Tsaagan

Autor:	Maciej Ziegler, Szymon Jagusztyn
Korekta:	Tomasz Sokołowski

---

'Tsaagan (tsaagan)
Długość	2,15 m
Wysokość	0,6 m
Masa	23 kg
Dieta	mięsożerca
Miejsce	Mongolia-Ukhaa Tolgod (formacja Djadochta)
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 75 Ma późna kreda (kampan)
Systematyka	Dinosauria Saurischia Theropoda Tetanurae Coelurosauria Paraves Dromaeosauridae Eudromaeosauria Velociraptorinae
Holotyp. Źródło: Norell i in.,2006 [[1]] 2.15 m Porównanie wielkości Tsaagan i człowieka. Sylwetki: Phylopic.org
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":3,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003C/div\u003E","title":"","link":"","lat":44.13861111111099688741887803189456462860107421875,"lon":103.727777777780005408203578554093837738037109375,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Tsaagan to monotypowy rodzaj dromeozauryda z późnej kredy Mongolii. Dzięki tomografii czaszki tsaagana naukowcy dowiedzieli się nowych informacji o anatomii czaszki i puszki mózgowej dromaeozaurydów.

Etymologia

Tsaagan mangas znaczy po mongolsku "biały potwór" (Tsaagan - biały, mangas - potwór). Co ciekawe, w nazwie rodzajowej jest błąd, poprawnie powinno być "Tsagaan", z dwoma "a" na końcu wyrazu a nie na początku.

Rekonstrukcja głowy tsaagana autor:Matt Martyniuk (Dinoguy2)

Materiał kopalny

Holotyp (IGM 100/1015) to dobrze zachowana czaszka z żuchwą i 8 kręgów szyjnych. Do znanego materiału kopalnego należą też niekompletne kości obręczy barkowej: krucza i łopatka powiązana z holotypem.

Anatomia

Holotyp był dorosły, o czym świadczą mn. zrośnięte kości. Mocno zbudowana szczęka i kość jarzmowa wskazują, że mógł polować na większe ofiary niż Velociraptor. Jedną z autapomorfii było pogrubienie przed oknem przedoczodołowym i kość jarzmowa dotykająca łuskowej (co nie występuje u innych dromeozaurów). Prawdopodobnie miał słaby węch. Mała jama bębenkowa i większy otwór na nerw ślimakowy świadczą o nieco innym rodzaju odbieranych dźwięków niż u Velociraptor. Jego dach czaszki był mocno zbudowany. W szczęce było 13 zębów, na kości przedszczekowej -4,w żuchwie 15. 5. ząb szczękowy bardzo różni się od innych. Może świadczyć to wyjątkowej diecie tego dinozaura.

Tafonomia

Erozja części szkieletu świadczy o wystawieniu na wietrzenie zanim został przysypany warstwą osadu, aczkolwiek ogólny stan jego zachowania jest bardzo dobry, niestety niektóre części czaszki straciły pierwotny kształt.

Systematyka

Tsaagan jest członkiem rodziny Dromaeosauridae i podrodziny Velociraptorinae . W 2010 roku analiza wykazała, że był blisko spokrewniony z linheraptorem ; następnie Senter (2011) i Turner, Makovicky i Norell (2012) stwierdzili, że Linheraptor jest w rzeczywistości młodszym synonimem Tsaagan . Xu, Pittman i in . (2015) odrzucają tę synonimię, odpowiadając na proponowane kontrargumenty przy użyciu nowych i istniejących szczegółów anatomia linheraptora . Turner, Montanari i Norell (2021) oraz Currie i Evans (2019) klasyfikują tsaagana obok Linheraptor w Velociraptorinae. Jasinski i in. (2020) umieszczają obok niego opisanego w tym artykule Dineobellator, jednak po ponownym badaniu Jasinski'ego i in. (2022) został on wykluczony z Velociraptorinae.

Paleobiologia

Był niewielkim (ponad 2 m długości) drapieżnikiem polującym być może na małe ssaki Zalambdalestes lub Kryptobaatar, znane z tej samej formacji, ale jego anatomia świadczy również o polowaniu na większe zwierzęta(patrz:Anatomia).Współżył z krokodylomorfami, waranoidami, gekonami, legwanami i wczesnymi ptakami. Natomiast dinozaury odkryte w Ukhaa Tolgod to m.in. Protoceratops, Kol, Shuvuuia i Pinacosaurus.

