Theropoda
| Autorzy: |
| Maciej Ziegler, Dawid Mika |
Nomenklatura
- Theropoda (Marsh, 1881)
- Passer domesticus ~ Diplodocus carnegii v Triceratops horridus (Baron, Norman i Barrett, 2017)
- Przyjęcie wcześniejszych definicji, nie wykluczających Ornithischia, powodować może, że należą one do Theropoda (Baron i in., 2017)
- Herrerasauria (Galton, 1985)
- >Herrerasaurus ischigualastensis ~ Liliensternus liliensterni v Plateosaurus engelhardti (zmodyfikowano z Langer, 2004)
- Herrerasauridae (Benedetto, 1973)
- <Herrerasaurus ischigualastensis & Staurikosaurus pricei (zmodyfikowano z Novas, 1992)
- Do tak definiowanego kladu mogą należeć niemal wszystkie teropody (np. Martill i in., 2016) lub gadziomiedniczne (np. Cabreira i in., 2016 (I)).
- Avepoda (Paul, 2002)
- > I kość śródstopia niestykająca się z dystalnymi kośćmi stępu (Passer domesticus) (zmodyfikowano z Paul, 2002)
- Jest to klad o zasięgu bardzo zbliżonym do Neotheropoda, teoretycznie lecz szerszym: Tawa ani Eoraptor (zob. #Novas i in., 2011) wydają się nie być członkami tego kladu, ale celofyzoidy już tak. W macierzy Sereno, gdzie Tawa jest celofyzoidem (opublikowanej w Martinez i in., 2011), nie ma tej cechy.
- Neotheropoda (Bakker, 1986)
- <Coelophysis bauri & Passer domesticus (zmodyfikowano z Sereno, 1998)
- Bakker pierwotnie użył tej nazwy dla określenia teropodów bardziej zaawansowanych od Podokesauridae (?=Coelophysidae, zob. artykuł o Coelophysoidea).
- Dilophosauridae (Madsen i Welles, 2000)
- >Dilophosaurus wetherilli ~ Coelophysis bauri v Ceratosaurus nasicornis v Allosaurus fragilis (Holtz, 2012)
- Averostra (Paul, 2002)
- <Ceratosaurus nasicornis & Allosaurus fragilis (Ezcurra i Cuny, 2007)
- Pierwotna definicja Paula jest bardzo problematyczna: > dodatkowe okno w kości szczękowej (promaxillary fenestra) (Dromaeosaurus albertensis). Homologia tego okna jest jednak trudna do stwierdzenia, gdyż obecność otworów jest prawdopodobnie wysoce homoplastyczna. Taki otwór obecny jest np. u Herrerasaurus, Sanjuansaurus, Eodromaeus, "Megapnosaurus" kayentakatae, Zupaysaurus, Pampadromaeus (dół) i Heterodontosaurus ale nie u Eoraptor, Daemonosaurus, Tawa i Megapnosaurus rhodesiensis. Wg Martineza i in. (2011) jest to synapomorfia Theropoda, utracona u celofyzoidów.
Charakterystyka
Ewolucja: pierwsze teropody
Według tradycyjnej hipotezy teropody należą do dinozaurów gadziomiednicznych (Saurischia), a ich najbliższymi krewnymi są zauropodomorfy, z którymi tworzą grupę Eusaurischia. Natomiast według nowej hipotezy najbliższymi krewnymi teropodów są dinozaury ptasiomiedniczne, z którymi tworzą grupę Ornithoscelida (Baron i in., 2017). Prawdopodobnie przodkowie teropodów były mięsożernymi, dwunożnymi zwierzętami a hipoteza, że byli wszystkożerni jest według większości badań mniej prawdopodobna, podobnie jak czworonożność (Nesbitt i in., 2010; Barrett i in., 2011; Cabreira i in., 2016). Według alternatywnej hipotezy filogenezy wczesnych dinozaurów, przodkowie teropodów byli wszystkożerni (Baron i in., 2017).
Możliwe, że pierwsze teropody były pokryte protopiórami, odziedziczonymi po przodkach.
Prawdopodobne teropody
Pozycja filogenetyczna domniemanych wczesnych teropodów pozostaje kwestią sporów. Daemonosaurus, Eodromaeus i Tawa mogą być teropodami albo bardziej bazalnymi dinozaurami gadziomiednicznymi. To samo dotyczy Herrerasauria, Chindesaurus (?herrerazaur), Eoraptor i Guaibasaurus, które mogą należeć także do Sauropodomorpha.
Cechy łączące niewątpliwe teropody z herrerazaurami i eoraptorem często uważa się za wynikające z podobnego sposobu odżywiania (drapieżności), lecz należy zauważyć, że także wiele z nich nie wynika jedynie z podobnego trybu życia.
Szczegóły budowy
Synapomorfie obszernego - zawierającego herrerazaury - Theropoda to (głównie za Nesbitt i in., 2009; gwiazdką oznaczono obecne u eoraptora):
- - wgłębienie w kości klinowej podstawowej* (u eoraptora płytsze niż u Eodromaeus i Neotheropoda - Sereno i in., 2013),
- - staw panewkowy żuchwy ulokowany na poziomie dorsalnej krawędzi kości zębowej*,
- - ostre, zakrzywione, spłaszczone bocznie i ząbkowane zęby,
- - nierozrośnięte środkowodystalnie korony zębów,
- - wydłużone prezygapofyzje na dystalnych kręgach ogonowych,
- - skrócona kość ramieniowa (poniżej 60 % długości udowej)*,
- - stykające się (lecz nie zachodzące na siebie) proksymalne końce kości śródręcza*,
- - głębokie i asymetryczne wgłębienia prostownika na proksymalnodorsalnej części I-III kości śródręcza (u eoraptora na I i II kością są płytkie, na III są płytkie lub nieobecne - Sereno i in., 2013),
- - trzon IV kości śródręcza znacznie węższy niż u pozostałych*,
- - wydłużone końcowe paliczki dłoni,
- - środkowobocznie cienka dystalna krawędź kości łonowej,
- - kłykieć boczny (strzałkowy) proksymalnej części kości piszczelowej na poziomie środkowego kłykcia na jego tylnym obrzeżu*
- - staw śródżuchwowy, dzięki sporemu (~15 stopni w górę i w dół) zakresowi ruchu ułatwiający prawdopodobnie łapanie zdobyczy, obecny u neoteropodów i herrerazaurów i słabiej rozwinięty u eoraptora (Sereno in., 2013). Staw mógł pomagać w połykaniu dużych ofiar lub amortyzować uderzenia.*
Natomiast według hipotezy bliskiego pokrewieństwa teropodów z Ornithischia, te pierwsze łączą (za Baron i in., 2017):
- - cienki wyrostek tylkogórny (szczękowy) kości przedszczękowej,
- - kość nosowa ma tylkoboczny wyrostek, który spowija cześć przedniej gałęzi kości łzowej,
- - wewnętrzna obręcz dołu przedoczodołowego jest wewnętrznie nachylona w swojej tylnej części
- - zakrzywiony i zbliżony do poziomu w górnej części wstępujący wyrostek kości łzowej,
- - przednia gałąź kości jarzmowej głębsza niż tylna,
- - wgłębienie na parabasisphenoid,
- - poprzeczny rowek biegnący wzdłuż kości zębowej pod i równolegle do linii zębów,
- - otworek na wewnętrznej części kości płatowej,
- - brak paliczków V palca dłoni,
- - boczny kłykieć I kości śródręcza silnie dystalnie rozszerzony w porównaniu do przyśrodkowego kłykcia ,
- - jeden paliczek na IV palcu dłoni,
- - grzbiet łączący tylną części obręczy nadpanewkowej z tylną częścią kości biodrowej,
- - szypułka kulszowa (ischiadic peduncle) kości biodrowej dobrze rozwinięta tylnie do przedniej krawędzi zapanewkowej zatoki (embayment),
- - długość szypułki łonowej kości biodrowej mniejsza niż dwukrotność przedniotylnej szerokości jej dystalnego końca (gdy wyłącza udział przyśrodkowo -brzusznej ściany panewkowej do przedniotylnej szerokości),
- - dystalnie rozrośnięty w „stopę” trzon kości kulszowej.
