Halszkaraptor

Autor:

Kamil Kamiński

---

Halszkaraptor (halszkaraptor)
Długość	>75 cm
Miejsce	Mongolia ajmak południowogobijski Ukhaa Tolgod (formacja ?Djadokhta)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 83,6 - 72,1 Ma późna kreda (kampan)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Tetanurae Coelurosauria Paraves ?Dromaeosauridae Halszkaraptorinae
Rekonstrukcja płynącego halszkaraptora. Autor: Tomopteryx [4] 0.75 m Porównanie wielkości Halszkaraptor i człowieka. Sylwetki: Phylopic.org
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":3,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003EUkhaa Tolgod\u003Cbr\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Formacja\" class=\"mw-redirect\" title=\"Formacja\"\u003Eformacja\u003C/a\u003E \u003Ca href=\"/wiki/Djadokhta\" class=\"mw-redirect\" title=\"Djadokhta\"\u003EDjadokhta\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Ci\u003E\u003Ca class=\"mw-selflink selflink\"\u003EHalszkaraptor escuilliei\u003C/a\u003E\u003C/i\u003E\u003Cbr\u003Eholotyp\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"Ukhaa Tolgodformacja Djadokhta\n","link":"","lat":44,"lon":104.5,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Halszkaraptor to rodzaj małego, ale niezwykłego teropoda, prawdopodobnie z rodziny Dromaeosauridae, żyjącego na terenie dzisiejszej Mongolii w późnej kredzie. Naukowcy twierdzą, że prowadził on ziemnowodny tryb życia. Dotychczas takie zachowania podejrzewano tylko u znacznie większych spinozaurydów. Ostatnio zanegowano półwodny tryb życia halszkaraptora, jednak jeden z autorów jego opisu przekonująco bronił swoich wniosków.

Materiał kopalny

Holotyp oznaczony jako MPC D-102/109 to niemal kompletny szkielet wraz z czaszką. Brakuje jedynie niewielkich elementów czaszki, żeber, części obręczy barkowej i kończyn przednich, fragmentów miednicy oraz kilkunastu kręgów ogonowych.

Etymologia

Szkielet. Autor zdjęcia: Ghadoghedo [1].

Nazwa Halszkaraptor honoruje polską uczoną Halszkę Osmólską za jej wkład w badania teropodów. Drugi człon - raptor pochodzi z łaciny i oznacza „złodziej”, „rabuś”. Epitet gatunkowy nawiązuje do postaci Françoisa Escuilliégo, który zwrócił holotyp władzom Mongolii, a wcześniej udostępnił go naukowcom.

Odkrycie i opis

Szczątki halszkaraptora wydobyto prawdopodobnie z osadów mongolskiej formacji Djadochta. Przez pewien czas przebywał on w prywatnych kolekcjach w Anglii i Japonii, po czym trafił do Królewskiego Belgijskiego Instytutu Nauk Przyrodniczych za pośrednictwem firmy Eldonia. W następstwie późniejszych negocjacji został on zwrócony do Mongolii, gdzie trafił do Instytutu Paleontologii i Geologii Mongolskiej Akademii Nauk. W 2017 r. został on oficjalnie nazwany i opisany przez zespół naukowców pod kierunkiem włoskiego paleontologa Andrea Cau.

Budowa i paleobiologia

Czaszka. Autor zdjecia: Ghedoghedo Willoughby [2].

Czaszka halszkaraptora była długa, niska i lekko zbudowana, o długim pysku i dużych oczodołach. U holotypu mierzyła nieco ponad 7 cm. Kość przedszczękowa stanowiła aż 32% długości całego pyska i zawierała jedenaście gęsto upakowanych zębów o długich korzeniach, co jest najwyższą wartością wśród wszystkich znanych dinozaurów. Kości zębowe miały po dwadzieścia do dwudziestu pięciu bocznie spłaszczonych zębów. Wszystkie były pozbawione ząbkowania na przedniej i tylnej krawędzi. Kość przedszczękową przenikała sieć kanałów nerwowo-naczyniowych. Podobne struktury stwierdzono u gadów wodnych, plezjozaurów oraz nielicznych teropodów, jak spinozaurydy czy Neovenator. Szyja była bardzo wydłużona, stanowiąc połowę długości całego ciała od pyska do kości krzyżowej i prawie trzykrotnie przekraczając długość czaszki. Składało się na nią dziesięć niskich i wydłużonych kręgów o wyjątkowo niskich wyrostkach kolczystych, przypominających budową kręgi długoszyjnych żółwi i niektórych ptaków. Grzbietowy odcinek kręgosłupa liczył dwanaście kręgów. Były one pozbawione otworów pneumatycznych i również miały niskie wyrostki kolczyste. Kość krzyżowa obejmowała sześć kręgów. Odcinek ogonowy nie zachował się w całości. Tworzące go kręgi były podobne jak u Mahakala i przedstawicieli Unenlagiinae. Kończyny przednie były proporcjonalnie krótsze niż u większości dromeozaurydów. Kość piszczelowa była znacznie dłuższa od udowej, jednak śródstopie nie wykazywało szczególnych przystosowań do biegu.

