Elaphrosaurus
| Autor: | Korekta: |
| Maciej Ziegler | Marcin Szermański, Daniel Madzia |
| Elaphrosaurus (elafrozaur) | |
|---|---|
| Długość: | 6-6,5 m |
| Masa: | 200-400 kg |
| Miejsce występowania: | Tanzania
ogniwa Middle Dinosaur i ?Upper Dinosaur (formacja Tendaguru) |
| Czas występowania | 153-?145 Ma |
| Systematyka | Dinosauria
(?) Ceratosauria ?? Noasauridae |
| 400px
Autor: Erik C. Omtvedt [2] | |
Wstęp
Elaphrosaurus to późnojurajski, prymitywny ceratozaur żyjący na terenie Afryki. Jego nazwa znaczy "gibki jaszczur" (gr. elaphros = gibki, lekko zbudowany + gr. sauros = jaszczur). W przeszłości utworzono wiele gatunków elarfozaura i przypuszczano, że szczątki odnajdywane w Ameryce Północnej, Afryce i Europie, pochodzące (jak się dziś uważa) z przedziału czasowego środkowa jura-"środkowa" kreda należą to tego rodzaju. Takie zakwalifikowanie tych skamieniałości jest jednak bardzo wątpliwe. Dziś ważny pozostaje tylko jeden, typowy gatunek.
Elaphrosaurus to stosunkowo smukły dinozaur, sylwetką przypominający celofyzoidy. Przy długości ponad sześciu metrów Elaphrosaurus był też wyjątkowo niski. Prawdopodobnie umiał szybko biegać.
Jego szczątki odkrył podczas jednej z wypraw do Afryki niemiecki paleontolog i geolog Werner E. M. Janensch. Opisał dinozaura w roku 1920.
Materiał kopalny
Holotyp (HMN dd) to niekompletny szkielet bez czaszki, dystalnych kości kończyn przednich, większości żeber, kości łonowych i kulszowych.
Pozostały materiał to paliczek z kończyny przedniej (HMN MB.R.1762) i lewa kość promieniowa (HMN MR.R.1755). Także część lewej kości kulszowej (HMN MB.R.1756) może należeć do tego taksonu.
Pozycja filogenetyczna i paleobiogeografia
Elaphrosaurus kiedyś był uważany za celurozaura (przedstawiciela grupy, do której zaliczano wszystkie lekko zbudowane teropody), pierwszego strusiokształtnego dinozaura (Ornithomimosauria, np. Galton, 1982) lub celofyzoida (Saidler i in., 2008; Paul, 1988). Później wykazano, że to bazalny ceratozaur, prymitywniejszy od rodzaju Ceratosaurus lub bardziej od niego zaawansowany - bliższy abelizaurom lub należący nawet do Noasauridae.
Do dziś pozycja filogenetyczna jest niepewna, jednak prawdopodobnie jest to prymitywny ceratozaur, bliski krewny Deltadromeus i Spinostropheus (wg Carrano i Sampsona (2008) jego takson siostrzany). W analizie Canale i współpracowników (2009) mającej na celu zbadanie pozycji skorpiowenatora wśród abelizaurydów, okazało się, że elafrozaur jest noazaurydem. Jednak jedynym badanym nie-abelizauroidowym ceratozaurem był Ceratosaurus, co zapewne wpłyneło na wynik. Według najnowszej analizy (Xu i in., 2009) elafrozaur wraz z limuzaurem tworzą klad bazalnych ceratozaurów. Pewne określenie taksonomii jest na razie utrudnione, ponieważ brak wśród szczątków kluczowego elementu - czaszki, która zawsze jest cennym źródłem informacji o pozycji systematycznej danego dinozaura i jego zwyczajach żywieniowych.
Paleoekologia
W czasach elafrozaura tereny dzisiejszej Afryki (wtedy południowy superkontynent - Gondwana) nie były mocno oddalone od terenów północnych (Laurazja) i umożliwiały większym dinozaurom wędrówki. Fauna i flora osadów z Tendaguru jest podobna do tych znanych z innych późnojurajskich formacji - północnoamerykańskiej formacja Morrison oraz europejskich (np. Lourinha z Portugalii), natomiast mniej do azjatyckich środowisk. Klimat był ciepły i raczej wilgotny, z okresowymi suszami. W skałach Tendaguru znaleziono osady pochodzenia lądowego i morskiego. Żyły tam rośliny takie jak skrzypy, miłorzębowe i araukariowate. Wśród bezkręgowców rozpoznano małże, skorupiaki i małżoraczki. Natomiast kręgowce to różnorodne ryby, płazy bezogonowe, gady łuskonośne (z Paramacellodidae), sfenodonty, krokodylokształtne (z Goniopholididae), pterozaury (z Rhamphorhynchidae i Pterodactyloidea) oraz ssaki: trykonodonty (z Triconodontidae), haramidy i przedstawiciele Paurodontidae.
Elaphrosaurus bambergi żył w otoczeniu takich słynnych dinozaurów jak wielkie zauropody - Tornieria, Giraffatitan, Australodocus, Janenschia, Tendaguria (te trzy pochodzą z górnych osadów formacji) i Dicraeosaurus, kolczaste stegozaurydy Kentrosaurus czy mniejsze, mogące padać często jego ofiarą iguanodonty Dysalotosaurus. Wśród teropodów odnaleziono jego bliskich krewnych - bardzo dużego ceratozaura ?Ceratosaurus roechlingi, niewielkie abelizouroidy oraz wielkiego teropoda o niejasnej klasyfikacji (tetanura lub ceratozaura) - "Allosaurus" tendagurensis.
