Citipes
| Autor: | Kamil Kamiński |
| Korekta: | Michał Siedlecki |
| Citipes | |
|---|---|
| Długość | ok. 1-1,2 m |
| Dieta | wszystkożerny |
| Miejsce | Kanada - Alberta i Saskatchewan |
| Czas |
ok. 77-72 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja Elmisaurus rarus, który był zapewne podobny do Citipes.. Autor: Michael B.H. | |
Wstęp
Citipes to rodzaj niewielkiego cenegnatyda, żyjącego w późnej kredzie na terenie dzisiejszej Kanady. Został on opisany przez Funston w 2020 r., przechodząc przed tym długą i skomplikowaną historię taksonomiczną.
Etymologia
Nazwa Citipes oznacza po łacinie „sznurostopy”, co nawiązuje do smukłych, wydłużonych stóp tego zwierzęcia.
Historia taksonu
Pierwsze szczątki Citipes (zrośnięte kości śródstopia – okaz ROM 781) opisał w 1933 Parks, jako Ornithomimus elegans. Wkrótce stało się jednak jasne, że należały one do zwierzęcia podobnego do Chirostenotes. Później Russell proponował przypisanie ich do rodzaju „Macrophalangia”, obecnie uważanego raczej za synonim chirostenota.
Później Currie (1989) zauważył podobieństwo do azjatyckiego rodzaju Elmisaurus (zob. też Chirostenotes#Historia taksonu). Wg Longricha i współpracowników (2013) oba te gatunki były bliższe chirostenotowi niż Elmisaurus rarus, dlatego należało dla nich utworzyć nowy rodzaj. Tym samym Elmisaurus elegans został drugim gatunkiem rodzaju Leptorhynchos.
Mortimer (online) uważa, że przypisanie drugiego gatunku do Leptorhynchos nie ma żadnego oczywistego uzasadnienia. Diagnoza leptoryncha opiera się na cechach żuchwy, nie można więc odnieść jej do Elmisaurus rarus ani holotypu gatunku elegans, którym jest śródstopie (Funston i in., 2016). Jak zauważają ci autorzy, nie można mieć nawet pewności, czy holotyp L. elegans i przypisane do niego żuchwy rzeczywiście należą do tego samego gatunku. Ich powiązanie opiera się na niewielkich rozmiarach, ale okazuje się, że niektóre z nich mają wielkość porównywalną z Chirostenotes. Cytowani badacze wskazują natomiast, że kilka cech świadczy o bliskim pokrewieństwie L. elegans i Elmisaurus rarus. Funston (2020) również kwestionuje przypisanie kilku żuchw do L. elegans. Jedyna żuchwa, która może być przypisana do tego gatunku, nie jest bardzie podobna do typowego gatunku leptoryncha, niż do innych cenegantydów. Dlatego w 2020 r. Funston zdecydował się utworzyć nowy rodzaj - Citipes, a za jego jedyne pewne szczątki uznał kilka kości stóp i pojedynczą niepełną żuchwę.
Materiał kopalny
Holotyp to okaz ROM 781 (zrośnięte kości śródstopia, tworzące tarsometatarsus). Materiał przypisany to okazy RTMP 82.16.6, RTMP 82.39.4 i RTMP 96.12.141 (trzy kolejne tarsometatarsus), RTMP 88.36.104, UALVP 55585 i UALVP 59606 (trzy kości śródstopia) oraz UALVP 55639 (częściowe kości zębowe). Niepewny materiał to kolejne kości zębowe, kości śródstopia, k. piszczelowa, k. miednicy i kręg krzyżowy (Funston, 2020). Wcześniej uważano, że do tego gatunku może również należeć częściowa żuchwa CMN 2690 („Caenagnathus” sternbergi), lecz Funston (2020) przypisał ją do Chirostenotes. Z odsłonięć formacji Dinosaur Park na terenie prowincji Saskatchewan opisano częściową drugą kość prawego śródstopia, która mogła należeć do omawianego gatunku (oznaczona jako cf. Citipes elegans) (Demers-Potvin i Larsson, 2024).
