Coelurus
| Autor: | Kamil Kamiński |
| Coelurus (celur) | |
|---|---|
| Długość | 2-2,5 m |
| Masa | 15-29 kg |
| Dieta | mięsożerny |
| Miejsce | USA – Utah, Wyoming |
| Czas |
ok. 155-152 Ma |
| Systematyka | Dinosauria |
 Rekonstrukcja. Autor: Nobu Tamura [2]. | |
Wstęp
Coelurus to rodzaj niedużego teropoda o niepewnej pozycji systematycznej. Żył on w późnej jurze na terenie USA, a jego szczątki pochodzą z osadów słynnej formacji Morrison. Mimo iż Coelurus nadał nazwę całej grupie teropodów, pozostaje on raczej słabo poznanym zwierzęciem.
Etymologia
Nazwa Coelurus pochodzi od grekich słów koilos („dziurawy”) oraz oura („ogon”). Nawiązuje ona do głęboko wydrążonych przednich kręgów ogonowych. Epitet gatunkowy oznacza „kruchy” i odnosi się do lekkości budowy.
Materiał kopalny
Syntypy to trzy okazy o nr YPM 1991-93, obejmujące kilka kręgów ogonowych.
Materiał przypisany obejmuje kości ramienne, ząb i kilka dalszych kręgów, lecz najbardziej kompletny jest okaz YPM 2010. Składa się na niego prawdopodobny fragment żuchwy, trzy kręgi szyjne, kilka grzbietowych i jeden ogonowy, a także kości tylnych kończyn (Carpenter i in., 2005).
Historia taksonu
Coelurus fragilis został nazwany i opisany w 1879 r. przez Othniela Marsha. Pięć lat później ten sam uczony nazwał drugi gatunek - Coelurus agilis. Obecnie uważa się, że szczątki obu tych gatunków należały do tego samego okazu, tak więc C agilis to młodszy synonim Coelurus fragilis. Trzeci gatunek - Coelurus gracilis został nazwany w 1888 r. Obecnie jest on uważany za nomen dubium i z pewnością nie należy do rodzaju Coelurus. W 1920 r. Gilmore postulował synonimizację celura z Ornitholestes, jednak obecnie hipoteza ta nie jest powszechnie uznawana (Carpenter i in., 2005).
Budowa
Coelurus był stosunkowo niewielkim i lekko zbudowanym drapieżnikiem. Zachowany fragment żuchwy sugeruje, że była ona długa i niezwykle smukła. Wszystkie znane kręgi miały wydłużone trzony i bardzo cienkie ścianki. Wyrostki kolczyste wydają się długie i niskie. Wyjątkowo długie i smukłe były też kości śródstopia. Osiągały one niemal taką samą długość jak kość piszczelowa lub udowa i wskazują na przystosowanie do szybkiego poruszania się. Cecha ta odróżnia celura od współczesnego mu ornitolesta, który cechował się masywniejszą i ogólnie bardziej zwartą budową (Carpenter i in., 2005). Może to sugerować odmienne tryby życia tych niewielkich drapieżników.
Filogeneza
Coelurus zwykle zaliczany jest do rodziny Coeluridae, jednostki taknonomicznej o dość niepewnym składzie. Celurydy są stosunkowo prymitywnymi celurozaurami, mogącymi należeć do Tyrannosauroidea, być nieco bardziej od nich bazalne lub bardziej zaawansowane (zob. Coelurosauria#Coeluridae).
Spis gatunków
| Coelurus | Marsh, 1879 | |
| C. fragilis | Marsh, 1879 | |
| = C. agilis | Marsh, 1884 | |
| = Elaphrosaurus agilis | (Marsh, 1884) Russell, Beland & McIntosh, 1980 | |
| C. graclis | Marsh, 1888 | nomen dubium |
Bibliografia
Benson, R. B. J., Campione, N. E., Carrano, M. T., Mannion, P. D., Sullivan, C., Upchurch, P. & Evans, D. C. (2014). “Rates of Dinosaur Body Mass Evolution Indicate 170 Million Years of Sustained Ecological Innovation on the Avian Stem Lineage.” PLoS Biology, 12(5), e1001853. doi:10.1371/journal.pbio.1001853
Carpenter, K., Miles, C., Ostrom, J.H., Cloward, K. (2005). "Redescription of the small maniraptoran theropods Ornitholestes and Coelurus from the Upper Jurassic Morrison Formation of Wyoming". W: Carpenter, K. “The Carnivorous Dinosaurs.” Bloomington: Indiana University Press. 49–71
Holtz, T. (2012). “Dinosaurs” (suplement) [[3]]
Mortimer, M. (online) [4]