Spis gatunków

Tsaagan	Norell, Clark, Turner, Makovicky, Barsbold i Rowe, 2006
T. mangas	Norell, Clark, Turner, Makovicky, Barsbold i Rowe, 2006

Bibliografia

Norell, M.A., Clark, J.M., Turner, A.H., Makovicky, P.J., Barsbold, R. & Rowe, T. (2006) "A new dromaeosaurid theropod from Ukhaa Tolgod (Omnogov, Mongolia)" American Museum Novitates, 3545: 1-51.

Longrich, N.R. & Currie, P.J. (2009) "A microraptorine (Dinosauria-Dromaeosauridae) from the Late Cretaceous of North Americ" Proceedings of the National Academy of Sciences, 106(13), 5002-5007. 16.03.2009 doi:10.1073/pnas.0811664106

Xu, X., Choinere, J.N., Pittman, M., Tan, Q., Xiao, D., Li, Z., Tan, L., Clark, J.M., Norell, M.A., Hone, D.W.E. & Sullivan, C. (2010) "A new dromaeosaurid (Dinosauria: Theropoda) from the Upper Cretaceous Wulansuhai Formation of Inner Mongolia, China" Zootaxa, 2403, 1-9.

Molina-Pérez, R., & Larramendi, A. (2020). "Dinosaur Facts and Figures: The Sauropods and Other Sauropodomorphs". Princeton University Press.

Dashzeveg, D.; Dingus, L.; Loope, D. B.; Swisher III, C. C.; Dulam, T.; Sweeney, M. R. (2005). "New Stratigraphic Subdivision, Depositional Environment, and Age Estimate for the Upper Cretaceous Djadokhta Formation, Southern Ulan Nur Basin, Mongolia" (PDF). American Museum Novitates (3498): 1−31. [[doi:10.1206/0003-0082(2005)498[0001:NSSDEA]2.0.CO;2]]

Jasinski, Steven E.; Sullivan, Robert M.; Dodson, Peter (December 2020). "New Dromaeosaurid Dinosaur (Theropoda, Dromaeosauridae) from New Mexico and Biodiversity of Dromaeosaurids at the end of the Cretaceous". Scientific Reports. 10 (1): 5105. Bibcode:2020NatSR..10.5105J. doi:10.1038/s41598-020-61480-7

Jasinski, Steven E.; Sullivan, Robert M.; Carter, Aja M.; Johnson, Erynn H.; Dalman, Sebastian G.; Zariwala, Juned; Currie, Philip J. (2022-11-07). "Osteology and reassessment of Dineobellator notohesperus , a southern eudromaeosaur (Theropoda: Dromaeosauridae: Eudromaeosauria) from the latest Cretaceous of New Mexico". The Anatomical Record: ar.25103. doi:10.1002/ar.25103. ISSN 1932-8486

Senter, Phil (2011). "Using creation science to demonstrate evolution 2: morphological continuity within Dinosauria (supporting information)". Journal of Evolutionary Biology. 24 (10): 2197–2216. doi:10.1111/j.1420-9101.2011.02349.x.

Alan Hamilton Turner, Peter J. Makovicky and Mark Norell (2012). "A review of dromaeosaurid systematics and paravian phylogeny". Bulletin of the American Museum of Natural History. 371: 1–206. doi:10.1206/748.1

Xu Xing; Michael Pittman; Corwin Sullivan; Jonah N. Choiniere; Qing Wei Tan; James M. Clark; Mark A. Norell; Wang Shuo (2015). "The taxonomic status of the Late Cretaceous dromaeosaurid Linheraptor exquisitus and its implications for dromaeosaurid systematics". Vertebrata PalAsiatica. 53 (1): 29–62.

Currie, P. J.; Evans, D. C. (2019). "Cranial Anatomy of New Specimens of Saurornitholestes langstoni (Dinosauria, Theropoda, Dromaeosauridae) from the Dinosaur Park Formation (Campanian) of Alberta". The Anatomical Record. 303 (4): 691–715. doi:10.1002/ar.24241