Herrerasauria
Pozycja filogenetyczna Herrerasauria wśród dinozaurów jest niepewna - prawdopodobnie są bazalnymi przedstawicielami Theropoda, Saurischia lub Sauropodomorpha. Niektóre podobieństwa do teropodów mogą wynikać z podobnego sposobu odżywiania - kwesta ta wymaga bardziej obszernych badań. Wśród nich wyróżnią się jeszcze Herrerasauridae. Herrerazaury występowały prawdopodobnie w obu Amerykach, w Indiach oraz w Europie, choć jedyne niewątpliwe szczątki pochodzą z Ameryki Południowej a fragmentaryczne także z Polski (Niedźwiedzki i in., 2014). Te drugie są najmłodszymi niewątpliwymi znaleziskami Herrerasauria (pochodzą ze środkowego-późnego noryku); podobny wiekiem (ok. 212 Ma) jest Chindesaurus z USA (Ramezani i in., 2014). Herrerazaury miały duże głowy i były niewątpliwe mięsożerne (w przeciwieństwie do eoraptora, który mógł być wszystkożerny). Koniec ogona był usztywniony, co działało stabilizująco podczas biegu (podobnie jak u tetanurów). Herrerazaury łączą następujące cechy: brak wyraźnego zagłębienia dla przyczepu mięśnia caudifemoralis (rewersja ze stanu stwierdzonego u kladu Silesauridae+Dinosauria, obecne też u zauropodomorfów bardziej zaawansowanych od Saturnalia), brak rowka na grzbietowobocznej powierzchni bliższej części kości kulszowej (rewersja ze stanu stwierdzonego u Dinosauria lub obecnego już wcześniej) i obecność półki przedniego kłykcia proksymalnej do czwartego kłykcia na kości udowej (miejsce przyczepu dla mięśnia iliofemoralis externus; obecne też u celofyzoidów) (za Nesbitt i in., 2009). Teropody zaliczane do Herrerasauria mogą tworzyć grad (Nesbitt, 2011).
Ewolucja: Neotheropoda
Do tego kladu należą wszystkie niewątpliwe teropody.
Wśród dobrze znanych celofyzoidów zaobserwowano wyraźny dymorfizm, najprawdopodobniej płciowy. Niektóre osobniki są wyraźnie masywniejsze, mają krótsze czaszki i szyje oraz lepiej rozwinięte ślady po mięśniach i zrastanie się kości stępu i miednicy (zob. szerzej w opisie Coelophysis). Może być to cechą plezjomorficzną neoteropodów, gdyż takie samo zjawisko zaobserwowano u zaawansowanego ceratozaura Masiakasaurus, choć innym wyjaśnieniem może być ontogeneza (Carrano i in., 2002; 2011; Lee i O'Connor, 2013).
Szczegóły budowy
Charakterystyczne cechy neoteropodów to (za Nesbitt i in., 2009):
- - cienki tylnogórny wyrostek kości przedszczękowej,
- - wentralny wyrostek na tylnym końcu głównej części kości przedszczękowej,
- - szew kości przedszczękowej i nosowej w kształcie litery W,
- - głębokość wewnętrznej części okna przodoczodołowego dużo większa niż głębokość kości szczękowej poniżej wewnętrznej krawędzi okna przodoczodołowego,
- - wewnętrzna gałąź opisthotic (= crista interfenestralis) zakryta przez najbardziej boczną krawędź kości bocznopotylicznej (exoccipital) w widoku od tyłu,
- - pięć lub więcej kręgów krzyżowych (u dorosłych osobników - u młodych celofyzydów i Dilophosaurus są cztery),
- - wklęsła proksymalna powierzchnia kości piszczelowej,
- - skierowany dorsowentralnie, rozciągający się z proksymalnej powierzchni stawowej grzebień piszczelowy,
- - najbardziej przyśrodkowa dystalna kość nadgarstka znacznie większa niż pozostałe dystalne kości nadgarstka,
- - wystający wentralnie grzebień nadpanewkowy,
- - obecność dużego dołu na wewnętrznej stronie zapanewkowej części kości biodrowej (dla przyczepu mięśnia caudifemoralis brevis),
- - grzbietowa część kości biodrowej rozrośnięta dorsalnie (wyraźnie wyższa niż grzbietowa część obrzeży nadpanewkowej do styku kości łonowej i kulszowej),
- - długi, rozciągnięty przed panewkę i kwadratowy przedni (przedpanewkowy) wyrostek kości biodrowej,
- - wklęsły tylnoboczny brzeg dystalnej części piszczeli,
- - wyraźny proksymodystalnie zwrócony grzebień na tylnej powierzchni dystalnej części piszczeli,
- - spiczasta tylna odnoga dystalnej części IV kości stępu,
- - kość skokowa zrośnięta z kością piętową,
- - brak wyraźnie otoczonego i eliptycznego dołu za przednim wyrostkiem wstępującym na tylnej powierzchnia kości skokowej,
- - I kość śródstopia nieosiągająca proksymalnej powierzchni II kości i przyłączona do jej przyśrodkowej strony
"Celofyzoidowa faza"; Dilophosauridae
Neotheropoda dzieliło się tradycyjnie rozłącznie na dwie grupy - Tetanurae i Ceratosauria, w których skład wchodzą Coelophysoidea i Ceratosauroidea. Jednak obecnie uważa się raczej, że Coelophysoidea są bardziej bazalne od Tetanurae i Ceratosauria (zob. też artykuł o ceratozaurach i poniżej). Neoteropody dzieli się więc na dwie nazwane grupy: Coelophysoidea i Averostra (w skład których wchodzą Tetanurae i Ceratosauria). Między celofyzoidami a awerostrami plasuje się prawdopodobnie wiele form przejściowych.