Choć tradycyjnie Elaphrosaurus uważany jest za mięsożercę, to jednak niedawne odkrycie w Chinach nieco wcześniejszego bezzębnego ceratozaura (Limusaurus) może wskazywać na wszystkożerność lub nawet roślinożerność elafrozaura.
Gatunki nieważne
?E. "philtippettorum" (?E. sp.)
Opisany: Pickering, 1995
Lokalizacja: USA - Kolorado (ogniwo Brushy Basin - formacja Morrison)
Wiek: 153-147 Ma
Materiał kopalny: kość ramienna (USNM 8415) przypisana przez Galtona (1982) i niekompletna kość piszczelowa (DMNH 36248) przypisana przez Churego (2001)
Klasyfikacja: Theropoda - Ceratosauria
Komentarz: dwie znalezione kości kończyn należały z pewnością do przedstawiciela Ceratosauria. Kość piszczelowa jest bardziej podobna do izolowanej kości abelizauroida znalezionej w Tendaguru, niż do tej znanej u elafrozaura.
"E." iguidiensis
Opisany: Lapparent, 1960
Lokalizacja: Algieria, Libia, Niger (Continental Intercalaire) i Niger (formacja Elrhaz)
Wiek: 115-99 Ma
Materiał kopalny: syntypy to 94 zęby, 8 tylnych kręgów ogonowych, pazur z kończyny przedniej (30 mm), część kości udowej i piszczel (350 mm)
Klasyfikacja: Theropoda - Averostra
Komentarz: jest to wątpliwy gatunek teropoda (nomen dubium), należący tymczasowo do rodzaju Elaphrosaurus. Nie wiadomo, czy odnalezione szczątki pochodzą od jednego taksonu. Lapparent wyróżnił dwa opisane przez siebie nowe gatunki elafrozaura - E. iguidiensis i E. gautieri (obecnie Spinostropheus) jedynie na podstawie wielkości - E. iguidiensis był mniejszy.
cf. E.
Opisany: Stromer (1934)
Lokalizacja: Egipt (formacja Baharija)
Wiek: 99-93 Ma
Materiał kopalny: (BSP 1911 XII 29, 1912 VIII 76, 192) - obecnie zniszczony
Klasyfikacja: Theropoda
Opis: szczątki nie miały cech pozwalających na zaliczenie do rodzaju Elaphrosaurus.
?E. sp.
Lokalizacja: Maroko - prowincja Kasr-es-Souk (formacja Tegana)
Wiek: 112-99 Ma
Materiał kopalny: ?
Klasyfikacja: Theropoda
Spis gatunków
| Elaphrosaurus | Janensch, 1920 | |
|---|---|---|
| E. bambergi | Janensch, 1920 | |
| E. agilis | (Marsh, 1884) Russell, Beland i McIntosh, 1980 | =Coelurus fragilis |
| E. gautieri | Lapparent, 1960 | =Spinostropheus gautieri |
| "E." iguidiensis | Lapparent, 1960 | nomen dubium |
| E. "philtippettorum" | Pickering, 1995 | nomen nudum |
Bibliografia
Canale, J.I., Scanferla, C.A., Agnolin, F.L. & Novas, F.E. (2009) "New carnivorous dinosaur from the Late Cretaceous of NW Patagonia and the evolution of abelisaurid theropods" Naturwissenschaften, 96, 409-414.
Carrano, M.T. & Sampson, S.D. (2008) "The phylogeny of Ceratosauria (Dinosauria: Theropoda)" Journal of Systematic Palaeontology, 6, 182-236.
Galton, P.M. (1982) "Elaphrosaurus, an ornithomimid dinosaur from the Upper Jurassic of North America and Africa" Paläontologische Zeitschrift, 56, 265-275.
Mateus O. (2006). "Late Jurassic dinosaurs from the Morrison Formation (USA), the Lourinha and Alcobaça formations (Portugal), and the Tendaguru Beds (Tanzania): a comparison". in Foster, J.R., and Lucas, S.G. (eds.). Paleontology and Geology of the Upper Morrison Formation. New Mexico Museum of Natural History and Science (bulletin 36). pp. 223–232. ISSN 1524-4156.
Sadleir, R., Barrett, P.M. & Powell, H.P. (2008) "The anatomy and systematics of Eustreptospondylus oxoniensis, a theropod dinosaur from the Middle Jurassic of Oxfordshire, England" Monograph of the Palaeontographical Society, 627, 160, 1-82.
Weishampel, D.B., Dodson, P. i Osmólska, H. (1990). "The Dinosauria" University of California Press.
Xu, X., Clark, J.M., Mo J., Choiniere, J., Forster, C.A., Erickson, G.M., Hone, D.W.E., Sullivan, C., Eberth, D.A., Nesbitt, S., Zhao, Q., Hernandez, R., Jia, C., Han, F. & Guo, Y. (2009) "A Jurassic ceratosaur from China helps clarify avian digital homologies" Nature, 459, 940-944.
