Saltasaurus
Do poprawy - diagnoza (zob. np. The Dinosauria; np. 6 kręgów krzyż. jest szeroko rozpowszechnione)
| Autor: | Korekta: |
| Marcin Szermański | Karol Sabath |
| Saltasaurus (saltazaur) | |
|---|---|
| Długość: | 8-12 m |
| Masa: | 2-8 t |
| Miejsce występowania: | Argentyna - Salta |
| Czas występowania | 70,6-65,5 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
Rekonstrukcja Saltasaurus. [1] | |
Wstęp
Saltasaurus to rodzaj małego, późnokredowego tytanozaura z dzisiejszej północno-zachodniej Argentyny. Znane są także okazy z Urugwaju (formacja Asencio), jednak obecnie są traktowane jako synonimy dość niepewnego zauropoda o nazwie Neuquensaurus australis - ich szacunkowa wielkość to nie więcej niż 8 metrów, podczas gdy gatunek typowy S. loricatus mierzył do 12 metrów długości.
Saltasaurus stał się sławny z dwóch powodów: jest pierwszym odkrytym zauropodem z tarczkami kostnymi pełniącymi rolę pancerza, jak i również z powodu znalezionych jego niewielkich, skamieniałych jaj o średnicy 11-12 cm. Stwierdzono, że samice wykopywały za pomocą kończyn dołki w które składały później jaja. Obecność wielu dołków koło siebie może świadczyć o zachowaniu stadnym tych tytanozaurów, co w połączeniu z pancerzem było zapewne jedyną formą obrony przed takimi drapieżnikami, jak Abelisaurus. Odkryto około 25 jaj saltazaura.
Obecnie wyróżnia się jeden lub dwa gatunki saltazaura - typowy S. loricatus i S. robustus (wg niektórych źródeł Neuquensaurus). Z kolei S. australis łączy się z Neuquensaurus australis. Rodzaj Saltasaurus z gatunkiem typowym S. loricatus został opisany przez José'a Bonaparte i Jaima Powella w 1980 roku.
Materiał kopalny
S. loricatus (gatunek typowy):
Holotyp PVL 4017-92 to kompletna kość krzyżowa zrośnięta z obiema kośćmi biodrowymi.
Materiał przypisany to szczątki przynajmniej 5 osobników dorosłych i młodocianych, zawierające: 3 różne fragmenty czaszki; kręgi: 14 szyjnych (w tym kręg obrotowy), 12 grzbietowych, 3 krzyżowe, 26 ogonowych; 3 korakoidy, 4 płyty mostkowe; kości kończyn przednich: 4 łopatki, 10 ramieniowych, 5 łokciowych, 4 promieniowe, 5 śródręcza; kości miednicy: 5 biodrowych, 4 łonowe, 2 kulszowe; kości kończyn tylnych: 5 udowych, 5 piszczelowych, 4 strzałkowe, 7 śródstopia, sześć płyt skórnych, i cztery fragmenty skostniałej skóry.
S. robustus (?= Neuquensaurus):
Osobnik typowy to pozostałości o numerach: MLP 26-250, 251, 254, 259.
Materiał należący do byłych gatunków saltazaura:
S. australis (patrz opis Neuquensaurus):
Elementy czaszki, kręgi i fragmenty żeber należące do przynajmniej 10 osobników.
Diagnoza S. loricatus
Górny otwór skroniowy bardziej zredukowany niż u Antarctosaurus, zamknięte grzbietowo przez połączenie kości ciemieniowej i czołowej: kompleks trzonu kości klinowej trójkątnego kształtu w widoku brzusznym z poprzecznie zwężanym trzonem i wyraźnym strzałkowym grzebieniem; okna owalne otwarte do przeprawy nerwów IX-XI, wyrostki skrzydłowate podstawowe (basipterygoidy) połączone proksymalnie; podstawne guzki (tubera) kości potylicznej dolnej zrośnięte.
Kręgi szyjne stosunkowo krótkie i szersze niż u innych znanych tytanozaurów. Kręgi grzbietowe nie posiadają brzusznych kilów (długich, wąskich wyrostków). Wyrostki neuralne bardzo grube i okrągłe. Powierzchnia grzbietowa diapophysis jest dystalnie płaska.