Teropody przeważnie zaliczane do omówionego osobno Coelophysoidea (Coelophysidae, Dilophosaurus, Liliensternus) przez długi czas uważano za grupę monofiletyczną. Potwierdzają to liczne, lecz zawierające niewiele taksonów analizy (Martinez i in., 2011 (I); Cau i in., 2012B; Lee i in., 2014(I), Lee i in., 2014(II); Hendrickx i in., 2016). Jednak nowsze i obszerniejsze analizy wskazują, że nie tworzą one kladu (np. Yates, 2006; Smith i in., 2007; Nesbitt i in., 2009 i modyfikacje dwóch ostatnich oraz Wang i in., 2017). Prawdopodobnie charakterystyczna budowa tych zwierząt reprezentuje zatem „celofyzoidową fazę” rozwoju teropodów - np. przednia część pyska z wcięciem między kością przedszczękową a szczękową (związana być może z elastycznością kości czaszki lub przystosowaniem do sprawnego manipulowania małą zdobyczą; podobną strukturę szczęki ma zauropodomorf Pampadromaeus). Wiele cech uważanych za unikalne dla nich mają już formy prymitywniejsze (Eoraptor i szczególnie Tawa) a także te, które są prawdopodobnie bardziej zaawansowane (Zupaysaurus, Dilophosaurus).
Jeśli taksony zaliczane wcześniej do Coelophysoidea nie tworzą kladu, to bliższe awerostrom są prawdopodobnie Dilophosauridae. Do dilofozaurydów według większości badań należy jedynie Dilophosaurus, choć według niektórych także inne formy (Yates, 2006; Smith i in., 2007; Cau i in., 2012B; Lee i in., 2014(I)). Wg Smitha i in. (2007) Dilophosauridae z awerostrami łączy 5 cech czaszki: tylnobrzusznie wydłużony oczodół, kości szczękowe prawie równoległe do siebie patrząc od tyłu, zredukowana liczba zębów w kości szczękowej, językokształtny wyrostek na kościach ciemieniowych pokrywający guz nadpotyliczny i relatywnie głęboka kość kątowa górna. Także same dilofozaurydy zdiagnozowano na podstawie cech budowy czaszki, konkretniej grzebienia tworzonego przez kości nosowe i łzowe (udziału wyrostka kości przedszczękowej w podłużnym i ostrym grzebieniu nosowym, samej obecności nosowo-łzowego grzebienia) i przedłużeniu dołu przedoczodołowego w bocznowewnętrzną stronę kości nosowej. Cechy te mogą być szerszej rozpowszechnione - Smith i in. użyli pięciu cech związanych z budową grzebieni - po ich rewizji przez Brusattego i współpracowników (2010A) i odrzuceniu dwóch z nich klad ten nie został uzyskany (zob. kladogram z Langer i in., 2014). Taksony zaliczone przez Smitha i in. do tej grupy to teropody wczesnojurajskie (może też późnotriasowe), prawdopodobnie kosmopolityczne (znaleziono je w Afryce, Ameryce Północnej, Antarktydzie i Azji) i podobne do siebie - wszystkie miały 6-7 m długości, smukłe, mocno wydłużone i niskie ciała, a na czaszkach fantazyjne ozdoby. Niedużym (ok. 2 m) dilofozaurydem mógł być europejski Dracoraptor i pośredniej wielkości (3-4 m), również europejski Sarcosaurus (Baron i in., 2017 – badanie nie zawiera jednak bardziej zaawansowanych teropodów, więc nie ma pewności, czy nie znalazły by się w tym kladzie).
Mniejsze lub większe grzebienie na czaszkach miały niemal wszystkie niecelofyzoidowe neoteropody (i może też celofyzoidy - "Megapnosaurus" kayentakatae; słabo rozwinięte miał Coelophysis), prócz tych, których czaszka została mocno zmodyfikowana (bezgrzebieniaste były Limusaurus, niektóre abelizaurydy i tyranozauroidy oraz przede wszystkim maniraptorokształtne celurozaury - wśród których niektóre znów wykształciły ozdoby).
Ewolucja: Averostra
We wczesnej jurze miejsce prymitywniejszych teropodów zajęły bardziej zaawansowane ceratozaury (Ceratosauria) i tetanury (Tetanurae), należące do Averostra. Ich nazwa oznacza dosłownie "ptasie dzioby". Przynależność do awerostrów można zdiagnozować na podstawie wielu cech, m. in. (za Smith i in., 2007; nieznane u Tachiraptor):
- - asymetryczne zęby kości przedszczękowej (pozbawione prostych stożków)
- - brak otworu w kości kwadratowej,
- - prezygapofyzy położone bocznie do kanału neuralnego w przednich kręgach szyjnych,
- - łopatka nierozrośnięta znacznie na dystalnym końcu,
- - wyraźny wewnętrzny "hak" na przedniej części kości biodrowej,
- - szeroki, "skrzydełkowaty" mniejszy krętarz,
- - zredukowana powierzchnia strzałkowa na kości skokowej,
- - płaski wstępujący wyrostek skokowy.
Ceratozaury (Ceratosauria) to grupa teropodów znana głównie z kontynentów południowych. Bardziej zaawansowane z nich - abelizauroidy (Abelisauroidea) - dotrwały do końca kredy. Wyróżnia się wśród nich większe abelizaurydy (Abelisauridae) i mniejsze noazaurydy (Noasauridae).
Takson siostrzany ceratozaurów to tetanury (Tetanurae), dzielące się na dwie główne grupy. Pierwszą są wymarłe w późnej kredzie megalozauroidy (Megalosauroidea), zawierające spinozaurydy (Spinosauridae) i megalozaurydy (zwane też torwozaurydami - Megalosauridae/Torvosauridae). Drugą żyjące do dziś aweteropody (Avetheropoda, inaczej neotetanury - Neotetanurae), do których należą celurozaury i wymarłe w późnej kredzie karnozaury (Carnosauria) (pewne dane wskazują, że Megalosauroidea należą do Carnosauria, zob. szerokie Carnosauria; niepewną pozycję w Avetheropoda mają Megaraptora).
Celurozaury (Coelurosauria) były i są znacznie bardziej zróżnicowane niż ich należący do Carnosauria kuzyni. Bazalnymi celurozaurami były tyranozauroidy (Tyrannosauroidea). Bardziej zaawansowane od nich są maniraptorikształtne (Maniraptoriformes), dzielące się na dwie grupy - ornitomimozaury (Ornithomimosauria) i maniraptory (Maniraptora). Niepewną pozycję wśród nich mają alwarezzauroidy (Alvarezsauroidea). Maniraptory dzieliły się na kilka grup: terizinozaury (Therizinosauria), owiraptorozaury (Oviraptorosauria) i parawiale (Paraves). Wśród tych ostatnich wyróżnia się dromeozaurydy (Dromaeosauridae) i troodontydy (Troodontidae) i Avialae (ptaki). Wszystkie wyróżnione wśród celurozaurów grupy dotrwały do końca mezozoiku. Wymieranie kredowe przetrwały zaś jedynie niektóre z tych należących do Avialae.
