Zephyrosaurus
| Autor: | Korekta: |
| Paweł Kryta | Tomasz Sokołowski |
| Zephyrosaurus (zefirozaur) | |
|---|---|
| Długość: | 1,8 m |
| Masa: | ok. 25 kg |
| Miejsce występowania: | USA – formacja Cloverly (Montana) |
| Czas występowania | 115-108,8 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
| Plik:Zephyrosaurus.jpg | |
Wstęp
Zephyrosaurus to niewielki rodzaj bazalnego ornitopoda (hypsilofodonta), który żył 115-108,8 milionów lat temu w okresie wczesnej kredy (późny apt - wczesny alb) na terenach dzisiejszej Ameryki Północnej. Jak większość dinozaurów jest to takson monotypowy tj. obejmujący jedynie jeden gatunek, w tym przypadku Zephyrosaurus schaffi. Jego skamieniałości znajdywano w stanie Montana. Zephyrosaurus był roślinożernym zwierzęciem, które żerując na niskiej roślinności mogło się paść na czterech kończynach, lecz poruszało się zazwyczaj na tylnych kończynach. Długość 1,8 metra, wysokość 0,7 metra i waga w okolicach 25 kg czyni zeń ofiarę dla dinozaurów drapieżnych takich jak Deinonychus. Zefirozaur nie jest zbyt popularny w porównaniu z większością bazalnych ornitopodów jak Hypsilophodon czy Thescelosaurus, ale w niektórych, głównie bardziej profesjonalnych książkach popularnonaukowych pojawiają się wzmianki o nim.
Materiał kopalny
W roku 1980 Hans-Dieter Sues opisał szczątki niewielkiego ornitopoda odkrytego przez C.R. Schaffa w roku 1975 jako Zephyrosaurus schaffi. Holotyp (MCZ 4392) zawiera niekompletną czaszkę ze świetnie zachowaną puszką mózgową oraz fragmentami żuchwy, pięć elementów kręgów, niekompletne łuki neuralne oraz fragmentaryczne żebra. Został on odnaleziony w czerwonobrunatnych piaskowcach Wolf Creek (formacja Cloverly, hrabstwo Carbon, Montana) W 2003 roku na konferencji naukowego czasopisma Journal of Vertebrate Paleontology przedstawiono nowy materiał zefirozaura. Składają się na niego czaszki oraz kości szkieletu pozaczaszkowego: dwie kości przedszczękowe, jedna szczękowa, dwie kości czołowe, trzy kości zębowe, dwie łopatki, jedna kość krucza, dwie kości ramienne, jedna kość kulszowa, jedna kość strzałkowa, jedna kość udowa i inne. Są to skamieliny co najmniej siedmiu osobników. Zostały one odkryte w poziomach V-VIII formacji Cloverly w południowo-środkowej Montanie. Obecnie znamy wszystkie kości kończyn i miednicy z wyjątkiem kości łonowej i kilkunastu kości "dłoni" i stopy.
Etymologia
Nazwa Zephyrosaurus oznacza jaszczur Zefira i odnosi się do greckiego boga zachodniego wiatru. Została ona nadana na cześć odkrycia go w zachodniej części Ameryki Północnej. Z kolei epitet gatunkowy tego dinozaura (schaffi) honoruje C.R. Schaffa, odkrywcę pierwszych szczątków zefirozaura.
Morfologia
Zefirozaur posiadał kilka cech wspólnych z hypsilofodontem i innymi bazalnymi ornitopodami, przez co niegdyś uważano je za bliskich krewnych. Podobnie jak Agillisaurus, Hypsilophodon, Thescelosaurus, Orodromeus i Bugenasaura nasz dinozaur posiadał pięć zębów kości przedszczękowej. Cechy różniące zefirozaura od hypsilofodonta to między innymi: stroma pochyłość przedniej krawędzi kości przedszczękowej, nieobecnością ostrych brzegów zębów tej kości, częścią nadoczodołową czaszki pozornie położoną dalej, nadętą środkową częścią kości zaoczodołowej z przednią krawędzią wystającą zza oczodołu, maksymalną szerokością kości czołowych równą połowie ich długości (u hypsilofodonta i parksozaura ich szerokość jest równa 2/3 długości), kością jarzmową z guzkiem, kością kwadratową wyrównaną z skrzydełkową i koroną zębów kości zębowej bardziej symetryczną niż korzeniem. Sues, który odnotował wszystkie wymienione wyżej różnice porównywał ze sobą najczęściej te dwa dinozaury ze względu na zwyczaj wrzucania wszystkich bazalnych ornitopodów do Hypsilophodontidae, o których mniemano, że są blisko spokrewnione. Kilka cech czaszki zefirozaura wskazuje, że była ona kinetyczna. Wspomniany wyżej badacz zauważył adaptacje do przekazywania energii kinetycznej z puszki mózgowej do dachu czaszki, poprzez połączenie kości czołowych i ciemieniowych oraz w czasie rotacji żuchwy. Zwrócił on uwagę na niewielkie, położone z boku kołki pasujące do dołka w stawowej powierzchni kości zaoczodołowej. Mogły one umożliwić rotację połączenia kości ciemieniowych i czołowych, jeśli kość ciemieniowa stanowiła podczas niej oś obrotową. Szwy łączące wymieniono wyżej kości są nieco proste i gładkie. Przednioboczna cześć kości ciemieniowej pasuje do wklęsłego tylnego regionu kości zaoczodołowej i kości czołowych. Może być to adaptacja do kinetyczności, umożliwiający utrzymywanie wszystkich tych trzech kości razem