Do tego gatunku przypisywano też inne fragmentaryczne okazy z różnych formacji skalnych, m.in. z pochodzącej z późnego mastrychtu formacji Hell Creek. Najpełniejszy jest tu osobnik MOR 752 (niekompletna lewa stopa). Wydaje się jednak, że może to być inny gatunek, a nawet rodzaj cenagnatyda, gdyż od szczątków z Dinosaur Park oddziela go co najmniej kilka milionów lat.
Budowa i paleobiologia
Citipes był stosunkowo małym cenegnatydem, mniejszym od Caenagnathus i Chirostenotes, znanych z tej samej formacji skalnej. Miał on jeszcze bardziej wydłużone i smuklejsze dolne partie tylnych kończyn niż większość owiraptorozaurów, co w połączeniu ze zrośniętymi kośćmi śródstopia prawdopodobnie czyniło go sprawniejszym biegaczem. Jego krótka żuchwa mogła zapewniać znaczną siłę ugryzienia, a zadarty do góry koniec mógł ułatwiać obróbkę mięsa. Na podstawie tych cech Funston i in. (2016) sugerują, elmizauryny mogły być bardziej mięsożerne niż cenegnatydy o płytszych żuchwach, jak Caenagnathus czy Anzu. Z drugiej strony, zdolność do szybkiego biegu mogła umożliwiać ucieczkę przed większymi drapieżnikami, których w późnej kredzie Ameryki Północnej nie brakowało.
Spis gatunków
| Citipes | Funston, 2020 |
| C. elegans | Funston, 2020 |
| =Ornithomimus elegans | Parks, 1933 |
| =Macrophalangia elegans | (Parks, 1933) Koster, Currie, Eberth, Brinkman, Johnston i Braman, 1987 |
| =Chirostenotes elegans | (Parks, 1933) Currie i Russell, 1988 |
| =Elmisaurus elegans | (Parks, 1933) Currie, 1989 |
| =Leptorhynchos elegans | Longrich, Barnes, Clark i Millar, 2013 |
Bibliografia
Currie, P.J., Russell, D.A. (1988). “Osteology and relationships of Chirostenotes pergracilis (Saurischia, Theropoda) from the Judith River (Oldman) Formation of Alberta, Canada.” Canadian Journal of Earth Sciences. 25, 972-986. (abstrakt).
Currie, P.J., Godfrey, S.J., Nessov, L. (1994). "New caenagnathid (Dinosauria, Theropoda) specimens from the Upper Cretaceous of North America and Asia". Canadian Journal of Earth Sciences. 30 (10-11): 2255–2272. doi:10.1139/e93-196 (abstrakt).
Demers-Potvin, A.V., Larsson, H.C.E. (2024)."Occurrence of Centrosaurus apertus (Ceratopsidae:Centrosaurinae) in Saskatchewan, Canada, and expandeddinosaur diversity in the easternmost exposure of the Late Cretaceous (Campanian) Dinosaur Park Formation". Canadian Journal of Earth Sciences. 00: 1–29. [2]
Funston, G.F., Persons, W.S., Bradley, G.J. & Currie, P.J. (2015). "New material of the large-bodied caenagnathid Caenagnathus collinsi from the Dinosaur Park Formation of Alberta, Canada" Cretaceous Research, 54, 179-187. doi:10.1016/j.cretres.2014.12.002.
Funston, G.F., Mendonca, S.E., Currie, P.J., Barsbold, R. (2018). "Oviraptorosaur anatomy, diversity and ecology in the Nemegt Basin". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. doi:10.1016/j.palaeo.2017.10.023.
Funston, G.F. & Currie, P. J. (2020). New material of Chirostenotes pergracilis (Theropoda, Oviraptorosauria) from the Campanian Dinosaur Park Formation of Alberta, Canada. Historical Biology (advance online publication) doi: https://doi.org/10.1080/08912963.2020.1726908.
Funston, G.F (2020). “Caenagnathids of the Dinosaur Park Formation (Campanian) of Alberta, Canada: anatomy, osteohistology, taxonomy, and evolution.” Vertebrate Anatomy Morphology Palaeontology 8(1): 105-153. [3].
Longrich, N.R., Barnes, K., Clark, S. & Millar, S. (2013). "Caenagnathidae from the Upper Campanian Aguja Formation of West Texas, and a Revision of the Caenagnathinae" Bulletin of the Peabody Museum of Natural History, 54(1), 23-49. doi:10.3374/014.054.0102.
Mortimer, M. (2016 online) [4].