Wymiary
[5 cm (Mellisuga helenae)], ?~30 cm (Eosinopteryx), ~43 cm (Parvicursor) < << 12,3-12,8 m (Tyrannosaurus)
Pierwsze teropody prawdopodobnie były małe (1-2 m długości, Nyasasaurus - 2-3 m), lecz niektóre bardzo szybko powiększyły rozmiary: (?Herrerasaurus 4-6 m; Gojirasaurus >5 m; późniejszy Liliensternus 4-6 m). Z późnego triasu znane są też tropy i szczątki teropodów wielkości Allosaurus (Sander i in., 2011). Prawdopodobnie z tej epoki pochodzą tropy teropodów mierzących ok. 8 m (tyle, co "duże Allosaurus") z Ameryki Południowej (formacja Caturrita o niepewnym datowaniu, karnik-retyk, może nawet wczesna jura; Costa da Silva i in., 2012). Jurajskie niecelofyzoidowe neoteropody były już całkiem spore - osiągały ok. 6-7 m. Gigantyzm i prawdopodobnie zdolność do szybkiego powiększania rozmiarów ciała cechuje wiele grup teropodów. Największe z nich były prawdopodobnie bliskie osiągnięcia maksymalnych rozmiarów, jakie może mieć zwierzę dwunożne. Zdarzała się także miniaturyzacja - lecz było to zjawisko rzadsze; nieptasi przedstawiciele omawianej grupy (podobnie jak inne dinozaury) nigdy nie zbliżyli się nawet do małych rozmiarów osiąganych przez wiele ptaków, ssaków czy łuskonośnych.
Największym (najcięższym) teropodem był prawdopodobnie Tyrannosaurus, choć bardzo zbliżony był Giganotosaurus (Hartman, online 2013 [8]); Spinosaurus był zapewne znacznie lżejszy niż Tyrannosaurus (Cau, online 2013 [9]).
Kiedy
>223 Ma (?? >242, ?232-230) Ma -> dziś
najstarsze:
- ?? "Thecodontosaurus" alophos >242 Ma
- ? Sanjuansaurus ok. 231,5-231 Ma
- ? Eodromaeus od ok. 231 Ma
- Camposaurus 225-218 (bliżej 218) Ma
- Lepidus >223 Ma
najmłodsze:
- dzisiejsze ptaki
Teropody mogły pojawić się co najmniej ok. 231 Ma (Furin i in., 2006), bowiem z tego czasu znane są najstarsi przedstawiciele prawdopodobnego kladu siostrzanego – Sauropodomorpha. W tym samym wtedy pojawił się najstarszy prawdopodobny teropod - Eodromaeus oraz kolejne dinozaury, które być może należą do tej grupy (Herrerasaurus, Eoraptor); nieco starszy jest herrerazaur Sanjuansaurus (ok. 231,5-231 Ma) (Martínez i in., 2013). Prawdopodobnie istniało już wtedy 6-7 linii rozwojowych Sauropodomorpha (Buriolestes, Eoraptor, Pampadromaeus, Panphagia, Chromogisaurus, Saturnalia i klad bardziej zaawansowanych od nich zauropodomorfów), co wskazuje na to, że teropody i ich prawdopodobni najbliżsi krewni oddzielili się od siebie dużo wcześniej (Ezcurra, 2010; Cabreira i in., 2016). Zauropodomorfy mogą być jednak dalej spokrewnione z teropodami niż przedstawiciele Ornithischia, więc mogą być nieprzydatne dla określenia czasu genezy teropodów.
Najstarszym teropodem, lecz już stosunkowo zaawansowanym (takson siostrzany kladu Tawa+Neotheropoda) może być "Thecodontosaurus" alophos z późnego anizyku RPA (Baron i in. [2017] powołali się jednak na informację od Nesbitta, że datowanie osadów, z których pochodzi jest obecnie przedmiotem rewizji). Materiał ten (okaz SAM-PKK10654) został zaliczony do Nyasasaurus parringtoni a analiza zawierająca jako N. parringtoni zarówno jego holotyp, jak i SAM-PKK10654 wykazała, że jest to bazalny przedstawiciel Ornithischia, takson siostrzany Dinosauria lub takson siostrzany kladu Tawa+Neotheropoda (Nesbitt i in., 2013)). Analiza Barona i in. (2017) wykazała natomiast, że Nyasasaurus jest zauropodomorfem.
Najstarsze niewątpliwe teropody żyły ponad 223 Ma (Lepidus) lub 225-218 Ma (Camposaurus) - zob. Coelophysoidea#Kiedy. Znane są z Ameryki Północnej.
Niepublikowane badania (Dececchi i Larsson, 2007) wskazują, że pierwsze teropody pojawiły się 5-7 milionów lat wcześniej, a więc ok. 239-235 Ma. Poza Ameryką Południową, domniemane szczątki najstarszych teropodów odkryto w Ameryce Północnej, Europie oraz w Indiach.
Do jury przetrwali jedynie przedstawiciele Neotheropoda.
Gdzie
Cały świat (kosmopolityczne)
Ponieważ teropody pojawiły się, gdy znane dziś kontynenty tworzyły jeden ląd (Pangeę), to - poza barierami środowiskowymi - nie było przeszkód w ich rozprzestrzenianiu się, lecz w triasie były rzadkie i mało zróżnicowane. W miarę rozpadu masy lądowej postępowała izolacja, lecz niektóre teropody prawdopodobnie zdołały w jakiś sposób dostać się na kontynenty oddzielone morzami (np. wędrując z wyspy do wyspy). Z drugiej strony niektóre grupy cechuje endemizm - lecz jest to często zjawisko trudne do zbadania.
Kladogramy
Yates, 2006
Kladogram z Yates, 2006 (na podstawie Rauhut, 2003 z rozbiciem Megapnosaurus na gatunki, połączeniem celurozaurów bardziej zaawansowanych od Proceratosaurus w jedną jednostkę, wyłączeniem Acrocanthosaurus z Carcharodontosauridae, dodaniem Dracovenator, Masiakasaurus, Dubreuillosaurus, Tugulusaurus i Zupaysaurus oraz 28 nowych cech i rewizją 5).
Smith i in., 2007
Kladogram ze Smith i in., 2007. Zob. też Mortimer, online [10].
Xu i in., 2009
Kladogram z Xu i in., 2009 (na podstawie Smith i in., 2007 z dodanymi 59 cechami z Carrano i Sampson, 2008 oraz dodatkowymi taksonami).
Langer i in., 2014(I)
Kladogram z Langer i in., 2014 - skalibrowany stratygraficznie (na podstawie Xu i in. (2009) z dodanym Tachiraptor i usunięciem jednej cechy).
