Stenopelix

Autor:	Tomasz Sokołowski, Maciej Ziegler, Marcin Szermański
Korekta:	Krzysztof Lichota, Paweł Konarzewski

---

Stenopelix (stenopeliks)
Długość	<1 m (osobnik młodociany)
Dieta	roślinożerny
Miejsce	Niemcy - Dolna Saksonia (formacja Obernkirchen - warstwy "Wealden")
Czas	Trias 252 Jura 201 Kreda 145 66 ok. 145-140 Ma wczesna kreda (berrias)
Systematyka	Dinosauria Ornithischia Cerapoda ? Marginocephalia ? Ceratopsia / ? Pachycephalosauria ? Chaoyangsauridae / ?? Neoceratopsia
Holotyp stenopeliksa. Źródło: Butler i Sullivan, 2009 [1]
Mapa znalezisk
Wczytywanie mapy… {"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":4,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","locations":[{"text":"\u003Cb\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003Eformacja \u003Ca href=\"/index.php?title=Obernkirchen\u0026amp;action=edit\u0026amp;redlink=1\" class=\"new\" title=\"Obernkirchen (strona nie istnieje)\"\u003EObernkirchen\u003C/a\u003E, B\u00fcckeburg, Dolna Saksonia, \u003Ca href=\"/wiki/Niemcy\" class=\"mw-redirect\" title=\"Niemcy\"\u003ENiemcy\u003C/a\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/b\u003E\u003Chr /\u003E\u003Cdiv class=\"mw-parser-output\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Csmall\u003E\u003Ci\u003ES. valdensis\u003C/i\u003E - \u003Cb\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Holotyp\" title=\"Holotyp\"\u003Eholotyp\u003C/a\u003E\u003C/b\u003E (GZG 741/2).\u003Cbr\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E","title":"formacja Obernkirchen, B\u00fcckeburg, Dolna Saksonia, Niemcy\n","link":"","lat":52.26110369999999960555214784108102321624755859375,"lon":9.0488958999999997701024767593480646610260009765625,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Wstęp

Stenopelix to rodzaj małego dinozaura prawdopodobnie będącego prymitywnym ceratopsem, który żył podczas wczesnej kredy, około 145-140 milionów lat temu. Jego szkielet jest najbardziej kompletną pozostałością dinozaura z pokładów "Wealden" z północno-zachodnich Niemiec (niedaleko Bückeburg), lecz przez brak czaszki jego dokładna klasyfikacja nie jest pewna. Gatunek typowy, S. valdensis, został opisany przez von Meyera w 1857 roku. Cechy diagnostyczne stenopeksa dotyczą kości miednicy.

Materiał kopalny

Holotyp GZG 741/2 (pierwotnie GPI Gö 741−2) to prawie kompletny kręgosłup (co najmniej 13 kręgów grzbietowych, 5 lub 6 krzyżowych i ponad 30 ogonowych), żebra, skostniałe ścięgna, dystalna część lewej k. łopatkowej, lewa k. promieniowa i lewa łokciowa, lewa k. śródręcza I, kompletna miednica (obie kości biodrowe, łonowe i kulszowe), lewa k. udowa i proksymalna część prawej udowej, obie k. piszczelowe i strzałkowe, proksymalna część k. skokowej, kompletna prawa i częściowa lewa stopa.

Osobnik ten nie jest w pełni dojrzały i ma mniej niż 1 metr długości.

Pozycja filogenetyczna

Pozycja filogenetyczna Stenopelix była badana w analizach filogenetycznych - zob. kladogramy w Ornithischia. Inni naukowcy dokonywali badania filogenezy Stenopelix bez przeprowadzania analizach filogenetycznych, np. zdaniem Butlera i Sullivana (2009) chodzi o przedstawiciela Cerapoda i prawdopodobnie Marginocephalia. Wcześniejsze hipotezy to: przedstawiciel Marginocephalia (np. Sereno, 1987, 1999, 2000; Dodson, 1990; Maryańska i in., 2004; Sullivan, 2006): Ceratopsia (np. Ostrom, 1970; Sues i Galton, 1982) lub Pachycephalosauria (Maryańska i Osmólska, 1974; Coombs, 1982; Sereno, 1987, 2000; Maryańska i in., 2004) a także takson siostrzany względem kladu Marginocephalia (Dodson, 1990).