Kość krzyżowa składa się z 6 zrośniętych kręgów z artykułowanymi, wypukłymi powierzchniami skierowanymi ku przodowi i tyłowi. Pierwszy kręg ogonowy jest przodowklęsły. Szeroki wyrostek neuralny jest sprężony przedniotylno, a także jest nieco pochylony do tyłu w przednich kręgach ogonowych.
Łopatka ukazuje przyśrodkowe wzniesienie bliskie do przedniogrzbietowego brzegu. Kości długie stosunkowo krótkie i mocne. Kości śródręcza są krótsze niż u Antarctosaurus, Argyrosaurus i pozostałych tytanozaurów.
Anatomia
Jak każdy zauropod poruszał się na czterech kończynach, miał długą szyję i ogon. Mimo że był przedstawicielem tytanozaurów, a nie diplodocydem (które de facto nie dożyły do końca kredy, a wymarły znacznie wcześniej, wraz z nastaniem okresu kredowego), to jego głowa przypomina głowę Diplodocus – obie posiadają tępe zęby w głębi pyska. Cechą charakterystyczną saltazaura jest jednak jego pancerz zbudowany z wielu osteoderm (płytek kostnych), które pokrywały jego grzbiet. Wcześniej tego rodzaju twory znane były jedynie u ankylozaurów – zapewne tak, jak i u nich pełniło rolę defensywną. Być może ich powstanie ma związek z małymi jak na zauropoda rozmiarami zwierzęcia, które nie mogło tak jak więksi kuzyni opierać się na swej wielkości w razie ataku drapieżników.
Paleoekologia
Saltazaur żył na terenie Ameryki Południowej, której dominującymi roślinożercami w kredzie pozostały zauropody – w przeciwieństwie do Ameryki Północnej, gdzie straciły swą wiodącą rolę na rzecz ornitopodów (zwłaszcza hadrozaurów w późnej kredzie) i ceratopsów, które poprzez izolację nie zasiedliły tego kontynentu. Analogicznie, choć na mniejszą skalę sytuacja ta ma miejsce i dziś: wiele taksonów jest charakterystycznych tylko dla Ameryki Północnej, bądź to Południowej. Dopiero powstanie Przesmyku Panamskiego w pliocenie pozwoliło na migrację zwierząt, zwaną "Wielką Wymianą Południowoamerykańską".
Saltasaurus koegzystował na terenie współczesnej Argentyny m.in. z teropodem Noasaurus, a także z licznymi ptakami: Avisaurus, Enantiornis, Lectavis, Soroavisaurus i Yungavolucris.
Etymologia
Nazwa rodzajowa Saltasaurus wzięła się z miejsca znalezienia gatunku typowego S. loricatus. Można ją dosłownie tłumaczyć jako "jaszczur z Salta".
Spis gatunków
| Saltasaurus | Bonaparte i Powell, 1980 | ||
|---|---|---|---|
| S. loricatus | Bonaparte i Powell, 1980 | ||
| ?S. robustus | (von Huene, 1929) | ?= Neuquensaurus robustus (nomen dubium?) | |
| = Loricosaurus robustus | von Huene, 1929 | ||
| = Titanosaurus robustus | (von Huene, 1929) | ||
| S. australis | (Lydekker, 1893) | = Neuquensaurus australis | Powell, 1986 |
| = Microcoelus australis | Lydekker, 1893 | ||
| = Titanosaurus australis | (Lydekker, 1893) |
Bibliografia
Upchurch P., Barrett P. M., Dodson P. (2004) Sauropoda. [w]: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): The Dinosauria. Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press
Paul, G.S. (2010) "The Princeton Field Guide to Dinosaurs" wyd. Princeton University - Princeton i Oxford
http://www.dinodata.org/index.php?option=com_content&task=view&id=7502&Itemid=67
http://www.dinodata.org/index.php?option=com_content&task=view&id=7503&Itemid=67
http://www.dinodata.org/index.php?option=com_content&task=view&id=7501&Itemid=67
http://www.paleodb.org/cgi-bin/bridge.pl?action=checkTaxonInfo&taxon_no=64320&is_real_user=1
http://en.wikipedia.org/wiki/Saltasaurus
http://www.thescelosaurus.com/saltasauridae.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/Lecho_Formation#Vertebrate_paleofauna
![[1]](http://static.howstuffworks.com/gif/dinosaur-images-116-resize.jpg){kind=link}