Langer i in., 2014(II)
Kladogram z Langer i in., 2014 - majority rule (na podstawie Smith i in. (2007) z dodanym Tachiraptor i rewizją cech za Brusatte i in., 2010A).
Novas i in., 2015
Kladogram z Novas i in., 2015 (na podstawie Smith i in., 2008, z dodanymi Tawa, Chilesaurus, Aerosteon i Falcarius, usunięciem Plateosaurus i NMV P186076 (australijski megaraptor), zmianą m.in. Eoraptor i Megaraptor, dodaniem 59 cech i modyfikacją 5).
Nesbitt i in., 2009
Kladogram z Nesbitt i in., 2009. Cyframi oznaczono klady: 72 - Theropoda, 60 - Herrerasauria, 69 - Neotheropoda, 61 - Coelophysoidea, 64 - Averostra, 63 - Tetanurae, 62 - Avetheropoda.
Langer i in., 2011
Kladogramy z Langer i in., 2011 (na podstawie Nesbitt i in., 2009 z dodanym Guaibasaurus). Na lewo wersja niezmodyfikowana, na prawo z 6 nowymi cechami i usuniętymi nieistotnymi taksonami.
Martinez i in., 2011 (II)
Kladogram z Martinez i in., 2011 (na podstawie Nesbitt i in., 2009 z usunięciem taksonów niedinozaurowych, fragmentarycznych i zaawansowanych teropodów, zmianą Eoraptor i Herrerasaurus).
Sues i in., 2011
Kladogram z Sues i in., 2011 (na podstawie Nesbitt i in., 2009 z dodanym Daemonosaurus i czterema nowymi cechami).
Ezcurra i Brusatte, 2011
Skalibrowany stratygraficznie kladogram z Ezcurra i Brusatte, 2011 (na podstawie Nesbitt i in., 2009 z dodanymi Camposaurus i Megapnosaurus rhodesiensis oraz 24 nowymi cechami).
You i in., 2014
Kladogram z You i in., 2014 (na podstawie Ezcurra i Brusatte, 2011, z dodanym Panguraptor i modyfikacją dwóch cech u "Megapnosaurus" kayentakatae).
Martill i in., 2016
Kladogram z Martill i in., 2016 (na podstawie You i in., 2014, z dodanymi Daemonosaurus i Dracoraptor i wydzieleniem 28 cech).
Nesbitt i Ezcurra, 2015
Kladogram z Nesbitt i Ezcurra, 2015 (na podstawie Ezcurra i Brusatte, 2011, ze zmianą jednej cechy, dodaniem 4 cech, zmianą kodowań 4 cech i zmianą kodowań u Coelophysis, Eoraptor, Liliensternus, Saturnalia i Tawa oraz dodaniem Eodromaeus i Lepidus). Po lewej wersja z zakodowanym jedynie holotypem Lepidus, po prawej z zakodowanym całym materiałem tego taksonu.
Cabreira i in., 2016 (II)
Kladogram z Cabreira i in., 2016 (na podstawie Nesbitt i in., 2009, z dodanymi Buriolestes i Ixalerpeton).
Knoll, 2010
Kladogram z Knoll, 2010 (na podstawie skupionego na bazalnych zauropodomorfach badania Yatesa, 2007 ze zmianami na podstawie Smith i Pol, 2007 oraz dodanym Ignavusaurus). Inna modyfikacja analizy (dodanie Chromogisaurus, Panphagia i nienazwanego herrerazaura MACN-PV 18649a oraz 15 cech) Smitha i Pola (2007) - dokonana przez Ezcurrę (2010) wskazała, że Agnosphitys i Guaibasaurus są zauropodomorfami, Chindesaurus ma niepewną pozycję wśród Eusaurischia, a do teropodów należy Eoraptor.
Novas i in., 2011
Uproszczony kladogram z Novas i in., 2011 (na podstawie Ezcurra, 2010 z dodanymi taksonami, cechami i innymi zmianami). "Saurop" to Sauropodomorpha.
Martinez i in., 2011 (I)
Kladogram z Martinez i in., 2011 (na podstawie Sereno, 1999 z wieloma zmianami).
Nesbitt, 2011
Kladogram z Nesbitt, 2011.
Cau i in., 2012B
Kladogram z Cau i in., 2012B (na podstawie Cau i in., 2012A z dodanymi 9 cechami i zmianą 4).
Nesbitt i in., 2013
Kladogramy z Nesbitt i in., 2013. Na górze Nyasasaurus zakodowany jako oba okazy - holotyp i typowy okaz "Thecodontosaurus" alophos - na dole tylko ten drugi.
Lee i in., 2014(I)
Skalibrowany stratygraficznie (prócz Majungasaurus i Masiakasaurus, które przesunięto dla oszczędności miejsca) kladogram z Lee i in., 2014 (na podstawie Godefroit i in., 2013, z dodanymi 49 cechami i 28 taksonami i usunięciem 9 fragmentarycznych).
Lee i in., 2014(II)
Skalibrowany stratygraficznie kladogram z Lee i in., 2014 (na podstawie Xu i in., 2012).
Cabreira i in., 2016 (I)
Kladogram z Cabreira i in., 2016.
Hendrickx i in., 2016
Kladogram z Hendrickx i in., 2016.
Rauhut i in., 2016
Kladogram z Rauhut i in., 2016 – analiza dotycząca Tetanurae (na podstawie Carrano i in., 2012, z rewizją kodowań, głównie czaszki, dodaniem Guanlong i Wiehenvenator oraz usunięciem Leshansaurus), z usuniętym Streptospondylus (Spinosauroidea incertae sedis). Zob. też tetanurową część drzewa z Rauhut i in., 2016.
Baron i in., 2017
Kladogram z Baron i in., 2017, uproszczony.
Wang i in., 2017
Kladogram z Wang i in., 2017.
Niepublikowane
Tykoski, 2005
Kladogram z Tykoski, 2005 - konsensus Adamsa. W ścisłym konsensusie politomię tworzyły: celofyzydy (Coelophysis, Megapnosaurus, "M." kayentakatae, Segisaurus i nienazwany takson Shake-N-Bake), Eustreptospondylus u podstawy Tetanurae i Abelisaurus u podstawy Abelisauridae. Cienką linią zaznaczono pozycje w ścisłym konsensusie niekompletnych i potencjalnie niediagnostycznych taksonów, które dodawano do właściwej analizy osobno.
Bibliografia
Publikacje naukowe:
Agnolin, F.L., Ezcurra, M.D., Pais, D.F. & Salisbury, S.W. (2010) "A reappraisal of the Cretaceous non-avian dinosaur faunas from Australia and New Zealand: evidence for their Gondwanan affinities" Journal of Systematic Palaeontology 8, 257-300.
