło się kilka niezależnych trendów ku roślinożerności (silezaurydy, prozauropody i dinozaury ptasiomiedniczne). Teropody zastąpiły większość przedstawicieli linii krokodylowej w roli dużych i średnich drapieżników. Rozprzestrzeniły się na całą Pangeę, choć na półkuli północnej stały się powszechne dopiero w jurze.
Literatura
Brusatte S.L., Niedźwiedzki G. i R.J. Butler. 2010. Footprints pull origin and diversification of dinosaur stem lineage deep into Early Triassic. Proceedings of the Royal Society B, str. 1-7.
Fechner R. 2009. Morphofunctional evolution of the pelvic girdle and hindlimb of Dinosauromorpha on the lineage to Sauropoda. Rozprawa doktorska, Fakultät für Geowissenschaften, Ludwig-Maximilians-Universität, Munich, str. 1-197.
Kammerer C.F., Nesbitt S.J. i N.H. Shubin. 2012. The first basal dinosauriform (Silesauridae) from the Late Triassic of Morocco. Acta Palaeontologica Polonica, t. 57, nr 2, str. 277-284. doi:10.4202/app.2011.0015
Langer M.C., Nesbitt S.J., Bittencourt J.S. i R.B. Irmis. 2013. Non-dinosaurian Dinosauromorpha. W: Nesbitt S.J., Desojo J.B. i R.B. Irmis (red.) Anatomy, Phylogeny and Palaeobiology of Early Archosaurs and their Kin. Geological Society, London, Special Publications, t. 379.