Obecnie naukowcy (np. Han i in., 2018; Yu i in., 2020, Fonseca i in., 2024) uważają stenopeliksa za czaojangzauryda zaś Morschhauser i in. (2019) oraz Ryan i in. (2023) - neoceratopsa.

Etymologia

Jego nazwa rodzajowa oznacza "wąską miednicę" i pochodzi od nietypowego kształtu kości łonowych. Epitet gatunkowy valdensis odnosi się do pokładów skalnych "Wealden", skąd znany jest holotyp.

Spis gatunków

Stenopelix	von Meyer, 1857
S. valdensis	von Meyer, 1857

Bibliografia

Butler, R.J., Galton, P.M., Porro, L.B., Chiappe, L.M., Henderson, D.M. & Erickson, G.M. (2010) "Lower limits of ornithischian dinosaur body size inferred from a new Upper Jurassic heterodontosaurid from North America" Proceedings of the Royal Society B, 277 (1680), 375–381. doi:10.1098/rspb.2009.1494

Butler, R. J., Liyong, J., Jun, C., & Godefroit, P. (2011) "The postcranial osteology and phylogenetic position of the small ornithischian dinosaur Changchunsaurus parvus from the Quantou Formation (Cretaceous: Aptian–Cenomanian) of Jilin Province, north-eastern China". Palaeontology 54 (3): 667–683. doi:10.1111/j.1475-4983.2011.01046.x

Butler, R.J. & Sullivan, R.M. (2009) "The phylogenetic position of Stenopelix valdensis from the Lower Cretaceous of Germany and the early fossil record of Pachycephalosauria", Acta Palaeontologica Polonica 54(1): 21-34 [2]

Fonseca, A.O., Reid, I.J., Venner, A., Duncan, R.J., Garcia, M.S., Müller, R.T. (2024). "A comprehensive phylogenetic analysis on early ornithischian evolution". Journal of Systematic Palaeontology. 22 (1). 2346577. [3]

Ford, T. (online) [4]

Han, F., Forster, C. A., Xu, X., & Clark, J. M. (2018). "Postcranial anatomy of Yinlong downsi (Dinosauria: Ceratopsia) from the Upper Jurassic Shishugou Formation of China and the phylogeny of basal ornithischians. Journal of Systematic Palaeontology, 16(14), 1159–1187. doi:10.1080/14772019.2017.1369185

Morschhauser, E. M., You, H., Li, D., & Dodson, P. (2019). "Phylogenetic history of Auroraceratops rugosus (Ceratopsia: Ornithischia) from the Lower Cretaceous of Gansu Province, China". Journal of Vertebrate Paleontology, 38(sup1), 117-147. doi:10.1080/02724634.2018.1509866

Ryan, M.J., Micucci, L., Rizo, H., Sullivan, C., Lee, Y.-N. & Evans, D.C. (2023). "New Late Cretaceous leptoceratopsid (Dinosauria: Ceratopsia) from the Oldman Formation (Campanian) of Alberta, Canada". [w]: Lee, Y.-N. (red.). "Windows into Sauropsid and Synapsid Evolution: Essays in Honor of Prof. Louis L. Jacobs". Seoul: Dinosaur Science Center Press. pp. 151–165.

Yu, C., Prieto-Marquez, A., Chinzorig, T., Badamkhatan, Z., & Norell, M. (2020). "A neoceratopsian dinosaur from the early Cretaceous of Mongolia and the early evolution of ceratopsia". Communications Biology, 3(1), 1-8. doi:10.1038/s42003-020-01222-7