Oryctodromeus

Autor:	Korekta:
Dawid Mika	Maciej Ziegler

---

Oryctodromeus (oryktodrom)
Długość:	>2,8 m
Masa:	22-32 kg (?)
Miejsce występowania:	USA - Montana i Idaho (formacje Blackleaf (ogniwo Vaughn) i Wayan (Montana i Idaho)
Czas występowania	późna kreda (cenoman)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Cerapoda Ornithopoda Thescelosauridae Orodrominae
Oryktodrom w swym podziemnym legowisku. Autor: B.H. Michael. Źródło: [1]

Wstęp

Oryktodrom (Oryctodromeus) to niewielki ornitopod, żyjący w późnej kredzie.

Etymologia

Nazwa rodzajowa Oryctodromeus pochodzi od greckich słów orycto – kopać i dromeus – biegacz, a więc oznacza tyle co "kopiącego biegacza". Epitet gatunkowy (cubicularis) można zaś tłumaczyć, jako "z legowiska".

Materiał kopalny

Holotyp (MOR 163a) zawiera: zrośnięte kości przedszczękowe, tylną cześć puszki mózgowej, trzy kręgi szyjne, sześć kręgów grzbietowych, kość krzyżową, 23 kręgi ogonowe, trzy żebra grzbietowe, kość łopatkowo-kruczą, łopatkę, kość kruczą, kość ramienną, kość łokciową, kość promieniową, kości piszczelowe, dystalną cześć kości strzałkowej i czwartą kość śródstopia.

Paratyp (MOR 163b) zawiera kości czaszki oraz szkieletu pozaczaszkowego dwóch młodych osobników o rozmiarach równych 55-65% wielkości MOR163a (osobnika dorosłego mierzącego 2,1 m)

Wymienione wyżej szczątki odnaleziono w osadach formacji Blackleaf na obszarze Montany.

Materiał przypisany do Oryctodromeus sp. w pracy magisterskiej Krumenackera (2010): sześć niekompletnych szkieletów (zawierające tylko kości szkieletu pozaczaszkowego – BYU 19342, BYU 19343, BYU 19345, BYU 19346 lub zarówno szkieletu pozaczaszkowego jak i czaszki – BYU 19344, BYU 19347). Znalezisko obejmuje prawie wszystkie kości szkieletu, z wyjątkiem górnej części czaszki oraz szyi (z której zachował się tylko pojedynczy kręg). Odkryto je w formacji Wayan na terenie Idaho. Są one w różnym wieku ontogenetycznym i wszystko wskazuje, że padły one w tym samym miejscu i zostały przykryte osadami jednocześnie.

Budowa i paleobiologia

Holotyp i paratyp zostały znalezione blisko siebie w strukturze, będącej pozostałością podziemnego tunelu, uwieńczonego komorą. Jego zachowana cześć mierzy >210 cm, jest kręta oraz przybiera półślimakowaty kształt. Przez większość swojej długości on zachowuje w przekroju poprzecznym 30-38 cm wysokości i 30-32 cm szerokości. Struktura ta przypomina nory kopane przez liczne współczesne kręgowce np. hieny pręgowane, żółwie norowe czy maskonury. Wydaje się, że zachowana nora została wykopana właśnie przez oryktodroma. Dowodem wskazującym, że szczątki naszych ornitopodów nie zostały tam przetransportowane przez wodę jest podobny stopień rozproszenia delikatnych kości osobników młodych, jak i mocniejszych dorosłego. Interpretacji nory, jako skupiska kości powstałego w wyniku działalności drapieżnika, zaprzecza brak śladów ugryzień czy przedfosylizacyjnych uszkodzeń. Wreszcie, rozmiary nory odpowiadają szerokości i długości ciała dorosłego oryktodroma.