Alcober, O.A., Martinez, R.N. (2010) "A new herrerasaurid (Dinosauria, Saurischia) from the Upper Triassic Ischigualasto Formation of northwestern Argentina" ZooKeys, 63, 55-81. doi:10.3897/zookeys.63.550
Allain, R., Vullo, R., Le Loeuff, J., Tournepiche, J.-F. (2014) "European ornithomimosaurs (Dinosauria, Theropoda): an undetected record" Geologica Acta, 12(2), 127-135. doi:10.1344/105.000002083
Balter, M. (2011) "Pint-Sized Predator Rattles The Dinosaur Family Tree" Science, 331(6014), 134. doi: 10.1126/science.331.6014.134
Baron, M., Norman, D.B. & Barrett, P.M. (2017) "A new hypothesis of dinosaur relationships and early dinosaur evolution" Nature, 543, 501-506. doi:10.1038/nature21700
Barrett, P.M., Butler, R.J. & Nesbitt, S.J. (2011) "The roles of herbivory and omnivory in early dinosaur evolution" Earth and Environmental Science Transactions of the Royal Society of Edinburgh, 101, 383-396. doi: 10.1017/S1755691011020111
Benson, R.B.J. (2010) "The osteology of Magnosaurus nethercombensis (Dinosauria, Theropoda) from the Bajocian (Middle Jurassic) of the United Kingdom and a re-examination of the oldest records of tetanurans" Journal of Systematic Palaeontology 8, 131-146.
Brusatte, S.L., Benson, R.B.J., Currie, P.J. & Zhao, X.-J. (2010A) "The skull of Monolophosaurus jiangi (Dinosauria: Theropoda) and its implications for early theropod phylogeny and evolution" Zoological Journal of the Linnean Society, 158, 573-607.
Brusatte, S. L., Nesbitt, S. J., Irmis, R. B., Butler, R. J., Benton, M. J. & Norell, M. A. (2010B) "The origin and early radiation of dinosaurs" Earth-Science Reviews, 101, 68-100.
Cabreira, S.F., Schultz, C.L., Bittencourt, J.S., Soares, M.B., Fortier, D.C., Silva, L.R. & M.C. Langer (2011) "New stem-sauropodomorph (Dinosauria, Saurischia) from the Triassic of Brazil" Naturwissenschaften, 98(12), 1035-1040. doi: 10.1007/s00114-011-0858-0
Cabreira, S.F., Kellner, A.W.A., Dias-da-Silva, S., da Silva, L.R., Bronzati, M., de Almeida Marsola, J.C., Müller, R.T., Bittencourt, J. de S., Jul’Armando Batista, B., Raugust, T., Carrilho, R., Brodt, A. & Langer, M.C. (2016) "A Unique Late Triassic Dinosauromorph Assemblage Reveals Dinosaur Ancestral Anatomy and Diet" Current Biology, 26, 1-6. doi:10.1016/j.cub.2016.09.040
Carrano, M.T., Sampson, S.D. & Forster, C.A. (2002) "The osteology of Masiakasaurus knopfleri, a small abelisauroid (Dinosauria: Theropoda) from the Late Cretaceous of Madagascar" Journal of Vertebrate Paleontology, 22(3), 510–534.
Carrano, M.T. Hutchinson, J.R. & Sampson, S.D. (2005) "New information on Segisaurus halli, a small theropod dinosaur from the Early Jurassic of Arizona" Journal of Vertebrate Paleontology, 25, 835-849.
Carrano, M.T., Loewen, M.A. & Sertich, J.J.W. (2011) "New Materials of Masiakasaurus knopfleri Sampson, Carrano, and Forster, 2001, and Implications for the Morphology of the Noasauridae (Theropoda: Ceratosauria)" Smithsonian Contributions to Paleobiology, 95, viii + 53.
Carrano, M.T., Benson, R.B.J. & Sampson, S.D. (2012) "The phylogeny of Tetanurae (Dinosauria: Theropoda)" Journal of Systematic Palaeontology, 10(2), 211-300. doi:10.1080/14772019.2011.630927
Cau, A., Dalla Vecchia, F.M. & Fabbri, M. (2012A) "Evidence of a new carcharodontosaurid from the Upper Cretaceous of Morocco" Acta Palaeontologica Polonica, 57(3), 661-665. doi:10.4202/app.2011.0043
Cau, A., Dalla Vecchia, F.M. & Fabbri, M. (2012B) "A thick-skulled theropod (Dinosauria, Saurischia) from the Upper Cretaceous of Morocco with implications for carcharodontosaurid cranial evolution" Cretaceous Research. doi:10.1016/j.cretres.2012.09.002
Chiarenza, A.A. & Cau, A. (2016) "A large abelisaurid (Dinosauria, Theropoda) from Morocco and comments on the Cenomanian theropods from North Africa" PeerJ, 4, e1754. doi:10.7717/peerj.1754
Choiniere, J.N., Xu, X., Clark, J.M., Forster, C.A., Guo, Y. & Han, F. (2010) "A Basal Alvarezsauroid Theropod from the Early Late Jurassic of Xinjiang, China" Science, 327, 571-57
Costa da Silva, R., Barboni, R., Dutra, T., Godoy, M.M. & Binotto, R.B. (2012) "Footprints of large theropod dinosaurs and implications on the age of Triassic biotas from Southern Brazil" Journal of South American Earth Sciences, 39, 16-23. doi:10.1016/j.jsames.2012.06.017
Ezcurra, M. D. (2010) "A new early dinosaur (Saurischia: Sauropodomorpha) from the Late Triassic of Argentina: a reassessment of dinosaur origin and phylogeny" Journal of Systematic Palaeontology, 8, 371-425.
Ezcurra, M.D. & Brusatte, S.L. (2011) "Taxonomic and phylogenetic reassessment of the early neotheropod dinosaur Camposaurus arizonensis from the Late Triassic of North America" Palaeontology, 54, 763-772. doi: 10.1111/j.1475-4983.2011.01069.x
Ezcurra, M.D. & Cuny, G. (2007) "The coelophysoid Lophostropheus airelensis, gen. nov.: a review of the systematics of "Liliensternus"airelensis from the Triassic-Jurassic boundary outcrops of Normandy (France)" Journal of Vertebrate Paleontology, 27, 73-86.
Ezcurra, M.D. & Novas, F.E. (2007) "Phylogenetic relationships of the Triassic theropod Zupaysaurus rougieri from NW Argentina" Historical Biology, 19, 35-72.
Godefroit, P., Cau, A., Hu, D.-Y., Escuillié, F., Wu, W., & Dyke, G. (2013) "A Jurassic avialan dinosaur from China resolves the early phylogenetic history of birds" Nature, 498(7454), 359-362. doi:10.1038/nature12168
Hendrickx, C., Mateus, O. & Buffetaut, E. (2016) "Morphofunctional analysis of the quadrate of Spinosauridae (Dinosauria: Theropoda) and the presence of Spinosaurus and a second Spinosaurine taxon in the Cenomanian of North Africa" PLoS ONE, 11(1), e0144695. doi:10.1371/journal.pone.0144695
Holtz, T.R. (2012) "Theropods" w: Brett-Surman, M.K., Holtz, T.R. & Farlow, J.O. (red.) "The Complete Dinosaur" Indiana University Press, 347-378.
