Itemirus
| Autor: | Kamil Kamiński |
| Itemirus (itemir) | |
|---|---|
| Dieta | mięsożerny |
| Miejsce | Uzbekistan |
| Czas |
Ok. 93-90 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
 Holotypowa puszka mózgowa. Autor: Ghedoghedo. | |
Wstęp
Itemirus to rodzaj zagadkowego teropoda żyjącego w późnej kredzie na terenie dzisiejszego Uzbekistnu. Jedyny pewny materiał kopalny to puszka mózgowa, choć przypisano do niego więcej szczątków. Wg różnych badań może on należeć do kladu Tyrannosauridae albo też być Dromaeosauridae. Zapewne był to stosunkowo nieduży, zwinny mięsożerca.
Etymologia
Nazwa Itemirus pochodzi od regionu Itemir w Uzbekistanie. W rzeczywistości jednak pochodzi on z sąsiedniego regionu Dzharakuduk (Sues i Awerianow, 2014).
Materiał kopalny
Holotyp (PIN 327/699) to tylna część puszki mózgowej dorosłego osobnika.
Do Itemirus przypisano też inne szczątki, obejmujące pojedyncze kręgi i kości kończyn, fragmenty czaszki oraz zęby (Sues i Awerianow, 2014). Jest to jednak tymczasowa identyfikacja, jako że żaden z tych elementów nie może być bezpośrednio porównany z holotypem ze względu na brak pokrywającego się materiału.
Historia taksonu.
Szczątki itemira (holotyp) odkryto w 1958 r. W 1976 r. rosyjski paleontolog Siergiej Kurzanow opisał je i uznał na karnozaura, tworząc nową rodzinę Itemiridae (obecnie nieaktywnej ze względu na brak definicji i monotypowość). Holtz zasugerował, ze może on być tyranozauroidem i wskazał na podobieństwo do Stokesosaurus. W późniejszych badaniach Itemirus okazywał się dromeozaurydem (np. Longrich i Currie, 2009) lub tyranozauroidem (Miyashita, 2011). W 2014 r. Sues i Awerianow tymczasowo przypisali do Itemirus wspomniane wyżej szczątki dromeozaurydów z formacji Bissekty, uznając go za dromeozauryna. Jak już stwierdzono wcześniej, nie można jednak mieć pewności, czy holotyp i materiał przypisany rzeczywiście należą do tego samego taksonu. Na ten moment klasyfikacja itemira pozostaje więc niepewna.
Budowa i biologia
Kości czołowe holotypu dynamoterrora są zbliżone rozmiarami do analogicznych kości młodego okazu Tyrannosaurus rex LACM 23845, ocenianego na 9,6 m długości (Mortimer, online). Można wnioskować, że Dynamoterror był podobnej wielkości, choć zapewne różnił się nieco proporcjami. Byłby więc dosyć dużym tyranozaurydem, zbliżonym np. do daspletozaura. Mimo skąpego materiału kopalnego, naukowcom udało się wskazać dwie autapomorfie w budowie kości czołowych, przy czym jedna z nich jest dyskusyjna z uwagi na pewną zmienność ontogenetyczną tych kości u tyranozaurydów. Duzy otwór nadskroniowy (ang. supratemporal fossa) i wysoki grzebień strzałkowy (ang. sagittal crest) kości czołowej wskazują na występowanie powiększonego obszaru mocowania mięśni odpowiedzialnych za zaciskanie szczęk, co było powszechną cechą tej grupy teropodów.
Spis gatunków
| Itemirus | Kurzanow, 2018 |
| D. medullaris | Kurzanow, 2018 |
Bibliografia
Holtz, T.R.. (2004) "Tyrannosauroidea". W: D. B. Weishampel, P. Dodson, H. Osmolska (eds.), “The Dinosauria” (second edition). University of California Press, Berkeley pp. 111-136.
Miyashita, T. (2011). Cranial morphology of the basal tyrannosauroid Itemirus medullaris and evolution of the braincase pneumaticity in non-avian coelurosaurs. Journal of Vertebrate Paleontology. Program and Abstracts 2011, 159.
Mortimer, M. (2014 online) [3].
Sues, H.-D., Averianov, A. (2014). "Dromaeosauridae (Dinosauria: Theropoda) from the Bissekty Formation (Upper Cretaceous: Turonian) of Uzbekistan and the phylogenetic position of Itemirus medullaris Kurzanov, 1976". Cretaceous Research. 51: 225–240. doi:10.1016/j.cretres.2014.06.007.
