Eolambia
| Autor: | Kamil Kamiński |
| Eolambia | |
|---|---|
| Długość | ok. 5-6 m |
| Masa | ok. 1 t |
| Dieta | roślinożerny |
| Miejsce | USA
Utah, formacja Cedar Mountain, ogniwo Mussentuchit |
| Czas | |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja głowy i czaszki eolambii. Autor: Lukas Panzarin. | |
Wstęp
Eolambia to rodzaj roślinożernego dinozaura, który żył w „środkowej” kredzie na terenie dzisiejszych Stanów Zjednoczonych. Był to średniej wielkości ornitopod, początkowo uważany za najstarszego hadrozauryda, a obecnie uznawany za bardziej prymitywnego przedstawiciela szerszego kladu Hadrosauroidea.
Etymologia
Nazwa Eolambia oznacza „wczesny lambeozauryn” i odnosi się do błędnego przekonania autorów opisu, iż był to przedstawiciel Lambeosaurinae. Co ciekawe, wymyślił ją paleoartysta – Mike Screpnick. Epitet gatunkowy honoruję odkrywcę szczątków eolambii– Carola Jonesa (Kirkland, 1998).
Materiał kopalny
Holotyp to okaz CEUM 9758, obejmujący fragmentaryczną czaszkę z żuchwą, kilka kręgów, częściową miednicę oraz fragmenty podudzia (Kirkland, 1998).
Paratypy to siedem kolejnych okazów o różnym stopniu kompletności. Wśród nich są trzy niekompletne szkielety osobników młodych, niekompletna czaszka dorosłego okazu oraz kilka pojedynczych kości. Materiał przypisany to pojedyncza kość udowa i dwa niepełne szkielety młodych osobników (McDonald i in., 2012). Jeszcze większa liczbą szczątków eolambii podają Garrison Jr. i in. (2007), którzy piszą o co najmniej ośmiu młodych osobnikach. W 2017 r. McDonald i in. przypisali kolejny niekompletny szkielet pozaczaszkowy. Szczątki, składające się na te okazy pozwalają wg cytowanych wyżej autorów zrekonstruować 75% całości szkieletu. Do eolambii mogą też należeć skorupki jaj, znalezione w pobliżu szczątków tego dinozaura.
Historia odkryć i badań
Szczątki hadrozauroidów z osadach formacji Cedar Mountain odnajdowano od roku 1979. Pierwsze doniesienia o eolambii pojawiły się w 1994 r. W 1998 r. James Kirkland oficjalnie nazwał i opisał na ich podstawie nowy rodzaj dinozaura - Eolambia, uznając go za prymitywnego lambeozauryna. W kolejnych latach dokonano dalszych odkryć. Nowsze badania i analizy filogenetyczne zasadniczo zmieniły poglądy naukowców na pozycję systematyczną eolambii. Head (2001) jako pierwszy uznał, że omawiany tu dinozaur nie był hadrozaurydem, lecz bazalnym hadrozauroidem. Współczesne analizy wskazują, że był to średnio zaawansowany hadrozauroid, prawdopodobnie blisko spokrewniony z takimi rodzajami, jak Protohadros czy Choyrodon (zob. też Iguanodontia#Kladogramy).
Budowa
Eolambia była raczej średniej wielkości roślinożercą podobnym do innych bazalnych hadrozauroidów. Jej długość jest zwykle oceniana na 5-6 m. warto jednak odnotować, że Kirkland (1998) ocenił długość czaszki największych okazów na ok. 1 m, co sugerowałoby większe rozmiary całego zwierzęcia.
Pierwotna rekonstrukcja czaszki, zaproponowana przez Kirklanda i współpracowników (1998) okazała się niepoprawna. Wg McDonalda i in. (2012) była ona wyższa i krótsza, przypominając czaszki Equijubus i Probactrosaurus. Z przodu psyka znajdował się bezzębny dziób, chociaż obie kości przedszczękowe miały po dwa przypominające zęby wyrostki, spotykane tez m.in. u Protohadros czy Ouranosaurus. Dalej, w głębi pyska znajdowały się liczne zęby. W kościach zębowych było po 25-30 zębodołów (u dorosłych okazów, młode miały ich mniej), a każdy z nich zawierał cztery zęby (dwa aktywne i dwa zastępcze), kształtem przypominające diamenty. Kość szczękowa holotypu miała 33 zębodoły z trzema romboidalnymi zębami każdy (jednym aktywnym i dwoma zastępczymi), podczas gdy u młodego osobnika w kości szczękowej były jedynie 23 zębodoły (McDonald i in., 2012).