Knoll, F. (2010) "A primitive sauropodomorph from the upper Elliot Formation of Lesotho" Geological Magazine, 147, 814-829. doi:10.1017/S001675681000018X
Langer, M. C. (2004) "Basal Saurischia" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. "The Dinosauria" Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 25-46.
Langer, M.C., Bittencourt, J.S. & Schultz, C.L. (2011) "A reassessment of the basal dinosaur Guaibasaurus candelariensis, from the Late Triassic Caturrita Formation of south Brazil" Earth and Environmental Science Transactions of the Royal Society of Edinburgh, 101, 301-332. doi:10.1017/S175569101102007X
Langer, M.C., Ezcurra, M.D., Bittencourt, J.S. & Novas, F.E. (2009) "The origin and early evolution of dinosaurs" Biological Reviews, 84(1), 1-56. doi:10.1111/j.1469-185X.2009.00094.x
Langer, M.C., Rincón A.D., Ramezani J., Solórzano A. & Rauhut, O.W.M. (2014) "New dinosaur (Theropoda, stem-Averostra) from the earliest Jurassic of the La Quinta formation, Venezuelan Andes" Royal Society Open Access Science, 1, 140184. doi:10.1098/rsos.140184
Lee, M.S.Y., Cau, A., Naish, D. & Dyke, G.J. (2014) "Sustained miniaturization and anatomical innovation in the dinosaurian ancestors of birds" Science, 345(6196), 562-566. doi:10.1126/science.1252243
Lee, A.H. & O’Connor, P.M. (2013) "Bone histology confirms determinate growth and small body size in the noasaurid theropod Masiakasaurus knopfleri" Journal of Vertebrate Paleontology, 33(4), 865-876. doi:10.1080/02724634.2013.743898
Martill, D.M., Vidovic, S.U., Howells, C. & Nudds, J.R. (2016) "The Oldest Jurassic Dinosaur: A Basal Neotheropod from the Hettangian of Great Britain" PLoS ONE, 11(1), e0145713. doi:10.1371/journal.pone.0145713
Martinez, R.N., Sereno, P.C., Alcober, O.A., Colombi, C.E., Renne, P.R., Montañez, I.P. & Currie, B.S. (2011) "A basal dinosaur from the dawn of the dinosaur era in southwestern Pangaea" Science, 331, 206-210. doi:10.1126/science.1198467
Martínez, R.N., Apaldetti, C., Alcober, O.A., Colombi, C.E., Sereno, P.C., Fernandez, E., Santi Malnis, P., Correa G.A. & Abelin, D. (2013) "Vertebrate succession in the Ischigualasto Formation" Journal of Vertebrate Paleontology, 32(6 - supplement, Memoir 12, "Basal sauropodomorphs and the vertebrate fossil record of the Ischigualasto Formation (Late Triassic: Carnian-Norian) of Argentina"), 10-30. doi:10.1080/02724634.2013.818546
Motta, M.J., Aranciaga Rolando, A.M., Rozadilla, S., Agnolín, F.E., Chimento, N.R., Brissón Egli, F. & Novas, F.E. (2016) "New theropod fauna from the Upper Cretaceous (Huincul Formation) of northwestern Patagonia, Argentina" [w:] Khosla, A. & Lucas, S.G. (red.) "Cretaceous Period: Biotic Diversity and Biogeography" New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin 71, 231-253.
Nesbitt, S.J. (2011) "The early evolution of archosaurs : relationships and the origin of major clades" Bulletin of the American Museum of Natural History, 352, 1-292. doi:10.1206/352.1
Nesbitt, S.J. & Ezcurra, M.D. (2015) "The early fossil record of dinosaurs in North America: A new neotheropod from the base of the Upper Triassic Dockum Group of Texas" Acta Palaeontologica Polonica, 60 (3), 513-526. doi:10.4202/app.00143.2014
Nesbitt, S.J., Irmis, R.B. & Parker, W.G. (2007) "A critical re-evaluation of the Late Triassic dinosaur taxa of North America" Journal of Systematic Palaeontology, 5, 209-243.
Nesbitt, S.J., Smith, N.D., Irmis, R.B., Turner, A.H., Downs, A. & Norell, M.A. (2009) "A complete skeleton of a Late Triassic saurischian and the early evolution of dinosaurs" Science, 326, 1530-1533.
Nesbitt, S.J., Sidor, C.A., Irmis, R.B., Angielczyk, K.D., Smith, R.M.H. & Tsuji, L.M.A. (2010) "Ecologically distinct dinosaurian sister group shows early diversification of Ornithodira" Nature 464, 95-98.
Nesbitt, S.J., Barrett, P.M., Werning, S., Sidor, C.A. & Charig, A.J. (2013) "The oldest dinosaur? A Middle Triassic dinosauriform from Tanzania" Biology Letters, 9(1), 20120949. doi:10.1098/rsbl.2012.0949
Niedźwiedzki, G., Gorzelak, P. & Sulej, T. (2010) "Bite traces on dicynodont bones and the early evolution of large terrestrial predators" Lethaia, 44(1), 87–92. doi:10.1111/j.1502-3931.2010.00227.x
Niedźwiedzki, G., Brusatte, S.L., Sulej, T. & Butler, R.J. (2014) "Basal dinosauriform and theropod dinosaurs from the mid–late Norian (Late Triassic) of Poland: implications for Triassic dinosaur evolution and distribution" Palaeontology. doi:10.1111/pala.12107
Novas, F.E., Ezcurra, M.D., Chatterjee, S. & Kutty, T.S. (2011) "New dinosaur species from the Upper Triassic Upper Maleri and Lower Dharmaram formations of central India" Earth and Environmental Science Transactions of the Royal Society of Edinburgh, 101(3-4), 333-349. doi:10.1017/S1755691011020093
Novas, F.E., Salgado, L., Suárez, M., Agnolín, F.L. Ezcurra, M.D., Chimento, N.R., de la Cruz, R., Isasi, M.P., Vargas, A.O. & Rubilar-Rogers, D. (2015) "An enigmatic plant-eating theropod from the Late Jurassic period of Chile" Nature. doi:10.1038/nature14307
Ramezani, J., Fastovsky, D.E. & Bowring, S.A. (2014) "Revised chronostratigraphy of the Lower Chinle Formation strata in Arizona and New Mexico (USA): High-precision U-Pb geochronological constraints on the Late Triassic evolution of dinosaurs" American Journal of Science, 314(6), 981-1008. doi:10.2475/06.2014.01
Rauhut, O.W.M. (2012) "A reappraisal of a putative record of abelisauroid theropod dinosaur from the Middle Jurassic of England" Proceedings of the Geologists' Association, doi:10.1016/j.pgeola.2012.05.008
Rauhut, O.W.M., Foth, C., Tischlinger, H. & Norell, M.A. (2012) "Exceptionally preserved juvenile megalosauroid theropod dinosaur with filamentous integument from the Late Jurassic of Germany" Proceedings of the National Academy of Sciences. doi:10.1073/pnas.1203238109
Rauhut, O.W.M., Hübner, T.R., & Lanser, K.-P. (2016) "A new megalosaurid theropod dinosaur from the late Middle Jurassic (Callovian) of north-western Germany: Implications for theropod evolution and faunal turnover in the Jurassic" Palaeontologia Electronica, 19.2.26A, 1-65.