podczas przekazywania energii kinetycznej. Niewielki, zaokrąglony wyrostek na kości szczękowej pasujący do otworu w kości przedszczękowej może świadczyć o niewielkich rotacjach, jakich za życia zwierzęcia doświadczała oś podłużna. '"Główki" na zębach kości szczękowej, lekko poprzecznie wklęsłe świadczą, że rotacji podlegały obie szczęki. Galton w 1983 uznał, że podczas otwierania i zamykania szczek do niewielkich, środkowotylnych rotacji dochodziło u zefirozaura, hypsilofodonta i dryozaura. Zefirozaur posiada zrośniętą kość przedszczękową. Niektóre współczesne kręgowce używają pyska aby obruszać bądź przenieść glebę. Najprawdopodobniej zrośnięcie kości przedszczękowej jest adaptacją do rycia w ziemi. Cecha ta występuje także u oryktodroma, u którego znaleziono bezdyskusyjne dowody na kopanie jam. Z powodu niekompletności materiału kopalnego nie można stwierdzić u zefirozaura obecności nerwu czaszkowego ciągnącego się przez całą prootic i przypominającego kształtem literę "V" ani siedmiu kręgów krzyżowych, znanych u jego prawdopodobnych krewnych - orodroma i oryktodroma. Oprócz pięciu zębów kości przedszczękowej występuje 14-15 w kości szczękowej, a zęby przednie od tylnych oddziela charakterystyczny odstęp. Korony zębów kości szczękowej i zębowej posiadają liczne pionowe pręgi. Te drugie nie są wyposażone w ostre brzegi, a na szczęce górnej występuje pojedynczy niewielki guz. Zęby kości szczękowej zefirozaura podobnie jak agilizaura, hypsilofodonta, orodorma, teskelozaura oraz bugenazaury są małe, guzkopodobne i nieznacznie zakrzywione. Zefirozaur podobnie jak inne "hypsilofodonty" był roślinożernym, zapewne szybko biegającym zwierzęciem.
Klasyfikacja
Kilka analiz (np. Weishampel i Heinrich, 1992; Buchholz, 2002) zasugerowało jakoby Zephyrosaurus był bliskim krewnym późnokredowego (kampan) orodroma, zwykle z powodu obecności charakterystycznego guzka na kości jarzmowej. Inne badania klasyfikują zefirozaura jako ornitopoda o trudnej do ustalenia z powodu fragmentaryczność oryginalnego materiału pozycji systematycznej. Varricchio i współpracownicy (2007) zasugerowali jakoby Zephyrosaurus, Orodromeus i Oryctodromeus tworzyły klad - jak zasugerowali na podstawie kilku detali anatomicznych i odnalezienia wszystkich okazów tego ostatniego w pozostałościach nor - ryjących w ziemi dinozaurów. Jednak guzek na kości jarzmowej jest najprawdopodobniej cechą prymitywną Cerapoda - znany jest także u marginocefali i heterodontozaurydów. Co ciekawe sam Weishampel i Henrich uznali jego obecność za symplezjomorfię Euornithopoda.
Środowisko
Zefirozaur żył na przełomie aptu i albu na terenach dzisiejszej Montany. Znalezione skamieniałości znajdowano w formacji Cloverly obejmującą oprócz Montany także stan Wyoming. Zefirozaur mógł żyć na równinach zalewowych usytuowanych w pobliżu rzeki nanoszącej zerodowany materiał z okolicznych gór i uchodzącej do płytkiego śródlądowego morza leżącego na północy i wschodzie. Okresowe powodzie powodowane przez rzeki pokryły okoliczne równiny błotnistymi osadami, tworząc późniejszą formację Cloverly i ukrywając pozostałości wielu zwierząt, z których część miała ulec fosylizacji. W późniejszych czasach płytkie morze zwiększyło swój zasięg, pokrywając cały ten region i podzieliło Amerykę Północną całkowicie, tworząc Morze Środkowego Zachodu. Zefirozaur żył w pobliżu owiraptorozaura Microvenator, dromeozauryda Deinonychus, nieopisanych allozaurydów oraz ornitomimozaurów. Czołowymi roślinożercami w tym ekosystemie były prawdopodobnie nieopisane tytanozaury. Można było natknąć się też na ornitopoda tenontozaura oraz nodozauryda zauropeltę. Pod stopami tych gigantów żyły maleńkie ssaki jak Gobicodon, Corviconodon czy Montanalestes. Z terenów formacji Cloverly znane są także żółwie np. Glyptops oraz jaszczurki. W wodach pływały ryby jak nieopisany przedstawiciel amiokształtnych i mięśniopłetwa Ceratodus.
Spis gatunków
| Zephyrosaurus | Sues, 1980 |
|---|---|
| Z. schaffi | Sues, 1980 |
Bibliografia
Glut, D. "Dinosaurs, the encyklopedia"
Norman, D. B. (2004). Basal Iguanodontia. [w] D. B. Weishampel, P. Dodson, & H. Osmólska (eds) The Dinosauria. University of California Press, Berkeley and Los Angeles
Varricchio, David J.; Martin, Anthony J.; iKatsura, Yoshihiro (2007). "First trace and body fossil evidence of a burrowing, denning dinosaur". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences 274: 1361–1368
Weishampel, David B.; i Heinrich, Ronald E. (1992). "Systematics of Hypsilophodontidae and Basal Iguanodontia (Dinosauria: Ornithopoda)". Historical Biology 6: 159–184