Szkielet pozaczaszkowy eolambii został stosunkowo dobrze poznany. Przypomina on inne hadrozauroidy i nie wykazuje zbyt wielu charakterystycznych cech. Warto odnotować, że występował u niej prosty trzon kości kulszowej (podobnie jak u m.in. Uteodon czy Mantellisaurus) oraz prosta dalsza połowa trzonu kości udowej (jak u m.in. Iguanodon czy Ouranosaurus (McDonald i in., 2012).
Paleobiologia i paleoekologia
Eolambia odżywiała się zapewne w sposób typowy dla większych ornitopodów, zjadając niską i średnią roślinność. Środowisko, w którym żył opisywany tu ornitopod, było systemem jeziornym otoczonym wilgotnymi równinami zalewowymi. Występowały cykliczne wahania klimatu, z okresami wilgotniejszymi i suchszymi. Roślinność obejmowała rosnące w podszycie paprocie, małe rośliny nagonasienne i nieliczne okrytonasienne, a także paprocie drzewiaste, araukarie i inne drzewa iglaste tworzące wyższe pietra lasu. W środowisku tym występowały liczne krokodylomorfy, mogące stanowić zagrożenie zwłaszcza dla młodych eolambii, podobnie jak niewielkie teropody z rodziny Dromaeosauridae (Garrison Jr. i in., 2007). Na dorosłe eolambie mógł polować potężny Siats – teropod o niepewnej pozycji filogenetycznej.
W 2017 r. przeprowadzono badania histologiczne osobnika FMNH PR 3847. Wykazały one, że padł on w wieku ośmiu lub dziewięciu lat. W momencie śmierci wciąż rósł, choć tempo wzrostu było już znacznie niższe niż we wcześniejszych fazach rozwoju. Ogólnie tempo wzrostu było porównywalne do Hypacrosaurus i Maiasaura (McDonald i in., 2017).
Dzięki odkryciu okazów w różnym wieku, możliwe było prześledzenie zmian zachodzących w trakcie ontogenezy. Jak już wspomniano, dochodziło do zwiększenia liczny zębów, zmiany zachodziły również w ich budowie (McDonald i in., 2012).. Innego kształtu nabierała także kość kulszowa, której trzon był prosty u dorosłych osobników i zakrzywiony u młodych (McDonald i in., 2017).
Spis gatunków
| Eolambia | Kirkland, 1998 |
| = Eohadrosaurus | Kirkland, 1997 |
| E. caroljonesi | Kirkland, 1998 |
| = Eohadrosaurus caroljonesi | Kirkland, 1997 |
Bibliografia
Garrison, J.R. Jr., Brinkman, D., Nichols, D.J., Layer, P., Burge, D., Thayn, D. (2007). "A multidisciplinary study of the Lower Cretaceous Cedar Mountain Formation, Mussentuchit Wash, Utah: a determination of the paleoenvironment and paleoecology of the Eolambia caroljonesa dinosaur quarry". Cretaceous Research. 28 (3): 461–494. doi:10.1016/j.cretres.2006.07.007.
Head, J.J. (2001). "A reanalysis of the phylogenetic position of Eolambia caroljonesa (Dinosauria, Iguanodontia)". Journal of Vertebrate Paleontology. 21 (2): 392–396. [[doi:10.1671/0272-4634(2001)021[0392:AROTPP]2.0.CO;2]].
Kirkland, J.I. (1998). "A new hadrosaurid from the upper Cedar Mountain Formation (Albian-Cenomanian: Cretaceous) of eastern Utah – the oldest known hadrosaurid (lambeosaurine?)". W: Lucas, S.G.; Kirkland, J.I.; Estep, J.W. (ed.). Lower and Middle Cretaceous Terrestrial Ecosystems. New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin. 14. 283–295.
McDonald, A.T., Gates, T.A., Zanno, L.E., Makovicky, P.J. (2017). "Anatomy, taphonomy, and phylogenetic implications of a new specimen of Eolambia caroljonesa (Dinosauria: Ornithopoda) from the Cedar Mountain Formation, Utah, USA". PLoS ONE. 12 (5): e0176896. doi:10.1371/journal.pone.0176896.
McDonald, A.T., Bird, J., Kirkland, J.I., Dodson, P. (2012). "Osteology of the Basal Hadrosauroid Eolambia caroljonesa (Dinosauria: Ornithopoda) from the Cedar Mountain Formation of Utah". PLoS ONE. 7 (10): e45712. doi:10.1371/journal.pone.0045712.
![[4]](https://en.wikipedia.org/wiki/Eolambia#/media/File:Eolambia_skeleton.png){kind=link}