Szkielet zdradza cechy typowe dla bazalnych ornitopodów interpretowane jako przystosowania do szybkiego biegu (np. proporcje kończyn tylnych) jak i adaptacje do kopania (zrośnięte kości przedszczękowe, duża kość łopatkowo-kruczą z wydatnym kolcem łopatkowym i wyrostkiem barkowym, powiększona kość krzyżowa, dobrze rozwinięte połączenie między kością krzyżową i miednicą, rozszerzone przednie kręgi ogonowe, świadczące o grubej nasadzie ogona). Nasz ornitopod nie posiada jednak pewnych skrajnych adaptacji, znanych u dzisiejszych prowadzących podziemny tryb życia kręgowców jak wombaty, kolczatki, mrówniki i złotokrety, obejmujących wydłużoną główkę kości ramiennej, poprzeczne rozszerzenie tylnej części kości ramiennej czy wydatny wyrostek łokciowy. Ogólnie rzecz biorąc, oryktodrom pod względem proporcji kończyn tylnych i niewielkich modyfikacji przednich jest podobny, lecz nieco bardziej wyspecjalizowany niż różne współczesne biegające, fakultatywnie kopiące zwierzęta jak: protele, hieny, różne psowate, mara patagońska czy króliki europejskie.

Znalezienie razem dorosłego osobnika (MOR 163a) jak i młodych (MOR163b) mierzących ok. 1,3 m długości , świadczy o występowaniu opieki rodzicielskiej. Mimo szybkiego tempa wzrostu stwierdzonego, u nieptasich dinozaurów, duże rozmiary piskląt wskazują, że osobniki dorosłe czuwały nad nimi co najmniej kilka/kilkanaście miesięcy.

Oryktodrom to pierwszy dinozaur, który dostarczył bezpośrednich dowodów na kopanie nor. Później nory przypisane dinozaurom odkryto także w Australii. Varricchio i współpracownicy (2007) spekulują, że umiejętność kopania jam mogła mieć szerszy zasięg wśród bazalnych ornitopodów i tłumaczyłaby ich występowanie w obszarach o wysokiej szerokości geograficznej (np. Australii w wczesnej kredzie), a więc nieprzyjemnym klimacie.

Krumenacker (2010) opisał (w pracy magisterskiej) sześć nowych okazów oryktodroma z formacji Wayan. Pozwoliły one na dokładniejsze poznanie morfologii tego zwierzęcia. Okazało się, że posiadał on nadzwyczaj długi ogon (stanowiący ponad połowę długości ciała, u jednego z okazów mierzy on prawie 2 metry). Wydłużone szewrony w środkowej części ogona dowodzą, że był on głęboki. Cechy te zbliżają "kopiącego biegacza" do Tenontosaurus. Krumenacker stwierdził również, że liczne skostniałe szewrony występujące w ogonie Oryctodromeus prawdopodobnie usztywniały go, co mogło utrudniać poruszanie się w ciasnych podziemnych tunelach. Wydaje się to komplikować hipotezę "kopiącego ornitopoda", ale niewykluczone, że wbrew pozorom szewrony te wcale nie ograniczały giętkości ogona.

Spis gatunków

Oryctodromeus	Varricchio, Martin i Katsura, 2007
O. cubicularis	Varricchio, Martin i Katsura, 2007

Bibliografia

Varricchio D.J., Martin A.J., Katsura Y. (2007) "First trace and body fossil evidence of a burrowing, denning dinosaur". Proceedings of the Royal Society B. 274 (1616), s. 1361–1368, doi:10.1098/rspb.2006.0443

Krumenacker L. J. (2010) "Chronostratigraphy and paleontology of the mid-Cretaceous Wayan Formation of eastern Idaho, with a description of the first Oryctodromeus specimens from Idaho" Brigham Young University, 2010, s. 51–88. (praca magisterska)

Martin, A.J. (2009) "Dinosaur burrows in the Otway Group (Albian) of Victoria, Australia, and their relation to Cretaceous polar environments." Cretaceous Research 30(5):1223-1237 doi:10.1016/j.cretres.2009.06.003