Salgado, L., De la Cruz, R., Suarez, M., Fernandez, M., Gasparini, Z., Palma-Heldt, S. & Fanning, M. (2008) "First Late Jurassic Dinosaur Bones from Chile" Journal of Vertebrate Paleontology, 28, 529-534.
Sander, P.M., Christian, A., Clauss, M., Fechner, R., Gee, C.T., Griebeler, E.-M., Gunga, H.-C., Hummel, J., Mallison, H., Perry, S.F., Preuschoft, H., Rauhut, O.W.M., Remes, K., Tütken, T., Wings, O. & Witzel, U. (2011) "Biology of the sauropod dinosaurs: the evolution of gigantism" Biological Reviews, 86(1), 117–155. doi: 10.1111/j.1469-185X.2010.00137.x
Sereno, P.C. (2007) "The phylogenetic relationships of early dinosaurs: a comparative report" Historical Biology, 19, 145-155.
Sereno, P.C. & Novas, F.E. (1992) "The complete skull and skeleton of an early dinosaur" Science, 258, 1137-1140.
Sereno, P.C., Martínez, R.N. & Alcober, O.A. (2013) "Osteology of Eoraptor lunensis (Dinosauria, Sauropodomorpha)" Journal of Vertebrate Paleontology, 32(6 - supplement, Memoir 12, "Basal sauropodomorphs and the vertebrate fossil record of the Ischigualasto Formation (Late Triassic: Carnian-Norian) of Argentina"), 83–179. doi:10.1080/02724634.2013.820113
Skawiński, T., Ziegler, M., Czepiński, Ł., Szermański, M., Tałanda, T., Surmik, D. & Niedźwiedzki, G. (2016) "A re-evaluation of the historical ‘dinosaur’ remains from the Middle-Upper Triassic of Poland" Historical Biology, doi:10.1080/08912963.2016.1188385
Smith, N.D., Makovicky, P.J., Pol, D., Hammer, W.R. & Currie, P.J. (2007) "Osteology of Cryolophosaurus ellioti (Dinosauria: Theropoda) from the Early Jurassic of Antarctica and implications for early theropod evolution" Zoological Journal of the Linnean Society, 151, 377-421.
Sues, H.-D., Nesbitt, S.J., Berman, D.S. & Henrici, A.C. (2011) "A late-surviving basal theropod dinosaur from the latest Triassic of North America" Proceedings of the Royal Society B, 278, 1723, 3459-3464. doi:10.1098/rspb.2011.0410
Therrien, F. & Henderson, D.M. (2007) "My theropod is bigger than yours...or not: estimating body size from skull length in theropods" Journal of Vertebrate Paleontology, 27, 108-115.
Tykoski, R.S. & Rowe, T. (2004) "Ceratosauria" [w:] Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmólska, H. "The Dinosauria" Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 151-168.
Wang, S., Stiegler, J., Amiot, R., Wang, X., Du, G.-h., Clark, J.M. & Xu, X. (2017) "Extreme Ontogenetic Changes in a Ceratosaurian Theropod" Current Biology, 27, 1-5. doi:10.1016/j.cub.2016.10.043
Wu, X., Currie, P.J., Dong, Z., Pan, S. & Wang, T. (2009) "A new theropod dinosaur from the Middle Jurassic of Lufeng, Yunnan, China" Acta Geologica Sinica 83(1), 9-24. doi:10.1111/j.1755-6724.2009.00002.x
Xu, X., Clark, J.M., Mo J., Choiniere, J., Forster, C.A., Erickson, G.M., Hone, D.W.E., Sullivan, C., Eberth, D.A., Nesbitt, S., Zhao, Q., Hernandez, R., Jia, C., Han, F. & Guo, Y. (2009) "A Jurassic ceratosaur from China helps clarify avian digital homologies" Nature, 459, 940-944.
Xu, X., Wang, K., Zhang, K., Ma, Q., Xing, L., Sullivan, C., Hu, D., Cheng, S. & Wang, S. (2012B) "A gigantic feathered dinosaur from the Lower Cretaceous of China" Nature, 484, 92-95. doi:10.1038/nature10906
Yates, A.M. (2006) "A new theropod dinosaur from the Early Jurassic of South Africa and its implications for the early evolution of theropods" Palaeontologia Africana, 41, 105-122.
You, H.-L., Azuma, Y., Wang, T., Wang, Y.-M. & Dong, Z-H. (2014) "The first well-preserved coelophysoid theropod dinosaur from Asia" Zootaxa, 3873(3), 233-249. doi:10.11646/zootaxa.3873.3.3
Inne:
Dececchi, T. & Larsson, H. (2007) "Tempos and models of theropod evolution" Journal of Vertebrate Paleontology, 27, 67A [abstrakt]
Novas, F.E. & Ezcurra, M.D. (2011) "Phylogenetic relationships of basal saurischians: testing the evidence for the herrerasaurian affinities of Tawa" Ameghiniana, 48(4) (suplement), R118-R119 [abstrakt]
Tykoski, R.S (2005) "Anatomy, Ontogeny, and Phylogeny of Coelophysoid Theropods" Dysertacja doktorska, University of Texas
Dowiedz się więcej
- o zwierzętach, które mogły być teropodami:
- Agnosphitys, Alwalkeria, "Beelemodon", "Capitalsaurus", Eoraptor, Guaibasaurus, "Katsuyamasaurus", "Newtonsaurus", Nyasasaurus, Protoavis, Sinocoelurus, Sinosaurus, Smok
- bazalnych teropodach:
- ?Daemonosaurus, ?Eodromaeus, ?Tawa
- bazalnych neoteropodach (w tym dilofozaurydach) o niepewnej pozycji:
- i teropodach o niepewnej pozycji:
- Bahariasaurus, "Coelurosaurus", Chienkosaurus, Diplotomodon, Embasaurus, Erectopus, "Futabasaurus", Inosaurus, Labocania, ("Morosaurus" marchei), "Ngexisaurus", ("Ornithocheirus" hilsensis), Ozraptor, "Saltriosaurus", Spinostropheus, Szechuanosaurus, *(?)Tanystrosuchus, Teinurosaurus, Thecocoelurus, Valdoraptor, Velocipes, Wakinosaurus, Walgettosuchus
Zob. też artykuły o Coelophysoidea, Ceratosauria i Tetanurae