Porównanie rozmiarów halszkaraptora i człowieka. Autor: PaleoGeekSquared [3].

Cau i in. (2017) interpretują niezwykłe cechy budowy halszkaraptora jako przystosowanie do wodnego trybu życia. Należy tu wymienić: wzrost liczby zębów, obecność rozwiniętego splotu naczyniowo-nerwowego w kości przedszczękowej (co mogło służyć do wykrywania zmian ciśnienia i tym samym polowania w mętnej wodzie), cofnięcie nozdrzy, wydłużenie szyi, budowę kręgów szyjnych i ogonowych oraz spłaszczenie kości długich kończyn przednich. W związku z tym autorzy ci uważają, że Halszkaraptor prowadził półwodny tryb życia. Na lądzie poruszał się na dwóch nogach, natomiast w wodzie pływał, manewrując przy użyciu przednich kończyn, a długa szyja umożliwiała żerowanie. Środek ciężkości, z powodu wydłużenia szyi i skrócenia ogona był przesunięty do przodu. Cecha ta ułatwiała pływanie, na lądzie zaś wymuszała bardziej wyprostowaną postawę. Jej utrzymywanie było możliwe dzięki specjalnym adaptacjom miednicy i kości udowej.

Brownstein (2019) zakwestionował wnioski Cau i współpracowników. Wg niego halszkaraptor nie wykazuje zbyt wielu adaptacji do półwodnego trybu życia. Wiele z rzekomo specyficznych cech budowy tego zwierzęcia, było w istocie szeroko rozpowszechnionych wśród celurozaurów, a inne są wynikiem błędnej rekonstrukcji i interpretacji skamieniałości. Cau i in. (2017) pisali np. o cofniętych nozdrzach, zaś wg Brownsteina ich położenie nie różni się zasadniczo od wielu innych dromeozaurydów. Podobnie wydłużona szyja i stosunkowo duża liczba zębów również występuje u wielu maniraptorów i nie musi być powiązana z półwodnym trybem życia. Brownstein dopuszcza jednak możliwość, że Halszkaraptor żywił się w znacznym stopniu rybami.

Cau (2020) podtrzymał swoją opinię w kolejnej publikacji. Wykazał on, że większość wniosków Brownsteina opierała się na błędnej interpretacji cech morfologicznych i nieprawidłowej analizie literatury.

Spis gatunków

Halszkaraptor	Cau, Beyrand, Voeten, Fernandez, Tafforeau, Stein, Barsbold, Tsogbaatar, Currie i Godefroit, 2017
H. escuilliei	Cau, Beyrand, Voeten, Fernandez, Tafforeau, Stein, Barsbold, Tsogbaatar, Currie i Godefroit, 2017

Bibliografia

Brownstein, C.D. (2019) Halszkaraptor escuilliei and the evolution of the paravian bauplan. Scientific Reports 9: 16455 [5].

Cau A., Beyrand V., Voeten D., Fernandez V., Tafforeau P., Stein K., Barsbold R., Tsogtbaatar K., Currie P., Godefroit, P. (2017). “Synchrotron scanning reveals amphibious ecomorphology in a new clade of bird-like dinosaurs”. „Nature” 552 (7685), s. 395–399. [[DOI: 10.1038/nature24679]

Cau A. (2020) The body plan of Halszkaraptor escuilliei (Dinosauria, Theropoda) is not a transitional form along the evolution of dromaeosaurid hypercarnivory. PeerJ 8:e8672 [6]