Crittendenceratops
| Autor: | Kamil Kamiński, Paweł Konarzewski |
| Crittendenceratops | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Długość | ok. 3,8 m | ||||
| Dieta | roślinożerny | ||||
| Miejsce | USA - Arizona | ||||
| Czas |
83-77 Ma [1] | ||||
| Systematyka | Dinosauria | ||||
.jpg) Rekonstrukcja przyżyciowa Crittendenceratops. Autor: ABelov2014 [1]
Porównanie wielkości Crittendenceratops i człowieka. | |||||
Wstęp
Crittendenceratops to rodzaj ceratopsa z kladu Centrosaurinae żyjącego w późnej kredzie na terenie Ameryki Północnej. Jak dotąd, odkryto jedynie kilka fragmentów czaszki tego zwierzęcia.
Historia taksonu
Od połowy lat 90. XX wieku do 2000 roku zespoły badawcze z Arizona Sonora Desert Museum (ASDM) oraz New Mexico Museum of Natural History and Science (NMMNH) wykopały szczątki nieznanych wówczas ceratopsydów z osadów formacji Fort Crittenden. Okaz NMMNH P-34906 został wstępie opisany przez Heckerta i in. (2003). Badacze ci ustalili, że należały one do centrozaurynów ze względu na morfologię kości łuskowej. Crittendenceratops został nazwany i dokładniej opisany w 2018 r. przez Sebastiana Dalmana i współpracowników.
Materiał kopalny i lokalizacja
Holotyp (NMMNH P-34906) to niekompletna prawa kość ciemieniowa i prawie kompletna lewa kość łuskowa.
Materiał przypisany to siedem kolejnych okazów, obejmujących tylną część k. zębowej (ASDM 380), trzy zęby (ASDM, 884, 1133 i 1138), k. łuskową (ASDM 1975) i dwa mniejsze fragmenty kryzy (ASDM 1935 i ASDM 1981).
Szczątki Crittendenceratops zostały odnalezione w dolnych osadach formacji Fort Crittenden tradycyjne datowanych na późny kampan, ok. 73 Ma. Według badania Caylor i in. (2021) wiek formacji jest jeszcze starszy niż dotychczas uważano. Mark Loewen i współpracownicy (2024) uznali, iż wiek Crittendenceratops mieści się w przedziale 83-77 Ma. Nowe datowanie czyni go najstarszym znanym centrozaurynem.
Budowa
Mimo bardzo skąpego materiału kopalnego, naukowcom udało się wskazać kilka cech budowy kostnej kryzy na karku Crittendenceratops, które pozwalają na odróżnienie go od innych centrozaurynów. Był to raczej nieduży ceratops, mierzący prawdopodobnie ok. 3,8 m długości (oszacowanie własne KK na podstawie ryc. 1 i 2 w Dalman i in., 2018). Tak jak jego krewniacy, był to czworonożny roślinożerca o czaszce zakończonej kostną kryzą chroniąca kark. Na szczycie kryzy zachowały się 4 trójkątne i prostokątne różki ciemieniowe, jednak autorzy sugerują, że mógł ich mieć co najmniej 6. Podobnie jak jego bliski kuzyn Menefeeceratops miał on delikatnie łukowaty grzbiet, który biegł wzdłuż dolnej części kości łuskowej. Na brzegu kości łuskowej znajdowało się 6 pofałdowań (w Dalman i in., 2018 oznaczone jako SU). Między SU2 a SU3 było obecne niewielkie wcięcie. Dodatkowo między SU4 znajdowały się dwa takie wcięcia. Zapewne miał też parę groźnie wyglądających rogów, ale niedostatek szczątków uniemożliwia odtworzenie szczegółów ich wyglądu.
Systematyka
Według obecnych analiz filogenetycznych Crittendenceratops jest przedstawicielem Nasutoceratopsini. Zobacz więcej: Ceratopsoidea#Kladogramy skupiające się na przedstawicielach Centrosaurinae.
Etymologia
Nazwa Crittendenceratops pochodzi od formacji skalnej Fort Crittenden w Arizonie oraz łacińskiego słowa ceratops, oznaczającego „rogata twarz”. Epitet gatunkowy krzyzanowskii honoruje odkrywcę holotypu – Stana Krzyzanowskiego.
Spis gatunków
| Crittendenceratops | Dalman, Hodnett, Lichtig i Lucas, 2018 |
| C. krzyzanowskii | Dalman, Hodnett, Lichtig i Lucas, 2018 |
Bibliografia
Caylor, E. A., Carrapa, B., Sundell, K., DeCelles, P. G., & Smith, J. M. (2021). "Age and deposition of the Fort Crittenden Formation: A window into Late Cretaceous Laramide and Cenozoic tectonics in southeastern Arizona". Bulletin, 133(9-10), 1996-2016. doi:10.1130/B35808.1
Dalman, S.G., Hodnett, J.-P.M., Lichtig, A.J. & Lucas, S.G. (2018). "A new ceratopsid dinosaur (Centrosaurinae: Nasutoceratopsini) from the Fort Crittenden Formation, Upper Cretaceous (Campanian) of Arizona". New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin. 79: 141–164
Loewen, M. A., Sertich, J. J. W., Sampson, S., O’Connor, J. K., Carpenter, S., Sisson, B., Øhlenschlæger, A., Farke, A. A., Makovicky, P. J., Longrich, N. & Evans, D. C. (2024). "Lokiceratops rangiformis gen. et sp. nov. (Ceratopsidae: Centrosaurinae) from the Campanian Judith River Formation of Montana reveals rapid regional radiations and extreme endemism within centrosaurine dinosaurs". PeerJ 12:e17224 doi:10.7717/peerj.17224
- ↑ Loewen i in., 2024
